«Շիրակի մարզ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 4.
[[Պատկեր:Town of Maralik.JPG|մինի|[[Մարալիկ]]|250x250փքս]]
 
'''Շիրակի մարզ''', մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միաւոր [[Հայաստան]]ի մէջ: Վարչական կեդրոնը [[Գիւմրի]] քաղաքն է։ Պետական սահմանովՊետականօրէն արեւմուտքէն սահմանակից է [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]], հիւսիսէն՝ [[Վրաստան]]ին, արեւելքէն սահմանակից է՝արեւելքէն՝ [[Հայաստան]]ի [[Լոռի (մարզ)|Լոռի մարզին]] եւ հարաւէն՝ [[Հայաստան]]ի [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտնի մարզին]]։ Կը գտնուի [[Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ]] [[Շիրակի թեմի]] հովուապետութեան հովանիին տակ (առաջնորդարանը՝ քաղաք [[Գիւմրի]]ի մէջ), սակայն մարզին տարածքին կան զգալի թիւով [[Կաթողիկէութիւն|կաթոլիկ հայեր]], ինչպէս նաեւ կաթոլիկ գիւղեր։
 
== Աշխարհագրութիւն ==
[[Մարզ]]ին տարածքին կը գտնուի [[Արփի լիճ]]-ջրամբարը, [[Ախուրեան ջրամբար]]ին հայկական հատուածը եւ [[Մանթաշի]] ջրամբարը։ Շիրակի մարզին կեդրոնական եւ հարաւային հատուածին մէջ կը տարածուի [[Շիրակի դաշտ|Շիրակի դաշտը]], իսկ հիւսիսային շրջանին մէջ՝ [[Աշոցքի սարահարթ]]ը, միաժամանակ Շիրակի մարզին մէջ կը տարածուին [[Փամպակի լեռնաշղթայ|Փամպակի]] եւ [[Բազումի լեռնաշղթայ|Բազումի լեռնաշղթաներուն]], Եղնախաղի, [[Ջաւախքի լեռներ|Ջաւախքի լեռներուն]]ու եւ [[Արագած]]ի լեռնազանգուածներուն մէկ մասը։
Տարածքը ընդհանուր առմամբ ունի համեմատաբար միատարր հրաբխային կազմութիւն մը: Հայկական լեռնաշխարհին հետ միասին մարզին տարածքը անցած է երկրաբանական զարգացման բարդ ուղի մը: <ref name="c" />:
Քանի մը հանգրուանով հանդէս եկած սառցապատումներու ներգործութեամբ Արագածի[[Արագած]]<nowiki/>ի, Ջաւախքի[[Ջաւախք]]<nowiki/>ի, [[Եղնախաղի լեռներուլեռներ]]<nowiki/>ուն բարձր մասերուն մէջ յառաջացած են կրկէսանման գոգաւորութիւններ եւ լայն հովիտներ<ref name="c">Հայկական ՍՍՀ գեոմորֆոլոգիան (խմբագիր Ս.Պ. Բալյեան), ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչութիւն, Երեւան, 1986թ.</ref>:
 
Շիրակի մարզին մէջ իւրայատուկ տեղ կը գրաւէ Արագած լեռը: Մարզին սահմանին մէջ կը գտնուի Արագածի հիւսիսային, հիւսիս արեւմտեան եւ մասամբ արեւմտեան լանջերը, մինչեւ գագաթը:
Շիրակի մարզիմարզին տարածքին եւ շրջակայքը երկրաշարժի գօտի կը համարուին Գիւմրին, Սպիտակը[[Սպիտակի Երկրաշարժ|Սպիտակ]]<nowiki/>ը, Անին[[Անի Քաղաք|Անի]]<nowiki/>ն, Կարսը[[Կարս]]<nowiki/>ը եւ Ախալքալաքը[[Ախալքալաք]]<nowiki/>ը: Մարզին տարածքին յատկապէս մեծ վնաս պատճառած երկրաշարժներէն յայտնի են՝ 1319-ին Անիի, 1899-ին Կարսի, 1868-ին Գիւմրիի, 1926-ին Լենինականի, 1988-ին Սպիտակի եւ այլ երկրաշարժներ:
 
== Օգտակար հանածոներ ==
Շիրակի մարզին տարածքին բազմազան են ընդերքի հարստութիւնները: Մարզին մէջ լայն տարածում ունին [[տուֆ]]ը, [[պեմզա]]ն, [[պազալթ]]ը, [[կրաքար]]ը, [[պեռլիտ]]ը, [[հրաբխային խարամ]]ն ու մոխիրը, զանազան [[կաւ]]երը եւ շատ ուրիշ շինանիւթեր: Շինանիւթերուն մէջ առաջնահերթ նշանակութիւն ունինունի տուֆը:
 
== Կլիմայ ==
Կլիման ցուրտ լեռնային է։ [[Յունուար]]ին միջին ջերմաստիճանը հիւսիսի մէջ -12&nbsp;°C է, հարաւը՝ -6&nbsp;°C, Յուլիսինը համապատասխանաբար՝ 12&nbsp;°C եւ 20&nbsp;°C (առաւելագոյնը՝ 36&nbsp;°C)։ Աշոցքի սարահարթըսարահարթին մէջ կը գտնուի Հայաստանի ամենացուրտ վայրն է՝վայրը՝ [[ՊաղակնՊաղակի (գագաթ)|Պաղակն]]գագաթը է (նուազագոյն ջերմաստիճանը՝ -42&nbsp;°C)։ Ձմրան բնորոշ են կայուն ձիւնածածկոյթը, ձիւնաբուքերը եւ [[մառախուղ]]ը, ամրան՝ ամպրոպները։ Տարեկան տեղումները 450-900 մմ են։ Տարուան ընթացքին ամպամած օրերուն մեծ քանակութեամբ տեղումներ կը նկատուին Դեկտեմբեր եւ Յունուար ամիսներուն: Գիւմրիի մէջ տարուան ընթացքին ընդհանրապէս 35/ 52 օր ամպամած է <ref>Մնացականեան Բ., Աջամօղլեան Ա.,- Շիրակի կլիման եւ ջրերը, Երեւան, 2005:</ref>:
 
=== Գետեր ===
Մարզին մէջ սկիզբ կ'առնէ [[Ախուրեան (գետ)|Ախուրեան գետը]]՝ Կարախան, Գիւմրի, Կարկաչուն Աշոցք վտակներով։ Արագածի լանջերուն գտնուող բազմաթիւ աղբիւրներէն բխող Ախուրեանի վտակներուն կը միախառնուին [[Մանթաշ (գետ)|Մանթաշ]], [[Գեղաձոր (գետ)|Գեղաձոր]] եւ այլ գետակներ։ Ախուրեան գետը կը համարուի Շիրակի մարզին ջրային հիմնական զարկերակը: Գետին ընդհանուր երկայնքը 186 քմ է, որմէ Շիրակի մարզին մէջ` շուրջ 105 քմ։ Ախուրեան գետը կը համարուի Արաքսի ձախակողմեան վտակը, անիկա սկիզբ կ'առնէ Արփի լիճէն, շուրջ 70 քմ երկարութեամբ, գետը ամբողջութեամբ կը հոսի մարզին տարածքով, որմէ ետք միջին եւ ստորին հոսանքները սահմանային գետ է Թուրքիոյ եւ Հայաստանի միջեւ։ [[Մարմարաշէն]] գիւղին մօտ կը միանայ Կարս գետին։ Անիկա ունի 139 քմ երկայնք։ Ախուրեանի համակարգը կազմուած է 227 գետակներէ<ref name="s" />։
 
== Ծանօթագրութիւններ ==