«Սնդիկ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Սնդիկ''' ({{lang-la|Hydrargyrum}}<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/hydrargyrum "hydrargyrum"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref>), նշանը՝ քիմիական տարր է, որուն նշանն է <big>'''Hg'''</big>, կարգահամարը՝ 80, հիւլէական զանգուածը՝ 200.59։

Բնածին սնդիկը յայտնի է շատ վաղ ժամանակներէն (մ․թՔ.աԱ. 2-րդ հազարամեակ, [[Հնդկաստան]], [[Միջագետք]], [[Չինաստան]], [[Հին Եգիպտոս|Եգիպտոս]])։ Մ․թՔ.աԱ. 15^-րդ դարինդարուն սնդիկը կը ստանային քինապարը (բնածին HgS) տաքացնելով։տաքցնելով։ ՄեզՄեզի հասած է սնդիկ պարունակող անաւթ, որ կը վերագրուէվերագրուի Ք․Ա․ 16-15^-րդ դարերուն։

Արաբ, ալքիմիկոս Զապիր իպն Տայանը (Ը.-Թ. դարեր) մշակեցաւմշակեց մետաղներու առաջացման ծծումբ-սնդիկային «տեսութիւնը», ըստ որու սնդիկը մետաղներուն կը յաղորդէհաղորդէ փայլ, կռելիութիւն, պնդութիւն նեւ հալուելուհալելու ունակութիւն<ref name="Stillman">{{cite book |title = Story of Alchemy and Early Chemistry|author = Stillman, J. M.| publisher = Kessinger Publishing|date = 2003|isbn = 978-0-7661-3230-6|pages = 7–9|url = https://books.google.am/?id=hdaAGF5Y1N0C}}</ref>։ ՍնդիկըՍնդիկը՝ ոսկիիոսկին փոխարկուելուհաստատուն դարձնելու կարեւոր պայմանը կը համարուեր անոր պնդացումը։համարուէր։

Նախկինին սնդիկը կը համարուերհամարուէր հեղուկ [[արծաթ]], ({{lang-grc|ὕδωρ}} «ջուր» եւ {{lang-grc|ἄργυρος}} «արծաթ»), ուրկէ ալկու գայ անոր լաթիներէնլատիներէն անուանումը։ Սնդիկ բառին ծագումը հայերէնին մէջ ապացուցուած չէ, հաւանորենհաւանօրէն առաջացած է «ցնդելցնդիլ» բառէն, որուն առանձին չգործածուող «ցունդ» արմատը կը նշանակէ սփռուիլ։«սփռուիլ»։

Սնդիկը չափազանց հազվագիւտհազուագիւտ եւ ցրուած տարր է, կը կազմէ երկրակեղեւի զանգուածի 4.5•10⁻⁶ %-ը (տարածուածությամբտարածուածութեամբ 66^րդն-րդն է)։ Սնդիկի հանքերուն մէջ կուտակուած է երկրակեղեւին պարունակողպարունակած սնդիկիսնդիկին միայն 0.02 %-ը։ Արդիւնաբերական նշանակութիւն ունենունին 0.02-1 % սնդիկ պարունակող հանքանիւթերը։

Կը պարունակուէգտնուի հրաբխային լեռնային ապարներուն մէջ։ Յայտնի են անոր 35 միներալները, որոնցմէ կարեւորը քինովարն է։ Սնդիկը խիստ ցրուած է նաեւ կենսոլորտին մէջ՝ կը կուտակուէկուտակուի կաւերումկաւերու, տիղմերուն մէջտիղմերու (մօտ 4•10⁻⁵ % ) եւ ծովաջուրին մէջ (3•10⁻⁹ %)։

Մարդու օրկանիզմին մէջ սնդիկի պարունակութիւնը մօտ 10⁻⁶ % է, արեան մէջ՝ 0.023 մք.կ./մլ, մէզին մէջ՝ 0.1–0.2 մք.կ./մլ։ ՍննուդիՍնունդի հետ օրական կը ներմուծուէներմուծուի 0.02–0.05 մկ։մկ.։

Սնդիկը կը համարուէհամարուի հազւագիւտհազուագիւտ մետաղ։

ԱմէնախոշորԱմենախոշոր հանքավայրերը կը գտնուենգտնուին [[Սպանիա]] (Ալմատեն)։ Սնդիկի հանքավայրեր կան նաեւ [[Կովկաս|Կովկասի]]ին մէջ ([[Տաղստան]], [[Հայաստան]]ին մէջ), [[Թաճիքստան]], [[Սլովաքիա]], [[Ղրղզստան]], [[Ուքրաինա]]<ref name=wulfson>Вольфсон Ф. И., Дружинин А. В. Главнейшие типы рудных месторождений. М., «Недра», 1975, 392 с.</ref>:

Ռուսիոյ դաշնութեան մէջ կը գտնուէգտնուի սնդիկի 23 հանքավայր, արդիւնաբերական պաշարները կը կազմեն 15.6 հազար թոն ([[2002 թուական]]ին)։

Սնդիկը եւ ատոր օրկանական միացութիւնները թունաւոր են եւ լուրջ վնաս կը հանդիսանան մարդու առողջութեան, վայրի բնութեան եւ էքոհամակարգերուն համար։ Շրջակայ միջավայր իյնալով, ան կը փոխանցուէփոխանցուի օդային հոսանքներով, այնուհետեւ կրկին կը նստէնստի հողին վրայ։ Սնդիկը հողէն կ'անցնէանցնի գետերու, լիճերու եւ ովկիանոսներուն մէջ։ովկիանոսներու։ Կը տեղափոխուէտեղափոխուի նաեւ ովկիանոսի հոսանքներու եւ թափառող անասուններու միջոցաւ։միջոցով։

Սնդիկի ներթափանցումը մարդու օրկանիզմօրկանիզմի ներթափանցումը յաճախ տեղի կ'ունենայ ատոր շոգիներու ներշնչման ժամանակ, որոնք հօտհոտ չունեն։չունին։ Սնդիկի նոյնիսկ փոքր քանակներու ազդեցութեան հետեւանքով, կրնան յառաջանալ առողջական խնդիրներ եւ ծանր թունաւորումներ։ Սնդիկը թունաւոր ազդեցութիւն կը թողնէթողու նեարդային, մարսողական եւ իմունային համակարգներու, թոքերունթոքերու, [[երիկամ|երիկամներու]]ներուն, մաշկի եւ աչքերունաչքերու վրայ։

Սնդիկը ծանր, արծաթափայլ, սովորական պայմաններինպայմաններուն հեղուկ մետաղ է։

ՍառչիլուՍառելու ջերմաստիճանն է −38.83&nbsp;°C, եռալունը՝եռալու՝ 356.73&nbsp;°C,<ref name="Senese1997">{{cite web| url=http://antoine.frostburg.edu/chem/senese/101/periodic/faq/why-is-mercury-liquid.shtml| title=Why is mercury a liquid at STP?| accessdate=1 May 2007| publisher=General Chemistry Online at Frostburg State University| author=Senese, F}}</ref> երկուքն ալ ամէնացածրնամենացածն են բոլոր մետաղներուն համար:<ref>{{Cite web|url=http://www.ptable.com/#Property/State|title=Dynamic Periodic Table|website=www.ptable.com|access-date=22 November 2016}}</ref> ՍառելիսՍառելու ատեն սնդիկի ծաւալը կը նուազէնուազի 3.59%-ով եւ հեղուկ վիճակի 13.69 կ/սմ³ խտութիւնը կ'աճեաճի մինչեւ 14.184 կ/սմ^3: Պինդ վիճակին սնդիկը փափուկ եւ կարելի է կտրել դանակով:<ref>{{cite book|author=Simons, E. N.|title=Guide to Uncommon Metals|date= 1968|publisher=Frederick Muller|page=111}}</ref>:

ՏարրերիՏարրերու պարբերական համակարգի 6^-րդ պարբերութեան, 2^-րդ խումբի քիմիական տարր, d տարր է, կը պատկանի անցումային տարրերու շարքին, հիւլէի ելեկտրոնային թաղանթներու կառուցուածքն է ''5s² 5p⁶ 5d¹⁰ 6s²'', К, Լ, М, N թաղանթները լրացուածլրացած են։

Սնդիկը կ'օգտագործեն գիտական եւ չափող սարքեր (ջերմաչափ, ծանրաչափ, ճնշաչափ, վաքուումայինվաքումային պոմպեր եւ այլն), սնդիկային լամպերլամբեր, [[yլեկտրականութիւն|ելեկտրական հոսանքի]] ուղղիչներ, անջատիչներ պատրաստելու, [[ոսկի]]ն եւ [[արծաթ]]ը ամալկամացնելու, պայթուցիկ նիւթեր, ալքալիներ եւ [[քղոր]] (որպէս ելեկտրոտ), քացախաթթու (որպեսորպէս քաթալիզատոր) ստանալու համար։

Միացութիւնները կ'օգտագործուենօգտագործուին բժշկութեան եւ գյուղտնտեսութեանգիւղատնտեսութեան (սերմերը ախտահանելու համար որպէս բուսասպաններ) մէջ, նաեւ որպէս հաւելանիւթերյաւելանիւթեր նաւերու իրանը ներկապատելիս։ներկելու համար։

Սնդիկի ֆուլմինաթը՝ Hg(ONC)₂, կ'օգտագործուէօգտագործուի տեթոնացնող եւ բռնկող պատիճներուն մէջ։ Աստիճանաբար դուրս կը մղուէմղուի կապարի ազիտով եւ այլ աւելի արդիւնաւետարդիւնաւէտ պայթուցիկ նիւթերով։

Սնդիկի կենսաբանական դերը վատ էվնասակար ուսումնասիրուած է։ Սնդիկը եւ անոր միացութիւներըմիացութիւնները թունաւոր են։ Սնդիկը օրկանիզմին մէջ կը կապուէկապուի ֆերմենթներու եւ հիւսվածքայինհիւսուածքային սպիտակուցներու սուլֆհիտրիլային խումբերուն եւ կ'իջեցնէ նրանցանոնց աշխուժութիւնը, կ'ազդէ միքրոտարրերու (Cu, Zn, Cd, Se) իւրացման եւ փոխանակութեան գործընթացքներուն վրայ։

Յատկապէս վտանգաւոր են սնդիկի շոգիները, որոնք ներշնչելիսներշնչելով կ'անցնենանցնին արեան մէջ եւ օրկանիզմին մէջ շրջանառելով, մասամբ կը կուտակուենկուտակուին [[երիկամ]]ներուն, [[լեարդ]]ին, [[փայծաղ]]ին մէջ եւ ուղեղային հիւսվածքներունհիւսուածքներուն մէջ, խախտելով գլխուղեղի (յատկապեսյատկապէս հիփոթալամուսի) բնականոն աշխատանքը։

Տեւական թունաւորումը կ'իջեցնէ աշխատունակութիւնը, կը թուլացնէթուլցնէ հոտառութիւնը, կը յառաջացնէ գլխացաւ, ձեռքերու եւ գլխիգլխու դող եւն։եւլն։ Թունաւորման բնորոշ ախտանշաններն են՝ լնդեզրերուլնտեզրերու կապտասեւ գունաւորումը, լինդերուլինտերու փխրունութիւնը եւ արնահոսումը։ Սնդիկի օրկանական միացութիւններով թունաւորումը կ'ախտահարէ [[kեդրոնական նեարդային համակարգ|կեդրոնական նեարդային]] եւ [[սիրտանոթային համակարգ|սիրտանոթային համակարգերը]]ները, [[ստամոքս]]ը, լեարդը, երիկամները։

Պատմութեան մէջ սնդիկային ամէնածանրամենածանր աղտոտումը պատահած է [[1956 թուական]]ին ճափոնական Մինամաթա քաղաքին մէջ, որիորու արդիւնքին տուժած է աւելի քան երեք հազար մարդ, ովքերորոնք կամ մահացած են, կամ տուժած են Մինամաթայի հիւանդությունէն։հիւանդութենէն։