«Սողոմոն Թեհլիրեան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Սողոմոն Թեհլիրեան''' ({{ԱԾ}}), Հայոց ցեղասպանութեան վերապրող եւ ազգային հերոս, որ գնդակահարած է երիտթուրքերու ներքին գործոց նախարար եւ [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց ցեղասպանութեան]] գլխաւոր կազմակերպիչ՝ [[Մեհմեթ Թալէաթ փաշա|Թալէաթ
== Կենսագրութիւն ==
Սողոմոն Թեհլիրեան ծնած է 1896-ին [[Արեւմտեան Հայաստան|Արեւմտեան Հայաստանի]] Դարանաղեաց (Կամախ) գաւառի Վարի Բագառիճ գիւղը, Երզնկայի մերձակայքը
Հազիւ երկու տարեկան էր Սողոմոն, երբ հայրը պանդխտութեան կը մեկնի <nowiki/>[[Սերպիա]]։ 1905-ին, հայրենի տուն վերադարձին, [[Տրապիզոն|Տրապիզոնի]] մէջ Խաչատուր Թեհլիրեան կը ձերբակալուի՝ 1898-ին [[Երզնկա|Երզնկա]]յէն ռուսական նաւով մեկնած ըլլալու մեղադրանքով։ Վեց ամիս բանտ կը մնայ, բայց երբ ազատ կ'արձակուի՝ անոր կ'արգիլուի ծննդավայր վերադառնալ եւ կ'աքսորուի Սերպիա։
1914-ին սկսած [[Ա․ Համաշխարհային Պատերազմ|Ա. Համաշխարհային պատերազմը]] լրիւ կը փոխէ 18-ամեայ Սողոմոնին կեանքին ուղին։ 1914-ի աշնան, ծնողքէն գաղտնի, կ'անցնի [[Սոֆիա]] ([[Պուլկարիա]]), ուր կը հաւաքագրուէին [[Կովկաս]] կամաւոր երթալու պատրաստ Պալքանեան թերակղզիին պանդուխտ թէ ուսանող հայ երիտասարդները։ Սկիզբը ընթացք չի տրուիր Սողոմոնի կամաւոր արձանագրուելու դիմումին, բայց ան կը յաջողի, հօրը քանի մը նամակներ ղրկելէ ետք, ստանալ ծնողքին գրաւոր թոյլտուութիւնը՝ ի խնդիր իր կամաւոր արձանագրուելուն։▼
Հօր ճակատագիրին կապուած այս դրուագը բախտորոշ նշանակութիւն կ'ունենայ Սողոմոնի կեանքին վրայ, որովհետեւ Թեհլիրեաններու բազմանդամ տոհմէն ակամայ հեռացուած Խաչատուր Սերպիայէն կը դասաւորէ այնպէս, որ կինն ու զաւակները տեղափոխուին Երզնկա, ուր Սողոմոն իր ուսումը կը ստանայ նախ Բողոքականաց, ապա՝ Եզնիկեան վարժարաններուն մէջ, իսկ 1912-ին կ'աւարտէ տեղւոյն Կեդրոնական վարժարանը, ուր իր առաջին ծանօթութիւնը կ'ունենայ դաշնակցական գործիչներու հետ եւ հազիւ երիտասարդ դարձած՝ կը փարի Դաշնակցութեան։
Ապա ուսումը կը շարունակէ Երզնկայի Կեդրոնական ուսումնարանը, որուն շրջանը կ'աւարտէ 1912-ին, որմէ ետք 1913-ին, կը փոխադրուի ''[[Սերպիա]]'' իր հօր մօտ, որպէսզի տարի մը ետք անցնի <nowiki/>[[Գերմանիա|Գերմանիա]]՝ բարձրագոյն ուսման հետեւելու համար։
▲1914-ին սկսած [[Ա․ Համաշխարհային Պատերազմ|Ա. Համաշխարհային պատերազմը]] լրիւ կը փոխէ 18-ամեայ Սողոմոնին կեանքին ուղին։ 1914-ի աշնան, ծնողքէն գաղտնի, կ'անցնի [[Սոֆիա]] ([[Պուլկարիա]]), ուր կը հաւաքագրուէին [[Կովկաս]] կամաւոր երթալու պատրաստ Պալքանեան թերակղզիին պանդուխտ թէ ուսանող հայ երիտասարդները։ Սկիզբը ընթացք չի տրուիր Սողոմոնի կամաւոր արձանագրուելու դիմումին,
Հոկտեմբեր 1914-ին, Սողոմոն կը հասնի [[Թիֆլիս]] եւ կը միանայ Սեպուհին վաշտին, որ մաս կը կազմէր [[Անդրանիկ Օզանեան|Անդրանիկ]]<nowiki/>ի հրամանատարութեան տակ գործող [[Կամաւորական Առաջին Գունդ]]<nowiki/>ին։ Երեք տարուան կամաւորական ծառայութիւնը ամբողջապէս կը թրծէ Սողոմոն Թեհլիրեան [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|դաշնակցական]] մարտիկին տիպարը։
Տող 16 ⟶ 22՝
1917-ին, Կովկասեան ճակատին փլուզումէն եւ ռուսական զօրքերուն նահանջէն ետք, Թեհլիրեան կ'անցնի Կովկաս։ Կը շրջի հիւսիսային Կովկասի եւ [[Ղրիմ|Խրիմ]]<nowiki/>ի քաղաքներուն մէջ՝ նուիրուելով արեւմտահայ գաղթականութեան հետ այդ ափերը ինկած որբերու հաւաքման ու պատսպարման աշխատանքին։ Այդ պայմաններուն մէջ, ժամանակի թաւալումին հետ փոխանակ սպիանալու, Թեհլիրեանին սիրտն ու հոգին խոցած վէրքերը աւելիով կը բորբոքին։ Ան կ'ուղարկուի [[Պոլիս]], ուր Հ.Յ.Դ.Կ. Կոմիտէի որոշումով Ապրիլ 1920-ին կը կատարէ ահաբեկչական իր առաջին գործողութիւնը՝ մահապատիժի ենթարկելով [[Պէշիկթաշ]]<nowiki/>ի տխրահռչակ թաղապետ ու մատնիչ՝ Յարութիւն Մկրտիչեանը, որ գլխաւոր մեղսակիցը եղած էր 24 Ապրիլ 1915-ի հայ մտաւորականութեան ձերբակալութեան։
Ահաբեկումէն ետք ան կը պարտաւորուի անցնիլ [[Փարիզ]], ուր ապրուստի ապահովման համար կօշկակարութիւն կը սորվի։ Բայց քանի մը ամիս ետք կը կանչուի [[Ուաշինկթըն]], [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Մ. Նահանգներ]], [[Հայաստանի Հանրապետութիւն|Հայաստանի Հանրապետութեան]] դեսպան [[Արմէն Գարօ|Արմէն Գարո]]<nowiki/>յին կողմէ, որ կը ղեկավարէր «[[Նեմեսիսի Գործողութիւն|Նեմեսիս»]] գործադրութիւնը։
Ուշագրաւ մանրամասնութիւն է եւ «Նեմեսիս»ի արխիւին հրապարակումէն ետք ծանօթ փաստ է, որ իթթիհատական պարագլուխներու ահաբեկիչներուն ճշդումը կատարուած էր վիճակաձգութեամբ եւ այդպէս էր, որ 1921-ին,[[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|Դաշնակցութեան]] որոշումով Սողոմոն Թեհլիրեանի կը վստահուի [[Մեհմեթ Թալէաթ փաշա|Թալէաթ]]<nowiki/>ի ահաբեկման գործադրութիւնը։
Տող 30 ⟶ 36՝
Թեհլիրեան կը ձերբակալուի եւ աղմկալից դատավարութեան կ'արժանանայ։ Գերմանական դատարանը կը հաստատէ, որ ահաբեկումի ենթարկուած «զոհը»՝ Թալէաթ իսկութեան մէջ զոհ չէր, այլ՝ դահիճ էր ու, աւելի՛ն, դահճապետ էր, որուն ուսերուն կը ծանրանար ամբողջ ժողովուրդ մը ցեղասպանութեան ենթարկած ըլլալու պետական յանցագործութեան ծանրագոյն պատասխանատուութիւնը։ 3 Յունիս 1921-ին գերմանական դատարանը Սողոմոն Թեհլիրեանը կը ճանչնայ իբրեւ անպարտ։ Զինք կը պաշտպանէին երեք դատապաշտպաններ, որոնցմէ մէկը Դոկտ. ''Թէոտոր Քըրթ Նայմէյըր''ն էր՝ օրէնսդրութեան Փրոֆ.՝ ''Քիլի'' համալսարանէն։ Փաստօրէն Սողոմոն Թեհլիրեան կրկնակիօրէն պատմութիւն խտացնող խորհրդանիշ կը դառնայ 15 Մարտ 1921-ի իր Արդարահատոյց Հարուածով եւ Ցեղասպան Թուրքը մարմնաւորող Թալէաթի ահաբեկումով: Թեհլիրեան կը խորհրդանշէ նախ՝ հայոց Արդար Դատաստանին արձակած մահավճիռի պատիժը գործադրող բազուկը, ապա՝ միջազգային ճանաչումն ու դատապարտումը հայ ժողովուրդին դէմ Թուրքիոյ գործադրած Ցեղասպանութեան։
Այսօր արդէն հանրայայտ եւ հանրագիտական ճշմարտութիւն է, որ նոյնինքն [[Ցեղասպանութիւն]] բառը իր ժամանակակից իմաստով գործածութեան յանձնած [[Ռաֆայէլ Լեմքին]] կը ներշնչուի Թեհլիրեանի դատավարութենէն եւ կը հիմնուի այն մեծ հարցականին վրայ, թէ ինչո՞ւ մէկ մարդու ահաբեկման համար կը դատուէր Սողոմոն Թեհլիրեան անունով հայ երիտասարդը, մինչ անդին դատ ու դատաստանի չէր ենթարկուած մէկուկէս միլիոն անմեղ հայերու ցեղասպանութեան գլխաւոր պատասխանատու Թալէաթը…:
== Գերմանական դատարանին կողմէ ազատ արձակուելէ ետք ==
== Մահը ==
| |||