|
'''ՊիտքոինՊիթքոյն,''' տարբերանշանը պիտքոինպիթքոյն (անգլ.՝ bit - տեղեկութեան միաւոր եւ coin - մետաղադրամ), ինքնաբաւարար թուային արժոյթի տեսակ, որ գաղափարը հանրութեան առաջին անգամ ներկայացուեցաւ 31 Հոկտեմբեր 2008 թուականին՝ ծածկագրմանը վերաբերող նամակային վեպցուցակով։ Սատոշի Նակամոտօ անունով հանդէս եկած հեղինակը իր նախագիծը ներկայացուցած էր հետազօտական յօդուածի տեսքով։ Յօդուածին մէջ մեկնաբանուած եւ դիտարկուած էին թուային նոր արժոյթի գործառնական սկզբունքները, առաւելութիւնները, թուլութիւններն ու իրացման գործելակերպը։ Անոր շուրջ իրարանցում առաջացաւ 2013 թուականին։
ՊիտքոինըՊիթքոյնը առաջին թուային արժոյթն է, որուն գործունէութիւնը դեռ նախագծման փուլին հիմնուած էր ապակեդրոնացած սկզբունքի շահագործման վրայ։ Անոր հիմնական առաւելութիւնն այն է, որ գործարքները անանուն են եւ կ'իրականացուին անմիջապէս առանց միջնորդներու։
ՊիտքոինիՊիթքոյնի գինը շատ փոփոխական է՝ հաշուի առնելով, որ 2013 թուականի սկիզբին գինը մօտ 10-15 տոլար էր եւ նոյն թուականի վերջին ան հասաւ 1163 տոլարի։ Յաջորդ 18 ամիսներու ընթացքին գինը իջաւ 200 տոլարի։ 2016 թուականին ան բաւականին մեծ տարածում գտաւ Չինաստանի մէջ, երբ պետական արժոյթը արժեզրկուեցաւ։ Ան հասաւ 1140 տոլարի: Վերջնական արժէքը 2017-ի վերջին՝ պիտքոինիպիթքոյնի գինը հասաւ 20.000 տոլարի։ Զարմանալի չէ, որ պիթքոինիպիթքոյնի շղթայի գործարքներու թիւը հասաւ օրական մօտ 400.000-ի։
Այս պահուն պիտքոինիպիթքոյնի գինը հասած է մօտ 12.000 տոլարի։
*
== Գործառական սկզբունքները ==
Այսօրուան դրութեամբ ապակեդրոնացման սկզբունքով գործած եւ տարածուած են հետագայ զարգացում ստացող տեղեկութեան վերաբաշխման ցանցերը, ինչպէս նաեւ առաջնային փորձարկման փուլի մէջ գտնուող P2P համացանցերն ու նախագծուող մի քանի սոցիալական ցանցեր։ընկերացանցեր։ Այդ բոլոր նախագծերու հիմնաքարային առանձնայատկութիւնն այն է, որ անոնց գործունէութեան ապահովումը պայմանաւորուած չէ որեւէ կեդրոնական վերլուծական մարմնի (սերվերու, հոսթինկի եւ այլն) անընդհատ գործունէութեամբ եւ հետեւաբար աւելի դիմացկուն է կողմնակի վտանգներու նկատմամբ, ինչպէս նաեւ գործելու համար աւելի սակաւ դրամային ներդրումներ պահանջած է։
Տեղեկատուական ցանցերու պարագային բացառուող վտանգներէն է համակարգի իրաւական հետապնդումը կեդրոնական մարմնի աշխատանքի կասեցման, կամ այն միջոցներու բռնագրաւման կամ ձերբակալման միջոցով։ Թէեւ այս դէպքին ալ հնարաւոր մնացած է առանձին մասնակիցներու հետապնդումը, սակայն բնական աշխատանքի ընթացքին անոնց ցանցէ ցանց մեկուսացումը չէ վնասուած։ Սոցիալական ցանցերուԸնկերացանցերու ապակեդրոնացումը եւ ապակեդրոնացած տեղեկատուական համակարգերու կառուցումը թոյլ տուած են ձերբազատուիլ շարք մը գործառնական ծախսերէ, ինչպէս նաեւ ապահոված են փոխանցուող տեղեկութեան անվտանգութեանը ատոր մասնակի վնասման կամ արգելափական դէպքին, քանի որ նոյն տուեալները միաժամանակ հասանելի են բազում տարբեր մասնակիցներու մօտ։
* Հիմնական պլոկային շղթան (սեւով) կազմաւորուած է. պլոկներու առաւել երկար հերթականութիւնը սկիզբ առած է սկզբնական հատորէն (կանաչով)։ Բացի անոնցմէ կան նաեւ «լքուած»՝ եզակի հատորներ (մոխրագոյնով), որոնք հիմնական շղթայով ներառուած չեն։
ՊիտքոինինՊիթքոյնին նախորդող թուային արժոյթները թէեւ մասամբ փորձած էին զայն սպառողներուն ապահովել ազատ եւ ճկուն գործարքներ կատարելու հնարաւորութիւնը, գործունէութեան կեդրոնացումի պատճառով խոցելի մնացած էին կառավարչական ճնշումներու հանդէպ։ Այդպիսի իրավիճակ ստեղծուած էր, օրինակ, e-Gold համակարգի մօտ, որ 2006 թուականէն ի վեր շարունակաբար խնդիրներ ունեցած էր ԱՄՆ կառավարութեան հետ։ Վերջինին կողմէ մեղադրանքներ ուղղուած էին առ այն, որ համակարգը օգտագործած էր անօրինական գործողութիւններու կազմակերպելու մէջ՝ մասնաւորապէս, դրամային բուրգերու կառուցման եւ դրամի լուացման համար։ Այդպէս, 2007 թուականի Ապրիլին ԱՄՆ կառավարութիւնը ստիպուած էր e-Gold կառավարիչներուն սառեցնել մօտ 60 հաշիւ, իսկ ատկէ մէկ շաբաթ անց չորս տարբեր գործեր էին հարուցուածյարուցուած e-Gold կառավարիչներու դէմ։
Հաշուային նման սառեցումներ հնարաւոր են նաեւ օրինական համացանցային դրամատուններու դրութենէն օգտուելու պարագային, ինչպէս տեղի ունեցած էր, օրինակ, Ճուլիան Ասանժի եւ անոր օժանդակել փափաքողներու հետ, երբ խոշոր դրամական գործակալութիւններու կողմէ սառեցուցած էին Ասանժի հաշիւները։
== Վերահսկողութեան բացակայութիւնն ու գործարքներու արձանագրութեան պլոկային համակարգը ==
Հիմնական պլոկային շղթան (սեւով) կազմաւորուած է պլոկներու՝ առաւել երկար հերթականութեանը սկիզբ առած է սկզբնական հատորէ (կանաչով)։ Բացի ատկէ կան նաեւ «լքուած»՝ եզակի հատորներ (մոխրագոյնով), որոնք հիմնական շղթայով ներառուած չեն։ Առանց կեդրոնական սպասարկող մարմնի պիտքոինըպիթքոյնը կը կարողանայ գործել իր սպառողներու միջեւ վերաբաշխելով հարկաւոր սպասարկման իրականացումն ու տարածքային ակերու ապահովումը։ Համանման P2P սկզբունքը գործածուած է նաեւ հոսքային (թորենտային) փոխանակումներու կարգին, երբ կեդրոնական սերվերները կամ օգտագործուած են վերահասցէաւորումներու սպասարկման համար, կամ ընդհանրապէս չեն ներառուած գործառական համակարգի մէջ։ ՊիտքոինայինՊիթքոյնային ցանցի մասնակիցները տեղեկութեաններուտեղեկութիւններու պահպանման եւ վերաբաշխման գործընթացին մասնակցած են բացծրագրի քոտովաշխատացման միջոցով գրուած ծրագրի աշխատացմանբաց միջոցով։քոտով։ Անոնք համացանց հաստատած են իրարու միջեւ եւ ապա գործած են որպէս միասնական ժամանակագրական սերվեր (Time Stamp Server)։
Նախագծի հեղինակը նման սերվերու առկայութեանը կ'արդարացնէ իրականացուող գործարքներու իրաւազօրութեան ստուգման եւ հաստատման անհրաժեշտութեամբ։անհրաժեշտութեան։ Այդ կը կատարուի շնորհիւ անոր, որ ներկայ պահուն կատարուող բոլոր գործարքները կապուած են նախկինին արդէն իրակնացուած գործարքներու հետ։ Այդպիսով համակարգը «ջարդելը» սովորական պայմաններուն դարձած է չափազանց խրթին. եւ, քանի դեռ համացանցի մասնակիցներու մեծամասնութիւնը հետաքրքրուած կը մնայ օժանդակել իրաւասու գործարքներուն եւ հաստատել անոնք, ջարդողներու հնարաւորութիւնները համեմատաբար աննշան մնացած են։
Համակարգի նախկին իրականացուած գործարքներու մասին տեղեկութեաններըտեղեկութիւնները պահուած են պլոկներու մէջ։ Պլոկները կը ներկայացնեն JSON ֆորմատով կառուցուած նիւթ, որ ներառած է որոշակի ժամանակային կտրուածքով իրականացուած գործարքներու մասին միմիանց միջեւ փոխկապակցուած տուեալները։ 3 Օգոստոս 2011 թուականի դրութեամբ մէկ պլոկի միջին ծաւալը (վերջին 1000 պլոկներու հաշուարկով) կազմած էր 21,018 կԲ, իսկ պլոկներու ամենաերկար շղթան պարունակած էր 139,440 տարր։
Պլոկներու «հաւաքմամբ» զբաղուած են մասնակիցները՝ միաւորելով դեռ չարձանագրուած, սակայն իրաւասու ստորագրութեամբ տարածուած գործարքները շղթայի յաջորդ օղակի մէջ եւ ապա աշխատելով հաստատել իրենց ստեղծած օղակի իրաւասութեանը ծրագրի կողմէ առաջարկուող մեքենայական խնդրի լուծմամբ։
Մասնակիցներու կողմէ լուծուող մեքենայական խնդիրը Նման խնդրի լուծման մօտեցումը (Proof-of-Work) պահանջուած է ժամանակագրական սերվերու գործունէութեան ապահովման համար։ Այն նաեւ կոչուած է խոչընդոտելու զուտ հասցէաւորման տուեալներու վրայ (բազմակի IP-ներու օգտագործում փրոքսիներու կամ վարակուած համակարգիչներու միջոցով) հիմնուած յարձակումները եւ աննպատակայարմար դարձնել այլ միջոցներով Պիտքոինպիթքոյն-համակարգի չարաշահման ու վնասին ուղղուած գործունէութեանը։գործունէութիւնը։
Նոր շղթայական օղակներ ստեղծող մասնակիցներու համար կայ երկու դրամական խթան։ Մէկն այն է, որ ամէն այդպիսի նոր օղակ ստեղծող մասնակիցը (կամ մասնակցային խումբը) կը ստեղծէ նաեւ պիտքոինիպիթքոյնի լրացուցիչ միաւորներ, որոնք կ'արձանագրուին անոր հաշուին։ Այսօրուան դրութեամբ այդ լրացուցիչ միաւորները՝ ծրարը պարունակած է 50 ղրշ., սակայն այդ թիւը կրճատուած է իւրաքանչիւր 210,000 պլոկը (մօտ չորս տարին) մէյմը եւ վերջնականապէս սպառուած, երբ արժութային միաւորներու ընդհանուր ծաւալը հասնի 21 միլիոնի։ Միւսը «հաւաքողներուն» գործարքներ իրականացնողներու կողմէ առաջարկուող ընտրային միքրօ վճարումներն են, որոնք կատարուած են այն պատճառով, որ հաւաքողները նոր պլոկի տարրերու ընտրութեան ժամանակ աւելի խրախուսուած ըլլան ներառել վճարում ներառող գործարքները, եւ այդպիսով վճարումներէ զուրկ գործարքները կարող են անտեսուած մնալ ցանցի մեծամասնութեան կողմէ։
Առաւելագոյն մասնակիցներու կողմէ գործարքի հաստատումը կարեւոր է այն պատճառով, որ կեդրոնական վարչական մարմնի բացակայութենէ բխած է առանձին գործարքներու իրաւասութեանը հաւաստագրման բացակայութիւնը, որուն պատճառով համակարգին իրաւասու համարուած է հաշուէն կատարուած այն գործարքը, որ առաւելագոյն տարածում ստացած է համացանցի վրայ։
Գաղտնիութեան եւ անվտանգութեան ապահովման Նախագիծընախագիծը ի սկզբանէ նպատակադրուած էր սպառողական գաղտնիութեան ապահովամանապահովման նոր եւ արդիւնաւէտ լուծումներու յայտնաբերմանը։յայտնաբերումը։ Արձանագրութեան համար մասնակիցներուն չի պարտադրուիր կենսագրական տուեալներ նշել, իսկ արձանագրուած հաշիւներու վրայ եղած արժոյթը կը կառավարուի եւ կը փոխանցուի ասիմետրիկ ծածկագրման միջոցով կատարուած ստորագրութիւններու օգտագործմամբ։
Որոշ զննորդներու կողմէ, սակայն, քննադատութիւն արտայայտուած է, որ պիտքոիննպիթքոյնն ի սկզբանէ տեսականօրէն պատրաստ չէ գաղտնիութիւն ապահովել, եւ այսօրուան դրութեամբ գաղտնիութիւն կարելի է միայն այն պատճառով, որ նախագիծը դեռ բաւական լայն տարածում չէ գտած եւ համապատասխան վերլուծական մշակումներու չէ արժանացած։
Համակարգէն օգտվողներուօգտուողներու մօտ կայ մէկ այլ խնդիր եւս։ Քանի որ համակարգը վերահսկիչ կառոյցներ չ'ընդգրկեր, ապա անհնարին կը դառնայ արդէն կատարուած գործարքներ լուծարելը։ Որպէս հետեւանք համակարգէն օգտուողները անձնապէս հարկադրուած կը դառնան սեփական ուժերով հոգալ անվտանգութեան հետ առնչուող բոլոր հնարաւոր վտանգներու վերացման մասին։
== ՊիտքոինՊիթքոյն մայնինկ ==
ՊիտքոինիՊիթքոյնի ստեղծումը իրականացուած է պլոկ-շղթայ արուեստագիտութեան հիման վրայ։ Իւրաքանչիւր անձ համակարգիչի վրայ յատուկ ծրագրային ապահովութիւն տեղադրած է եւ սկսած՝ թուային արժոյթի մայնինկի սկսիլ։ Արդիւնքին համակարգիչը կը միանայ թուաբանակական խնդիրներ լուծելու ընդհանուր համակարգին եւ դուք կը սկսիք քոտեր աւելցնել նախորդ գործարքի քոտերուն՝ հաշուի գործարքներու միջոցով։ Աւարտելէ յետոյ կցուած էք յաջորդ օգտագործողի հրապարակային բանալին։ Ցանց «արձանագրուած» է այս բոլոր գործարքները եւ անոնք հասանելի կը դառնան բոլոր անդամներու համար։
== Քննադատութիւնն ու թուլութիւնները ==
Թէեւ համակարգի նախագծողը արժոյթի գաղափարը ներկայացնելու ընթացքին նշած էր, որ ժամանակի ընթացքին ակնկալուած է աւելի կատարեալ արժեձեւերու ստեղծում: Պիտքոինը՝Պիթքոյնը՝ տարածմանը զուգահեռ, արժանացած է բազում քննադատութիւններու շարք մը ուղղութեաններով։ուղղութիւններով։ Համակարգի քննարդատմանքննադատման առաւել սուր պատճառներն են.
* անոր գնանկումի բնոյթը - արժոյթի առաւելագոյն քանակութիւնը կարծրօրէն սահմանուած է օգտագործուող ծրագրային ապահովմամբ, որու արդիւնքին նոր ստեղծուող արժոյթի քանակը աստիճանաբար կը նուազի, իսկ 2030 թուականի շրջաններուն վերջնականապէս դադրելու է փոխուելէ։ Իր կենսունակութեան պահպանման դէպքին նման իրավիճակը կը յանգեցնէ արժոյթի աստիճանաբար իրականացող գնանկումը։ Արդէն այսօր նկատուած է իրավիճակ, երբ դեռ համակարգի իրացման սկզբնաշրջանին ներգրաւուած մարդիկ ուժեղ համեմատական առաւելութիւններ կ'ունենան շուկայ նոր մտնողներու հանդէպ։
* գնային տատանումները - զուտ սպառողական վստահութեամբ պաշտպանուած ըլլալով պիտքոինիպիթքոյնի փոխարժէքը կարող է շատ կտրուկ տատանումներ դրսեւորել, որը նպատակայարմար չէ առօրեայ օգտագործման համար նախատեսուող արժոյթի դէպքին։ Նման կտրուկ տատանումներ նկատուած էին, օրինակ, 2011-ի Յունիս ամսին, երբ շուկայի անյայտ մասնակիցներու կողմէ մեծ քանակութեամբ արժոյթ շուկայ բաց թողելու արդիւնքին փոխարժէքը ինկած էր 17.50 տոլարէն մինչեւ 0.01-ի։
*
* Պիտքոիններուպիթքոյններու ընդհանուր զանգուածի նախատեսուող աճը մինչեւ 2033 թուականը։
* թերի գաղտնիութիւնը - զուտ կառուցուածքային տեսանկիւնի համակարգին՝ իրականացուող գործարքներու մասին տեղեկութիւնները քօղարկել անհնար է։ Նման պայմաններուն մեծ մասշտաբներու գործարքները արդէն համեմատաբար հեշտ կը դառնան կապել զանոնք իրականացնող մարդու կամ կազմակերպութեան գործունէութեան հետ։ Բացի ատոնց գաղտնիութիւնը հեշտօրէն կարող է տուժել նաեւ, եթէ գործարքային հանդիպակաց կողմը հետաքրքրուած ըլլայ անձնական բնոյթի հաւաքագրուած տուեալներու տարածման մեջ։
* օժանդակումը անօրինական գործունէութեան ու սեւ շուկաներուն - քանի որ համակարգը ի սկզբանէ նախատեսուած էր որպէս դասական դրամական համակարգերու հետ մրցող եւ վերահսկումէ ու կեդրոնական կառավարումէ զուրկ արժոթայինարժութային այլընտրանք, ապա բացի «օրինապահ քաղաքացիներէ», որոնք պարզապէս կը ձգտին իշխանութիւն հաստատել սեփական դրամական միջոցներու եւ ատոնց կառավարման հանդէպ, համակարգը նաեւ յարմար կը դառնայ շահագործել սեւ շուկաներու մասնակիցներու համար։ Մասնաւորապէս, տեղեկացուած է, որ TOR համացանցի մէջ գործող «Մետաքսեայ Ուղին» (Silk Road), որ eBay-ի այլընտրանք կը ներկայացնէ որպէս սեւ շուկայ, վճարումներ կ'ընդունի պիտքոիններովպիթքոյններով վաճառուող թմրանիւթերու դիմաց։
* ռեսուրսներու ծախսը - շատերը անարդարացուած կը գտնեն համակարգին իրականացուած մօտեցումը, որ ստիպած է անիմաստ հոսանք եւ դրամական միջոցներ վատնել նոր պլոկներու ընդհանրացման վրայ։
* բոտնեթերիբոտնեթերու մշակման խթանումը եւ համակարգչային վտանգներու ուժեղացումը - քանի որ նոր պլոկներու կառուցման համար հարկաւոր է մեքենայական ակեր վատնել, ապա համակարգչային ծրագիրները եւ ցանցերը վնասողներու համար նպատակայարմար կը դառնայ յատուկ բոտնեթերու ստեղծումը, որոնք ուղղուած կ'ըլլան վարակուած համակարգիչներու միջոցով նոր պլոկներու կառուցմանը։ Ատիկա կարող է ալ աւելի սաստկացնել ցանցային վիրուսային աշխուժութեանը։աշխուժութիւնը։
* շատ երկրներու մէջ ինչպէս են՝ Ռումանիան, Ղրղզստան եւ այլն, պիտքոինիպիթքոյնի օգտագործումը անօրինական համարուած է։
Մէկ այլ խնդիր ակնկալուած է վեպկայքերու մէջ տեղադրուողտեղադրուող՝ թաքնուած ենթածրագրերու զարգացման եւ բազմացման հետ, որոնք սեփական պլոկներու հաշուարկման համար աննկատօրէն ծանրաբեռնելու են նաւարկողի համակարգիչը եւ վատնելու անոր հաշուողական հնարաւորութիւնները։
== Արժոյթը որդեգրած կազմակերպութեաններնկազմակերպութիւններն ու կառոյցները ==
ՊիտքոինովՊիթքոյնով նուիրատուութիւններ ընդունելու պատրաստակամութեան մասին յայտնած են շարք մը կազմակերպութիւններ, որոնմէորոնցմէ յատկապէս յատկանշական են Վիքիլիքսը, Ֆրինեթը, Ազատ ծրագրային ապահովման հիմնադրամը (Free Software Foundation), I2P անդէմ համացանցը (I2P Anonymous Network), Փիրատներու իտալական կուսակցութիւնը (Italian Pirate Party) եւ PrivacyBox-ը (լրագրողներու անվտանգութեան ապահովման համար նախատեսուած գաղտնի հաղորդակցութեան հնարաւորութիւն տրամադրող վեպնակագիծ)։
Ընդհանուր առմամբ կազմակերպութիւններու ցուցակի մէջ շատ է ազատութեան եւ գաղտնիութեանգաղտնութեան հարցերով զբաղող նախագծերու մասնաբաժինը։ Երկրորդ տեղը կը զբաղեցնեն տեղեկատուական միջոցները, որոնց ցուցակին մէջ շատ են յօդուածային կայքերն ու ցանցային ձայնասփիւռները։
Թուային սահմանի հիմնադրամը (The Electronic Frontier Foundation) որոշ ժամանակ օժանդակած էր արժոյթի զարգացմանը, սակայն հետագային յայտնեց իր պաշտօնական աջակցութեան դադրելու մասին։ Ներկայացուած մեկնաբանութեան համաձայն, նման որոշումը կայացուած էր այն պատճառով, որ արժեձեւի իրաւասիութիւնը յստակեցնողյստակացնող իրաւական նախադէպեր դեռ չեն եղած, եւ որ այդ առումով անյայտ չէ նախագծի կարգավիճակը։ Նաեւ հիմնադրամի ներկայացուցիչները յայտնած էին, որ իրենց բնութագրական չէ նոր նախագծերու յառաջխաղացմամբ զբաղուիլը[1]։զբաղուիլը։
== ՊիտքոինըՊիթքոյնը Հայաստանի մէջ ==
«Հայաստանի մէջ կամաց-կամաց կը ձեւաւորուի համայնք, որըոր հետաքրքրուած է պիտքոինովպիթքոյնով եւ այլ թուային արժոյթով՝ «մայն» կը գնեն, կը վաճառեն եւ այլն։ Թուային արժոյթով զբաղողներու քանակը իրականութեան մէջ մեծ չէ, հիմնականը մարդիկ են, ովքերորոնք ներգրաւուած են ՏՏ ոլորտի մէջ։ Բայց կան նաեւ տեղեկութիւններ, որ քաղաքէ դուրս ապրող մարդիկ «մայնինկով» կը զբաղուին։զբաղին։ Մարդիկ ալ կան, որոնք հիմնովին պատրաստուած չըլլալով, քանի որ լաւ գումար աշխատելու ձեւ է, սկսած են զբաղիլ թուային արժոյթներով։ Սակայն արուեստագիտական համայնքը շատ փոքր է, խօսքը թուային արժոյթներու արուեստագիտութիւնը հասկացողներուհասկցողներու մասին է, այս կամ այն գործիքի կիրառութիւնն ու նշանակութիւնը ուսումնասիրողներու։
Շատ բարդ է կանխատեսումներ ընել թուային արժոյթներու վերաբերեալ, այն միայն խուճապի նման երեւոյթ է։ Թուային արժոյթներու գինը շատ արագ կ'աճի, իսկ որոշ մարդիկ ագահաբար կը մտածեն լաւ եկամուտ աշխատելու ձեւ է։ Երբ շատ մարդիկ սահմանափակ քանակութեամբ պիտքոինպիթքոյն կ'ուզեն գնել, բնականաբանար գինը կը բարձրանայ։
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծանցանկ}}
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-1|↑]] «Բիթքոին՝Պիթքոյն՝ P2P վճարումների իրականացման էլ. արժույթարժոյթ, հետազոտականհետազօտական հոդվածյօդուած Archived 2020-04-20 at the Wayback Machine.», Սատոշի ՆակամոտոՆակամոտօ
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-2|↑]] «ԲիթքոյնՊիթքոյն: Ի՞նչ է bitcoin-y ևեւ ի՞նչ է սպասում ապագայում»։ ''Vivus Blog'' (en-US)։ 2018-03-17։ ՎերցվածԱռնուած է 2018-06-27 (չաշխատող յղում)
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-3|↑]] “PeerSoN: Privacy-Preserving P2P Social Networks”
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-4|↑]] <nowiki>https://www.justice.gov/opa/pr/2007/April/07_crm_301.html</nowiki>
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-9|↑]] Blockexplorer.com, ''getblockcount'' — shows the number of blocks in the longest block chain՝ «ցոյց կու տայ պլոկերի քանակը պլոկային ամենաերկար շղթայի մէջ»
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-10|↑]] Lowenthal, Thomas, «Bitcoin: inside the encrypted, peer-to-peer digital currency», ''Ars Technica''.
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-11|↑]] «ԲիթքոինիՊիթքոյնի ֆորումում կայացած քննարկումը»։ Արխիւացուած է օրժինալէն 2011-07-27-ին։ Առնուած է 2011-08-03-ին:
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-12|↑]] «The Underground Website Where You Can Buy Any Drug Imaginable Archived2011Archived 2011-06-03 at the Wayback Machine.»՝ «Ստորգետնեայ վեպկայք, ուրկէ դուք կարող էք ձեռք բերել երեւակայելի ցանկացած թմրամիջոց», Gawker.com
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-13|↑]] «Libertarian Dream? A Site Where You Buy Drugs With Digital Dollars»՝ «Լիպերտարիանի երազա՞նք։ Կայք, ուր դուք թմրադեղեր կը գնէք թուային տոլարներով»
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-14|↑]] օր. 2008 թուականի հետազօտական յօդուածի քննարկումներու մէջ Archived 2017-10-27 at the Wayback Machine.
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-15|↑]] Այն մասին թէ ինչպէս վերաբերուած են ՊիթքոինինՊիթքոյնին այլ երկիրներ կարող էք կարդալ այստեղ
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-16|↑]] «Генерация Bitcoin в браузере», «Генерация Bitcoin в браузере: Обратная сторона»; Habrahabr.ru
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-17|↑]] ՊիտքոինիՊիթքոյնի կայքին մէջ. «ՆուիրատուություններՆուիրատուութիւններ ընդունող նախագծերն ու կազմակերպութիւնները»
# [[Մասնակից:Լեռնիկական/Սեւագրութիւն 01#cite%20ref-18|↑]] «EFF and Bitcoin | Electronic Frontier Foundation»՝ «EFF-ն ու Պիտքոինըպիթքոյնը», Eff.org.
| 