|
'''Հայոց ցեղասպանութեան ժխտում, ''' պնդումներ՝ կարգ մը երկիրներու մէջ արգիլուած, ըստ որոնց [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] մէջ [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց ցեղասպանութիւն]] տեղի չէ ունեցած եւ կամ հայերու կոտորածները պետականօրէն կազմակերպուած բնոյթ չեն կրած։ Այս տեսակէտը, որ մասնաւորապէս կը պաշտպանուի [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] կողմէ, բազմիցս քննադատուած է պատմաբաններու եւ ցեղասպանութեան մասնագէտներու ճնշող մեծամասնութեան կողմէն, իբրեւ զուտ քաղաքականօրէն պատճառաբանուած կեղծ-պատմագիտական թէզ։
Հայոց ցեղասպանութեան՝ իբրեւ Ի. դարու առաջին ցեղասպանութեան ժխտումը նոր հնարաւորութիւններ կ'ընձեռէ մարդկութեան դէմ՝ ապագային նորանոր ոճիրներու իրականացման համար, ուստի հայութեան եւ համայն յառաջադէմ մարդկութեան առջեւ կը ծառանայ Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը կանխելու եւ թոյլ չտալու պատասխանատու խնդիրը։ [[Արժանթին]] եւ [[Զուիցերիա]] օրէնքներ ընդունած են, որոնցմով պատասխանատուութիւն սահմանուած է Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման համար։ 2006-ի Հոկտեմբերին, [[Ֆրանսա]]յի Ազգային Ժողովին կողմէ ընդունուած օրէնքին համաձայն, ՍենատիԾերակոյտի եւ նախագահին վաւերացումէն ետք, թոյլ կը տրուի Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը դիտարկել իբրեւ յանցագործութիւն։ Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման համար, քրէական պատասխանատուութեան մասին օրինագիծ մը կը պատրաստուի ընդունելու նաեւ [[Սլովաքիա]]ն:
Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը կը տարբերի յատուկ անձերու կամ կազմակերպութիւններու կողմէ իրականացուող ցեղասպանութիւններու ժխտման այլ տեսակներէն անով, որ անոնք պաշտօնապէս աջակցութիւն կը ստանան [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] եւ [[Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն|Ազրպէյճանի]] մէջ, ինչպէս նաեւ այդ երկիրներու պաշտօնական պատմաբաններուն կողմէ։ Այդ մէկը ակնածելի տեսք կը ստանայ եւ ակադեմական շրջանակներուն մէջ կը դառնայ աւելի փաստարկուած<ref name="racial" group="Ն">Օրինակ` ի տարբերութիւն Հոլոքոստի ժխտման, որ պայմանաւորուած է հիմնականին ռասայական ձեւերով:</ref>: Թրքական կառավարութեան հիմնական դիրքորոշումը Հայոց ցեղասպանութեան հարցին մէջ կըայն կայանայ անոր մէջէ, որ [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Ա. Համաշխարհային պատերազմի]] ատեն տեղի ունեցած են տեղահանութիւններ, այդ տեղահանութիւններու ժամանակ եղած են նաեւ բազմաթիւ զոհեր թէ՛ հայկական, թէ՛ թրքական բնակչութեան մէջ, սակայն ծրագրուած ցեղասպանութիւն՝ որուն նմանը չէ եղած։
23 Յունուար 2012-ին, Ֆրանսայի ՍենատըԾերակոյտը կ'ընդունիընդունած է ցեղասպանութիւններու ժխտումը քրէականացնող օրէնք մը, որ կը վերաբերի նաեւ Հայոց ցեղասպանութեան։
24 Ապրիլ 2021 թուականին, ԱՄՆ Նախագահ [[Ճo Պայտըն|Ճօ Պայտըն]] կըճանչցած ճանչնայէ հայոց ցեղասպանութիւնը:<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/04/24/statement-by-president-joe-biden-on-armenian-remembrance-day/|title=Statement by President Joe Biden on Armenian Remembrance Day|date=2021-04-24|website=The White House|language=en-US|accessdate=2021-04-24}}</ref>
== Ժխտման առարկան ==
Հայոց ցեղասպանութիւնը հայ ազգաբնակչութեան զանգուածային կոտորածն է, որ կազմակերպուած եւ իրականացուած է 1915-ին եւ որ կարգ մը հետազօտողներու հաւաստմամբ շարունակուած է մինչեւ 1923<ref>{{Գիրք|հեղինակ=Israel W. Charny|վերնագիր=Encyclopedia of genocide|հրատարակչութիւն=|թուական=|էջեր=161|հատոր=1}}</ref>, [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] եւ Թուրքիոյ Հանրապետութեան տիրապետութեան տակ գտնուող տարածքներուն մէջ՝ ուղեկցուելով նիւթական ոչնչացումներով եւ բռնի արտաքսումներով, ինչպէս՝ բնակչութեան դէպի անխուսափելի մահ տանող տեղահանումները։ Ցեղասպանութեան քաղաքականութեան իբրեւ արդիւնք զոհուած են 600,000-էն մինչեւ 1,5 միլիոն հայեր։
«Ցեղասպանութիւն» եզրը ժամանակին յառաջացուցած է [[Ռաֆայէլ Լեմքին]]` Օսմանեան Թուրքիոյ մէջ հայ ազգաբնակչութեան<ref name="Auron">{{Գիրք|հեղինակ=Yair Auron|վերնագիր=The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|վայր=երուսաղէմ}}</ref> եւ նացիստականնացիական Գերմանիոյ տիրապետութեան տակ գտնուող տարածքներուն մէջ հրեաներու (հոլոքոսթ) զանգուածային ոչնչացումները արտայայտելու համար: Ք.ԵԱ. Է. դարէն նշուած տարածքներուն մէջ ապրող Հայոցհայերու ցեղասպանութիւնըցեղասպանութեան ուղեկցուածընկերացած է նաեւ անոնց պատմական եւ նիւթական արժէքներուն վերացմամբփճացումը:
== Պատմական ակնարկ ==
[[Պատկեր:Mustafa Kemal Atatürk (1918).jpg|250px|thumb|Աթաթուրք Մուսթաֆա Քեմալի ելոյթը դեկտեմբեր 1919 -ին<ref name="Renewal and Silence">Suny, Göçek, Naimark:A Question of Genocide. Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire, 306-316, Erik Jan Zürcher., Renewal and Silence. Postwar Unionist and Kemalist Rhetoric on the Armenian Genocide}}</ref>.''«ոչ իսլամներու հետ մեր երկրին մէջ կատարուածը անոնց կողմէ բարբարոսաբար անջատողական քաղաքականութիւն դաւանելու հետեւանք էր, երբ անոնք կը դառնան արտաքին բանսարկութեան գործիք եւ կը չարաշահեն իրենց իրաւունքները: Հաւանաբար շատ պատճառներ կան Թուրքիոյ մէջ կատարուած ոչ ցանկալի իրադարձութիւնները արդարացնելու համար: Եւ կ'ուզեմ յստակ ըսել, որ այդ իրադարձութիւնները իրենց մասշտաբներով հեռու են հալածելու այն ձեւերէն, որոնք առանց որեւէ արդարացման իրականանալու են Եւրոպայի երկիրներուն մէջ:'']]
Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման նկատմամբ ժխտման քաղաքականութիւնը ձեւաւորուած է [[Աթաթիւրք|Մուսթաֆա Քեմալ]] Աթաթուրքի կողմէ, որ 1919-ին [[Անքարա]]յի մէջ իր ծրագրային ելոյթին ընթացքին յայտարարած է բռնի նուաճողական գործողութիւններու բոլոր դասական արդարացումները` զոհի մեղաւորութիւնը։ Քեմալ մեղաւոր համարած է հայերը եւ բարձր գնահատած Օսմանեան կայսրութեան մէջ իսլամներու համբերատարութեան դրսեւորումը. անանոր շրջապատուածշրջապատը էկազմած իրեն մարդոցմով,հայերու որոնքոչնչացման մասնակից եղած են հայերումասնակիցներ։ ոչնչացման։
1923-ին, [[Թուրքիա|թրքական Հանրապետութեան]] կազմաւորումէն ետք անոր քաղաքական եւ գիտական վերնախաւը անհրաժեշտութիւն չէր տեսներ տարածութիւն պահպանելու Հայոց ցեղասպանութենէն կամ այդ իրականացնող անձերէն։ Ղեկավարող վերնախաւը գլխաւորապէս կազմուած էր իթթիհատի նախկին գործիչներէն, որոնցմէ շատերը անձամբ մասնակցած էին հայերու ոչնչացման գործողութիւններուն եւ դաշնակցութիւնը կազմած էին իսլամներու տեղագրական առաջնորդներու եւ իսլմական ցեղերու առաջնորդներուն հետ, որոնք մեծ շահոյթ կը ստանային հայերու եւ յոյներու արտաքսումէն։ Հայոց ցեղասպանութեան հարցին քննարկումը կրնար քայքայիչ ըլլալ այդ դաշնակցութեան համար։
1926-ին Թուրքիոյ ազգային ժողովը օրէնք կ'ընդունի Իթթիհատի հայերուն կողմէն «<nowiki/>[[Նեմեսիսի Գործողութիւն|Նեմեսիս]]<nowiki/>» վրիժառութեան գործողութեան շրջանակներունծիրին մէջ սպաննուած, ինչպէս նաեւ 1919-ին մահապատիժի դատապարտուած անդամներու այրիներուն եւ ծնողազուրկերուն կենսաթոշակ նշանակելու մասին։ 1927-ին, թուրքիոյԹուրքիոյ Հանրապետական կուսակցութեան համագումարին, Մուսթաֆա Քեմալ քանի մը օր շարունակ կըպատմած պատմէրէ այդհայ մասին,ազգի թէստեղծման ինչպէսգործընթացը անկախութեան համար պայքարի ընթացքին կը ստեղծուի թուրք ազգը։ընթացքին։ Այդ բնագիրըճառը կ'ընդունուիընդունուած եւիբրեւ թրքական պաշտօնական պատմութիւն եւ պետութեան կողմէ կը սահմանուիսահմանուած՝ իբրեւ սրբութիւն։ Ըստ այդ պատմութեան՝պատմութեան, [[Թուրքիա|թուրք]] ազգին ծագումը կը սկսի 1919-ին, իսկ անոր ձեւաւորման հարցին մէջ մասնակցութիւն կ'ունենան իսլամները եւ առաջին հերթին՝ թուրքերը։ Ճառը կը գովաբանէր թուրքերը եւ կը մերկացնէր քրիստոնէական փոքրամասնութիւններն ու Արեւմուտքը։ Աթաթուրքի պատմական մտապատկերը կ'արհամարհէր թրքական հասարակութեան մէջ պատմականօրէն կազմաւորուած աւանդական բազմացեղութիւնը։ Թրքական Հանրապետութեան մասին խմբակային աւանդոյթներուն մէջ տեղ չկար ցեղային փոքրամասնութիւններու՝ հայերու, [[քիւրտեր]]ու, [[յոյներ]]ու համար, իսկ անոնց նկատմամբ նախահանրապետական շրջանին եւ անոնցմէ ետք իրականացուած բռնութիւններու մասին կը լռէին։ Մինչ այժմ թուրքիոյ քրէական օրէնսդրութեամբ յանցագործութիւն կը համարէ պատմութեան քեմալական տարբերակի քննադատութիւնը, զորս անհնար կը դարձնէ թրքական հասարակութեան մէջ անոր քննարկումը<ref name="Renewal and Silence" /><ref name="Reading Genocide">{{Գիրք|վերնագիր=Suny, Gփջek, Naimark:A Question of Genocide. Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire|42-52|հեղինակ=Fatma Mֆge Gփջek.|մաս=Reading Genocide: Turkish Historiography on 1915}}</ref>:
[[Պատկեր:Mark Lambert Bristol.jpg|thumb|left|200px|Թուրքիոյ Միացեալ Նահանգներու գերագոյն քոմիսար Մարք Պրիսթոլ, որ ձեւաւորած է Միացեալ Նահանգներու Թուրքիոյ հանդէպ ունեցած քաղաքականութիւնը։]]
1919-էն Թուրքիա կը դառնայ ամերիկեան ռազմավարական հետաքրքրութիւններու անբաժան մասը, հետախուզութեան մեծ շուկայ եւ յառաջապահ՝ ընդդէմ Խորհրդային [[Ռուսաստան]]ի, յետոյ նաեւ՝ ԽՍՀՄ-ի։Խորհրդային Միութեան։ [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի երկրորդ մեծ խաղացողը կը հանդիսանար [[Անգլիա|Մեծն Բրիտանիան]]: Այս երկու երկիրներն ալ կը հետապնդէին այն սկզբունքը, որ որքան քիչ հարց կը ծագի Թուրքիոյ հին կազմին մասին, այնքան լաւ, եւ ամէն գնով կ'աջակցին Հայոց ցեղասպանութեան թրքական ժխտման։
1919-ին, Թուրքիոյ մէջ Միացեալ Նահանգներու Գերագոյն յանձնակատար կը նշանակուի ատմիրալ [[Մարք Պրիսթոլ]]ը ({{lang-en|Mark Lambert Bristol}}), որ անկեղծօրէն համոզուած էր, որ [[Ուիլսընեան Հայաստան]]ը Իրաքի եւ Խորհրդային Ռուսաստանի միջեւ թափարգել կը ծառայէ միայն յօգուտ [[Ֆրանսա]]յի եւ Մեծն Բրիտանիոյ: Տնտեսական ոլորտին մէջ Պրիսթոլ կը ձգտէր ամրապնդել ամերիկեան ազդեցութիւնը Թուրքիոյ մէջ։ «Կասկածելի» ազգային փոքրամասնութիւնները կ'ընկալուէին անոր կողմէ իբրեւ Թուրքիոյ կայունութեան սպառնալիք։ Ըստ Միացեալ Նահանգներու քաղաքականութեան, Հայաստան առանց արտաքին պաշտպանութեան, անկարող էր գոյատեւելու. իսկ այդ պաշտպանութիւնը կրնար ցուցաբերել միայն [[Խորհրդային Ռուսաստան]]ը: Կ. Պոլիս ժամանած առաջին իսկ օրերէն Պրիսթոլ կը սկսի քննադատել ամերիկեան կազմակերպութիւններու՝ հայերուն աջակցող գործողութիւնները եւ հակառակ քայլեր կը ձեռնարկէր [[ՄերձարեւելեանՄերձաւոր օգնութիւն|«մերձարեւելեանԱրեւելքի օգնութիւն»]]Նպաստամատոյցի ({{lang-en|Near East Relief}}) կազմակերպութեան կողմէ հայ որբերու՝ Թուրքիայէն դուրսբերման փորձերուն՝ յայտարարելով, որ «աւելի լաւ է զոհել այդ որբերը, եթէ ատիկա անհրաժեշտ է, որպէսզի վստահութիւնը ամրապնդուի»<ref name="Bloxham-195">Bristol to Secretary of State, 29 May 1922. // Մէջբերում Donald Bloxham:The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians, 195 գրքից</ref>: Պրիսթոլ նաեւ թուրք ընտանիքներու մէջ ինկած հայ կանանց ազատելու փորձերուն ուղղուած հակառակ քայլեր կը ձեռնարկէր<ref name="Bristol" group="Ն">ԱՄՆ-ի արտաքին գործոց նախարարութեան սկզբնական փաստաթուղթին մէջ Պրիսթոլի արտայայտութիւնները ընդգծուած էին եւ մեկնաբանուած` «Ասիկա այն քիչ դէպքերէն մէկն է, ուր Պրիսթոլ իրօք կ'ըսէ այն ինչ, որ կը մտածէ» (Bristol diary, 10, 12 Oct. 1922 // Մէջբերւում է Donald Bloxham:The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians, 196 գրքից)</ref>: 1922-ին Թուրքիոյ եւ [[Յունաստան|Յունաստանի]] միջեւ սկսած ազգաբնակչութեան զանգուածային փոխանակման ատեն Պրիսթոլ կը բնութագրէ յոյները եւ հայերը եւ «դարերով արիւն քաշող տզրուկները» եւ հրապարակայնօրէն կը յայտարարէ, որ բոլոր քրիստոնեաները պէտք է լքեն Թուրքիան եւ այլ վայրի մէջ բնակութիւն հաստատեն։ Այդ ամէնը կը ներդաշնակուէր Իթթիհատականներու եւ քեմալականներու ազգայնամոլական եւ հակաքրիստոնէական հռետորաբանութեան հետ<ref name="Bloxham-185-197">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր =185-197}}</ref>:
Միացեալ Նահանգներու մէջ միսիոնարական գրականութիւնը գլխաւորաբար դրական ուղղութիւն ունէր հայերու հանդէպ եւ բացասական՝ թուրքերու նկատմամբ, բացի ատկէ, 1915-ի իրադարձութիւնները դժուար էր մեկնաբանել յօգուտ [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]]: «Հաւասարակշռութիւնը» պահպանելու համար Պրիսթոլ կը նուազեցնէր հայ զոհերու քանակը կամ ընդհանրապէս կը հրաժարէր զանոնք ընդունելէ։ Փետրուար 1920-ին ան դիտումնաւոր ապատեղեկատուութիւն կը ներկայացնէ ԱՄՆ արտաքին գործոց նախարարութեան [[Կիլիկիա|Կիլիկիոյ]] մէջ տեղի ունեցած հայերու սպանդի մասին՝ յայտարարելով, որ հոն զոհեր չեն եղած։ Այն դէպքերուն մէջ, երբ ան պէտք է բացատրութիւն տար զանգուածային սպանութիւններու մասին, Պրիսթոլ կը յայտարարէր, որ անով զբաղած են «աշխարհի այդ հատուածի բոլոր ազգերը»: Կատարուածին վերաբերեալ տեսակէտերու վերանայման եւս մէկ աշխոյժ կողմնակից էր ատմիրալ [[Քոլպի Չեսթըր]]ը ({{lang-en|Colby Mitchell Chester}}), որ 1922-ին գրած էր, որ Օսմանեան ղեկավարութիւնը մեծ գումարներով տեղափոխած է հայերը [[Սուրիա|Սուրիոյ]] ամէնէն հիասքանչ շրջանները, ուր կլիման կը յիշեցնէր [[Ֆլորիտա]]ն: Այդ պնդումները տարրեր կը պարունակէին, որոնք հետագային կ'ընդունուին Հայոց ցեղասպանութիւնը ժխտողներու հետեւորդները՝ հայերու կորուստներու նուազեցում, հայերը սպաննելու մտադրութեան ժխտում, սպանութիւններու զոհերու եւ եւրոպացիներու մեղադրում, ուշադրութիւն թրքական կորուստներուն։ Պրիսթոլ նոյնպէս կ'ապատեղեկացնէ արտաքին գործոց նախարարութեան թուրքերուն կողմէ քրտական ապստամբութիւններու դաժան ճնշումներու մասին՝ նկարագրելով զանոնք, եւ «թրքական բանակի հրաշալի քաջագործութիւն»: 1923-ին կը ստեղծուի «Թուրքիոյ Ամերիկեան բարեկամներ» կազմակերպութիւնը ({{lang-en|American Friends of Turkey}}), որ հետագային կը ղեկավարէ Պրիսթոլը<ref name="Bloxham 197-202">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր =197-202}}</ref>:
1951-ին, ամերիկացի մասնագէտ Լիւիս ԹովմասԹոմաս ({{lang-en|Lewis Thomas}}) համահեղինակներու հետ կը հրատարակէ «Միացեալ Նահանգները, Թուրքիան եւ Իրանը» գիրքը՝ «Ամերիկայի արտաքին քաղաքականութեան գրադարան» շարքէն։ Պատմութեան խմբագիրը հանդէս կու գայ Միացեալ Նահանգներու պետ քարտուղարին նախկին տեղակալ Սամնըր Ուելս ({{lang-en|Sumner Welles}}), որ նախաբանին մէջ կը նշէր թուրքերու եւ քոմիւնիզմի միջեւ հիմնական հակադրութեան մասին։ Նկարագրելով Թուրքիան՝ Լիւիս Թովմաս կը պնդէր, որ թուրքերը, ոչնչացնելով եւ տեղահանելով հայերը՝ կը փրկէին իրենք զիրենք։ Ըստ Թովմասի՝Թոմասի՝ Թուրքիոյ բնակչութեան միատարրութիւնը կ'ապահովէ երկրին կայունութիւնը, որ Միացեալ Նահանգներուն համար կարեւոր գործընկեր էր։ ԹովմասիԹոմասի աշակերտը [[ՊրինսթընիՓրինսթընի համալսարան|Փրինսթընի համալսարանին]]ին մէջ [[ՍտենֆորդՍթանֆորտ ՇոուՇօ|ՍտենֆորթՍթանֆորտ ՇոուՇոն]]ն էր, որ իր հերթին կը ղեկավարէր [[Ճասթին ՄաքքարտնիՄաքՔարթի|Ճասթին ՄաքՔարթիի]]ի եւ [[Հիթ Լոուրի]]ի թէզինաւարտաճառերուն պաշտպանութիւնը [[Քալիֆորնիա|Քալիֆորնիոյ համալսարանին մէջ]]<ref name="Bloxham_213-214">Donald Bloxham:The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր=213-214</ref>: ՇոունՇօ, ՄաքքարտնիՄաքՔարթի եւ Լոուրի կը դառնան Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման առանցքային անձերը Միացեալ Նահանգներուն մէջ<ref name="Charny_163">Israel W. Charny:Encyclopedia of genocide, հատոր 1, 163</ref>:
== Ցեղասպանութեան ժխտումը․ նպատակներ եւ մեթոտներ ==
|
