Ուիքիփետիա

«Սուր (քաղաք)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
Տող 8.
== Պատմութիւն ==
[[File:Tyre Triumphal Arch.jpg|thumb|Յաղթութեան կամարը (վերանորոգուած)]]
[[File:TyreAlMina.jpg|thumb|Հին սիւներու մնացորդներմնացորդներ՝ «Ալ-Մինա» բաժինին-ի մէջ]]
[[File:TyreAlMinaTheatre.jpg|thumb|«Ալ-Մինա»-ի քառանկիւն թատերասրահը]]
[[File:Tyre2009b.JPG|thumb|Սուրի ներկայի հարաւային բաժինըբաժինը՝ ներկայիս: ]]
 
Սուր կը բաղկանար երկու հեռաւոր բնակավայրերէ՝ Սուրը, որ ծովեզերքը գտնուող կղզի մըն էր եւ ցամաքին վրայ գտնուող Ուշու բնակավայրը: [[Մեծն Աղեքսանտր]] Սուրի պաշարման ընթացքին կղզին ցամաքին կը միացնէ ճամբայ մը շինելով ՝ քանդելով հին քաղաքը, անոր քարերը օգտագործելու համար:<ref>Presutta, David. ''The Biblical Cosmos Versus Modern Cosmology''. 2007, page 225, referencing: Katzenstein, H.J., ''The History of Tyre'', 1973, p.9</ref><ref>Robin Lane Fox, ''Alexander the Great'' 1973:181f.</ref>
Տող 27.
Սուր կը դառնայ [[Փիւնիկէ]]<nowiki/>ի ամէնէն զօրաւոր քաղաքներէն մէկը: Իր թագաւորներէն մէկը՝ Տէր Իթոպալ Ա. կը կառավարէ Փիւնիկէն, որ կը տարածուէր Պէյրութէն մինչեւ [[Կիպրոս|Կիպրոսի]] որոշ մասեր: [[Թունուզ|Թունիսի]] մէջ [[Քարթաժ քաղաք|Քարթաժ քաղաքը]] կը հիմնուի Ք.Ա. 814-ին՝ [[Փիկմալիոն]]<nowiki/>ի իշխանութեան օրերուն: Փիւնիկէի մասին որեւէ մէկ բան օտարներուն կողմէ կը սկսի կոչուիլ ''Սիտոնիա'' կամ ''Թիրիա'': Փիւնիկեցիներն ու քանանացիները կը կոչուէին ''սիտոնցիներ'' կամ ''թիրցիներ'', երբ փիւնիկեան քաղաքները յաջորդաբար կը սկսին հռչակ ստանալ:
 
Սուր նշանաւոր էր իր իւրայատուկ եւ թանկարժէք մանիշակագոյն ներկով, որ կ'արտադրուէր միւրէքս ձուկէն: Այս գոյնը կը կոչուէր սուրեան մանիշակագոյն:, Այս գոյնըոր կը վերապահուէր թագաւորական կամ ազնուական ընտանիքներուն համար:<ref>Bariaa Mourad. ''"Du Patrimoine à la Muséologie : Conception d'un musée sur le site archéologique de Tyr",''(Thesis); Museum National d'Histoire Naturelle (MNHN), Study realised in cooperation with the Unesco, Secteur de la Culture, Division du Patrimoine Culturel, Paris, 1998</ref>
 
Սուրէն փիւնիկեցիներ կը հաստատուին [[Մեմֆիս]]<nowiki/>ի մէջ՝ [[Հեփեստոսի Տաճար|Հեփեստոսի տաճար]]<nowiki/>ին հարաւը գտնուող Սուրի բանակատեղին:<ref>{{cite book|last=Herodotus|title=The Histories|publisher=Oxford World's Classics|isbn=9780199535668|page=137}}</ref>
Տող 34.
 
=== Պարսկական ժամանակաշրջան ===
[[File:A naval action during the siege of Tyre by Andre Castaigne (1898-1899).jpg|right|thumb|Նաւային շարժումշարժում՝ Սուրի պաշարման ատեն (Ք.Ա. 332): Գծուած է Անտրէ Քասթանիէի կողմէ, 1888–891888-89:]]
 
Ք.Ա. 539-էն մինչեւ Ք.Ա. 332, Սուր կը մնայ [[Մեծն Կիւրոս]]<nowiki/>ի հիմնած [[աքեմենեան կայսրութեան]] իշխանութեան տակ:<ref name="JSTOR">{{cite web|url=https://www.jstor.org/discover/10.2307/3209545?uid=3738736&uid=2460338175&uid=2460337855&uid=2&uid=4&uid=83&uid=63&sid=21104492085901|title=Tyre in the early Persian period (539-486 B.C)|accessdate=9 November 2014}}</ref>
Տող 42.
=== Հելլենիստական ժամանակաշրջան ===
Ք.Ա. 332-ին, [[Մեծն Ալեքսանտր|Մեծն Աղեքսանտր]] կը գրաւէ Սուրը:<ref name="JSTOR"/> Ք.Ա. 315-ին, Աղեքսանտրի նախկին հրամանատար Անթիկոնուս Ա. կը պաշարէ Սուրը՝<ref name="315 B.C. – events and references">[http://www.attalus.org/bc4/year315.html#20 315 B.C. – events and references]</ref> զայն գրաւելով տարի մը ետք:<ref>[http://www.attalus.org/bc4/year314.html#16 314 B.C. – events and references]</ref>
[[Պատկեր:NationalMuseumBeirut RamsesII-BasaltStele-Tyre-13cBC RomanDeckert31102019.jpg|մինի|ձախից|Պէյրութի ազգային թանգարանին մէջ կը ցուցադրուի Տիւրոսի մէջ յայտնաբերուած՝ Ռամսիս Բ.-ի ժայռապատկերը: ]]
 
Ք.Ա. 126-ին, Սուր իր անկախութիւնը կը ստանայ [[Սելեւկեան կայսրութիւն|Սելեւկեաններու կայսրութեն]]<nowiki/>էն:<ref>[http://www.attalus.org/bc2/year126.html#9 126 B.C. – events and references]</ref>
 
Տող 76.
Ներկայի Սուրը կը ծածկէ բուն կղզին եւ ցամաքը միացնող ճամբուն մեծ մասը: Դարերու ընթացքին տեղի ունեցած ցեխի նուազումին պատճառով, այս միացնող ճամբան բաւական կը լայննայ: Կղզիին այն բաժինը, որ այսօր չի գտնուիր Սուրի սահմաններուն մէջ, իր ունեցած հնութիւններուն պատճառով է:
 
Պաղեստինեան Ազատագրութեան Կազմակերպութեան կատարած յարձակումներէն եւ վրէժխնդրութիւններէն ետք, ինչպէս՝ [[Իսրայէլ]]<nowiki/>ի դեսպան Արկովի մահափորձը, 1978-ի [[Լիբանան|Հարաւային Լիբանան]]<nowiki/>ի պատերազմով Իսրայէլ կը գրաւէ շրջանը, ինչ որ պատճառ կը դառնայ Սուրի ահաւոր աւերման: Սուր դարձեալ կը վնասուի Իսրայէլի եւ Պաղեստինեան Ազատագրութեան Կազմակերպութեան միջեւ տեղի ունեցած 1982-ի լիբանանեան պատերազմի ընթացքին: Քաղաքը կ'օգտագործուի իբրեւ Պաղեստինեան Ազատագրութեան Կազմակերպութեան զինուորական կայան եւ կը կործանուի իսրայէլական հրետանիով:<ref>The toll of three cities, ''The Economist'' June 19, 1982. p. 26.</ref> 1982-ի պատերազմէն ետք, Սուր կը դառնայ իսրայէլական զօրակայան: 1982-ի վերջաւորութեան եւ Նոյեմբեր 1983-ին, իսրայէլցիներու ապաստանած շէնքեր կը կործանուինկործանին ռմբակոծումով, ինչ որ պատճառ կը դառնայ բազմաթիւ կեանքի կորուստներու երկու կողմերէն. այս մէկը Իսրայէլի կողմէ կը ճանչցուի իբրեւ Սուրի առաջին եւ երկրորդ աղէտներ: 1983-իին Պէյրութի [[ԱՄՆ]]-ի զինուորներու եւ [[ֆրանսա]]կան ջոկատի զօրանոցներու ռմբակոծումէն 10 օր ետք, բեռնատար ինքնաշարժով մը անձնասպանական գործողութիւն մը տեղի կ'ունենայ: [[Իսրայէլ]] եւ [[ԱՄՆ]] կը մեղադրեն [[Իրան]]<nowiki/>ն ու [[Հըզպ Ալլահ|Հըզպալլա]]<nowiki/>ն, բայց անոնք կը հերքեն իրենց միջամտութիւնը այս գործողութիւններուն հետիրենց միջամտութիւնը:
 
2006-ի Իսրայէլի Լիբանանի գրաւման ատեն, քաղաքին շրջակայքը գտնուող բազմաթիւ անբնակելի վայրեր կ'օգտագործուին իբրեւ հրասանդի արձակման կեդրոններ:<ref>Butcher, Tim. [http://www.smh.com.au/news/world/rebels-were-ready-for-attacks/2006/07/26/1153816254833.html Rebels were ready for attacks]. ''Sydney Morning Herald'' 27 July 2006.</ref> Բազմաթիւ վայրերու կողքին, նուազագոյնը մէկ գիւղ կը ռմբակոծուի Իսրայէլի կողմէ՝ պատճառելով քաղաքացիներու մահ եւ Սուրի մէջ սնունդի պակաս:<ref>Engel, Richard. [http://msnbc.msn.com/id/14030075/ Desperation descends on Tyre, Lebanon.] ''MSNBC'' 25 July 2006.</ref>
 
== Ծովեզերքի բնութեան պահպանում ==
Սուրի ծովեզերքի բնութեան պահպանումը կը կազմէ 380 հեքտարհեկտար տարածք եւ կը բաժնուի երեք մասերու՝ զբօսաշրջութեան մաս, որ կ'ընդգրկէ հանրային ծովափները, հին քաղաքն ու շուկան եւ հին նաւահանգիստը, հողագործական մաս եւ հնագիտական մաս: Այս երեք հիմնական մասերուն վրայ կ'աւելնայ պահպանողական մասը, որ կ'ընդգրկէ [[Փիւնիկէ|փիւնիկեան]] Ռաս Ըլ-Էյնի աղբիւրները: Իր բազմատեսակ բուսականութեան եւ անասնային կեանքին պատճառով, պահպանութեան վայրը կը կոչուի Ռամսար: Անիկա կարեւոր թուխսի վայր մըն է գաղթող թռչուններու եւ վտանգուած Լոճըրհետ ու կանաչ ծովային կրեաներունկրիաներուն համար: Անիկա նաեւ ապաստան է արաբական ողնայարով մուկին եւ այլ կարեւոր էակներու:<ref>{{cite web|title=Protecting marine biodiversity in Lebanon|url=https://www.iucn.org/about/union/secretariat/offices/iucnmed/iucn_med_programme/?9741/Protecting-marine-biodiversity-in-Lebanon|publisher=International Union for Conservation of Nature (IUCN)]]|date=2 May 2012|access-date=17 August 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140811180131/http://www.iucn.org/about/union/secretariat/offices/iucnmed/iucn_med_programme/?9741%2FProtecting-marine-biodiversity-in-Lebanon|archive-date=11 August 2014|dead-url=yes|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web|author1=Hany El Shaer |author2=Ms. Lara Samaha |author3=Ghassan Jaradi |title=Lebanon’s Marine Protected Area Strategy|url=https://portals.iucn.org/library/efiles/documents/2012-081.pdf|publisher=Lebanese Ministry of Environment|date=Dec 2012}}</ref>
 
== Մշակութային ժառանգութիւն ==
[[Պատկեր:Roman Hippodrome in Tyre, Lebanon.jpg|thumb|Սուրի հռոմէական ձիարշաւարանը]]
Բազմաթիւ սպառնալիքներ կան Սուրի հնութեանպատմական մշակութային պահպանութեանվայրերը վրայվտանգուած են, ինչպէս քաղաքիքաղաքին զարգացման ճնշումը եւ հին իրերու անօրէն վաճառականութիւնըվաճառականութեան պատճառով:<ref>{{cite news|url=|title=Lebanon's Archaeological Heritage|author=Helga Seeden|date=December 2, 2000
}}</ref> 2011-էն ի վեր կայ պողոտայ մը կառուցելու ծրագիրը կայ, հնագիտական օրէնարժէք զգայուններկայացնող տարածքներուտարածքներուն վրայ։ Փոքրածաւալ աշխարհաբնագիտական քննաչափութիւն մը տարածքին մէջ ի յայտ կը բերէ հնագիտական մնացորդներ: Շրջանները չեն հետազօտուած: Հակառակ ճամբուն կառուցման վայրի փոփոխութեան, ճշգրիտ սահմաններու բացակայութիւնը ձախողութեան կը մատնէ պահպանութեան գործընթացը:<ref name="icomos118">Toubekis, Georgios (2010). "Lebanon: Tyre (Sour)". In Christoph Machat, Michael Petzet and John Ziesemer (Eds.), {{cite web |url=http://www.international.icomos.org/risk/world_report/2008-2010/H@R_2008-2010_final.pdf |title=Heritage at Risk: ICOMOS World Report 2008-2010 on Monuments and Sites in Danger }}. Berlin: hendrik Bäßler verlag, 2010, pg. 118.</ref>
[[Պատկեր:Tyre-109945.jpg|thumb|Սիւներն ու զբօսաշրջիկները]]
2006-ին Լիբանանի պատերազմը հնութիւնները վտանգի կ'ենթարկէ, ինչ որ [[Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւն|Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան]] գործավար պատասխանատուն կը մղէ, որ մշակութային ահազանգ հնչեցնէ:<ref>{{cite news|url=http://whc.unesco.org/en/news/276|title=UNESCO Director-General Launches "Heritage Alert" for the Middle East|publisher=UNESCO World Heritage Centre|author1=Koïchiro Matsuura |author2=The Director-General of UNESCO |date=August 11, 2006}}</ref> Պատերազմի աւարտէն ետք՝ Սեպտեմբեր 2006-ին, պահպանութեան մասնագէտներ կ'այցելեն Լիբանան եւ հնութեան վրայ վտանգներ չեն նկատեր: Բայց, ռմբակոծումները կը վնասեն Սուրի գերեզմանատան քարայրներէն մէկուն մէջ գտնուող որմնանկարները: Կը յիշուին նաեւ վայրիվայրին վատթարացման մասին, ինչպէս պահպանութեան գործընթացին պակասը, անձրեւի ջուրի անկարգաւորութեան պատճառով շինութեան կործանում եւ փափուկ քառերուքարերու կործանում:<ref name="icomos118"/>
 
== Ժողովրդագրութիւն ==
Տող 95.
== Պատկերասրահ ==
<gallery>
Պատկեր:TyreAlMinaCollonnadedStreet.jpg
Պատկեր:TyreAlMinaAgora.jpg
Պատկեր:TyreNarrowStChrQrt.jpg|Քրիստոնէական նեղ թաղամաս մը
Պատկեր:TyreFishingHarbourOldTown.jpg|Սուրի նաւահանգիստնաւահանգիստը
Պատկեր:Tyre-109949.jpg|Կէս սիւն մը, որ կը նայի ծովըդէպի ծով
Պատկեր:Tyre-109953.jpg|ՎայրիՊատմական մնացորդներվայրեր
Պատկեր:Tyre-109955.jpg
</gallery>
 
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Սուր_(քաղաք)» էջէն