«Թրքերէն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary Պիտակ: Տեսողական խմբագրիչը անջատուած է |
||
Տող 1.
'''Թրքերէն''' (ինքնանուանումը՝ '''Türkçe''' (թիւրքչէ) կամ '''Türk dili''' (թիւրք տիլի), [[Պալքաեան թերակղզի|Պալքանեան թերակղզիէն]] մինչեւ [[Կասպից ծով]]
Թրքերէնը կը պատկանի ալթայական լեզուաընտանիքի արեւմտախունական ճիւղի օղուզական խումբին։ Մերօրեայ գրական թրքերէնը ունի համեմատաբար նոր պատմութիւն. ձեւաւորուած է [[օսմաներէն]]ի հիման վրայ՝ 19-րդ դարի սկիզբը: Նախկին [[Օսմանեան կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] տարածքին եւ մասնաւորապէս այսօրուան [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] մէջ տարածուած թրքերէնը ամբողջ աշխարհի 5-րդ ամէնէն շատ խօսուող լեզուն է:
Տող 514.
== Ածականներ ==
Թրքերէնի մէջ ածականները չեն հոլովուիր։ Սակայն շարք մը ածականներ, որ կրնան կիրարկուիլ իբրեւ գոյական, կը հոլովուին գոյականի նման։ Օրինակ, güzel («գեղեցիկ») → güzeller («գեղեցիկ մարդիկ, սիրուններ»)։ var (գոյութիւն ունեցող, կայ) and yok (գոյութիւն չունեցող, չկայ) ածականները կը կիրարկուին «կայ» եւ «չկայ», «ունի» եւ «չունի» իմաստներով՝ süt yok-կաթ չկայ, imparatorun elbisesi yok- Կայսրը հագուստ չունի, kedimin ayakkabıları yoktu -կատուս կօշիկներ չունէր։
== Բայ ==
Թրքերէնի բայերը ունին դէմքեր։ Անոնք կրնան կազմել ժխտական, կարելիութեան եւ անկարելիութեան ձեւեր։ Բայերը ունին ժամանակներ (ներկայ, անցեալ, ապառնի եւ ընդարձակ), եղանակներ (պայմանական, հրամայական, հարկադրական, ըղձական, ենթադրական)։ Ժխտականը կը կազմուի -me²- մասնիկի միջոցով, որ անմիջապէս արմատին կը կցուի։
{| class="wikitable"
|-
!Թրքերէն
!Անգլերէն
|-
|gel-
|align="right"|(գալ) եկո՛ւր
|-
|gelebil-
|align="right"|(գալ) կարենալ գալ
|-
|gelme-
|align="right"|(չգալ) մի՛ գար
|-
|geleme-
|align="right"|չկարենալ գալ
|-
|gelememiş
|align="right"|չկարենալ գալ
|-
|gelebilecek
|align="right"|պիտի կարենայ գալ
|-
|gelmeyebilir
|align="right"|կարելի չգայ
|-
|gelebilirsen
|align="right"|եթէ կարենաս գալ
|-
|gelinir
|align="right"|(կրաւորական) Եթէ մէկը գայ, այլ մարդիկ ալ կու գան
|-
|gelebilmeliydin
|align="right"| պիտի կարենայիր գալ
|-
|gelebilseydin
|align="right"|եթէ կարենայիր գալ
|-
|gelmeliydin
|align="right"|պիտի գայիր
|}
Թրքերէնի գրեթէ բոլոր բայերը խոնարհուին նոյն ձեւով։ Ամէնէն նշանաւոր բացառութիւնը անկանոն եւ անկատար բայ i-ն է, որ կրնայ օգտագործուիլ բաղադրեալ կառոյցներու մէջ․ Gelememişti = Gelememiş idi = Gelememiş + i- + -di։
== Բայի ժամանակ ==
Թրքերէնի մէջ կայ բայի 9 պարզ եւ 20 բաղադրեալ ժամանակ։ 9 պարզ ժամանակներն են.- անցեալ կատարեալ (di'li geçmiş), անցեալ անկատար (miş'li geçmiş), ներկայ շարունակական, ընդարձակ ներկայ, ապառնի, ըղձական, ենթադրական, պայմանական եւ հրամայական<ref>[http://tr.scribd.com/doc/115291192/TURKISH-GRAMMAR-UPDATED-ACADEMIC-EDITION-YUKSEL-GOKNEL-OCTOBER-2012-signed-pdf Yüksel Göknel:Turkish Grammar]</ref>։ Բաղադրեալ ձեւերը կը միաւորուին 3 խումբերու մէջ, որոնք են պատմական (hikaye), ենթադրական (rivayet), պայմանական (koşul)<ref>{{cite web|url=http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1934555583_85Kad%c4%b1u%20Spartak_S-1593-1603.pdf |title=Turkish Studies Vol 7/3 |language=Turkish|format=PDF |accessdate=2013-03-29}}</ref>։
{| class="sortable wikitable"
|-
!Հայերէն
!Հիմնական ժամանակ
!Պատմական (hikaye)
!Ենթադրական (rivayet)
!Պայմանական (koşul)
|-
|դուն գացիր || gittin || gittiydin || – || gittiysen
|-
|դուն գացեր ես || gitmişsin || gitmiştin || gitmişmişsin || gitmişsen
|-
|դուն կ'երթաս || gidiyorsun || gidiyordun || gidiyormuşsun || gidiyorsan
|-
|կ'երթաս || gidersin || giderdin || gidermişsin || gidersen
|-
|պիտի երթաս || gideceksin || gidecektin || gidecekmişsin || gideceksen
|-
|եթէ երթաս || gitsen || gitseydin || gitseymişsin || –
|-
|կարելի երթաս || gidesin || gideydin || gideymişsin || –
|-
|պէտք է երթաս || gitmelisin || gitmeliydin || gitmeliymişin || –
|-
|գնա՛ (հրամայական) || git || – || – || –
|}
Կան նաեւ կապակցուած բայեր, որոնք կը կազմուին բայարմատին այնպիսի վերջածանցներու կցումով ինչպիսիք են bil կամ ver-ը։ Bil-ը (կարենաթ, ի վիճակի ըլլալ) կարելիութեան վերջածանցն է։ Ver-ը արագութեան ցուցիչն է, kal-ը՝ անժամկետութեան, yaz-ը՝ բանի մը մօտ ըլլալու (գրեթէ)<ref>{{cite web|url=http://www.dersimizedebiyat.com/icerik_detay.asp?icr=63&bs=S%F6zc%FCk%20(%20Kelime%20)%20T%FCrleri%20-%20Fiiller%20(%20Eylemler%20) |title=Dersimiz Edebiyat Online course|language=Turkish |publisher=Dersimizedebiyat.com |accessdate=2013-03-29}}</ref>։ Այսպէս, եթէ gittin կը նշանակէ «դուն գացիր», ապա gidebildin կը նշանակէ «կրցար երթալ», իսկ gidiverdin կը նշանակէ «արագ գացիր»։ Փաստօրէն, կապակցուած բայերը կը կազմուին այնպէս ինչպէս պարզ բայերը։
=== Դերբայներ (ածականական դերբայներ) ===
Թրքերէնի բայերը ունին յատկորոշիչ ձեւեր, ներառեալ ներկայ ժամանակի բայերը<ref>The conventional translation of the film title ''Dünyayı Kurtaran Adam'', ''The Man Who Saved the World'', uses the past tense. Semantically, his saving the world takes place though in the (narrative) present.</ref>։ Անոնք կը նմանին անգլերէնի դերբայներուն։ Կ'ունենան -en<sup>2</sup>, -ecek<sup>2</sup>, miş<sup>4</sup>,-er<sup>2</sup> կամ ir<sup>4</sup> վերջածանցները։ Անոնք կրնան կատարել ինչպէս ածականի, այնպէս ալ գոյականի գործառոյթներ, օրինակ, oynamayan çocuklar- երեխաներ, որոնք չեն խաղար, oynamayanlar-չխաղացողներ, okur yazar -կրթուած, okur yazarlar- կրթուածներ։
-en<sup>2</sup> -ով կազմուող դերբայը չի համաձայնիր թըւով։ -ecek<sup>2</sup> -ով դրված բառերը ցոյց կու տան ապառնի ժամանակ, իսկ ''-''dik<sup>4</sup> -ով դրուածները՝ ներկայ եւ անցեալ<ref>See Lewis (2001):163–165, 260–262 for an exhaustive treatment.</ref>։ Վերջին 2 ածանցները կը ստանան անձնական վերջածանցներ, օրինակ, yediğim - կերածս, yediğin-կերածդ եւ այսպէս շարունակաբար<ref>For the terms ''personal'' and ''relative'' participle see Lewis (1958):98 and Lewis (2001):163 respectively. Most of the examples are taken from Lewis (2001).</ref>։
{| class="wikitable"
|-
! colspan="2" |Հայերէն համարժէք
! rowspan="2" |Օրինակ
! colspan="2" |Թարգմանութիւն
|-
!Յարաբերական դերանունի հոլով
!Դերանուն
!Բառացի
!Խօսակցական
|-
|Ուղղական
|որ
|şimdi konuşan adam
|"հիմա խօսող մարդը"
|մարդը, որ հիմա կը խօսի
|-
|Սեռական
|որուն
|babası şimdi konuşan adam
|"հայրը հիմա խօսող մարդը"
|մարդը, որուն հետ հայրը հիմա կը խօսի
|-
|
|որուն
|babasını dün gördüğüm adam
|հօրը երէկ տեսածս մարդը
|մարդը, որուն հետ հայրս երէկ տեսայ
|-
|
|որուն
|resimlerine baktığımız ressam
|"իր նկարներուն մեր նայած նկարիչը"
|նկարիչը, որուն նկարները նայած ենք
|-
|
|որմէ
|muhtarı seçildiği köy
<!--Note to future editors: ''muhtarı seçildiği köy'' (գյուղապետը ընտրված գյուղ) and ''muhtarın seçildiği köy'' (գյուղ, որտեղ ընտրվել է գյուղապետ) have absolutely different meanings.-->
|"գիւղապետը ընտրուած գիւղ"
|գիւղ, որմէ ան գիւղապետ ընտրուած է
|-
|
|ուրկէ
|muhtarı seçilmek istediği köy
|
<!--Note to future editors: ''muhtarı seçildiği köy'' (the village of which he was elected mayor) and ''muhtarın seçildiği köy'' (the village where the mayor was elected) have absolutely different meanings.-->
|գիւղ, ուրկէ ան կ'ուզէր գիւղապետ ընտրուիլ
|-
|Մնացած հոլովները
|որուն
|yazdığım mektup
|"իմ գրած նամակս"
|նամակը, որ ես գրած եմ
|
|-
|
|ուրկէ
|çıktığımız kapı
|"մեր դուրս եկած դուռը"
|դուռը, ուրկէ մենք դուրս եկանք
|-
|
|որով
|geldikleri vapur
|"անոնց եկած շոգենաւը"
|շոգենաւը, որով անոնք եկած էին
|-
|
|որ + լրացուցիչ դրոյթներ
|yaklaştığını anladığı hapishane günleri
|"մօտենալը հասկցած բանտային օրեր"
|բանտային օրեր, որոնց մօտենալը կը հասկանար<ref>This more complex example from Orhan Pamuk's ''Kar'' (''Snow'') contains a nested structure: [''which he knew'' [''were approaching'']]. Maureen Freely's more succinct and idiomatic translation is ''the days in prison he knew lay ahead''. Note that Pamuk uses the spelling ''hapisane''.</ref><ref>From the perspective of Turkish grammar ''yaklaştığını anladığı'' is exactly parallel to ''babasını gördüğüm'' ("whose father I saw"), and could therefore be paraphrased as "whose approaching he understood".</ref>։
|}
== Ծանօթագրութիւններ ==
| |||