«Ուրուկուէի Հայերը» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Ուրուկուէի Հայերը ''' ({{lang-en|Armenians in Uruguay}}), հայկական համայնք [[ՈւրուկուէՈւրուկուէյ|Ուրուկուէյի]]ի Հանրապետութեան մէջ։ Դիւանագիտական1992 թուականին դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատուած են Հայաստանի Հանրապետութեան եւ ՈւրուկուէիՈւրուկույէի Արեւելեան Հանրապետութեան միջեւ հաստատուած են [[1992]] թուականին։միջեւ։ Հայերու թիւը շուրջ 15 հազար է։

Հայերը Ուրուկուէի մէջ, սկսած են հաստատուիլ 19-րդ դարէն։ [[1835]] թվուականինթուականին, կը յիշուի առաջին ներգաղթողըանունը՝ Խուան Ակուստին ԱքսարեանըԱքսարեան, իսկ [[1850]] թուականին՝ երեք կալուածներու տէր՝տէր [[Մարիա Պելինճեան]]ը։Պելինճեանը։ ՄոնտեվիդեոՄոնթէվիտէօ եկած աոաջին հայ տարագիրներէն են՝ վասպուրականցի Մանուկ Ազարեանը ([[1890]]), խարբերդցի՝խարբերդցի Յովհաննէս ՄրջենիկեանըՄրջնիկեանը ([[1900]]-ին),։ մինչեւՄինչեւ 1900 թուականը Ուրուկուէյ է գաղթած է՝է 15 հայ։

[[1912]] թուականէն սկսած ՄոնտեվիդեռՄոնթէվիտէօ, եկած են զգալի թիւով մարաշցիներ, քեսաբցիներքեսապցիներ, այնթապցիներ, զէյթունցիներ, կեսարացիներ, յոզղաթցիներ։եօզկատցիներ։ Ուրուկուէյի մէջ հաստատուած առաջին հայերը գբաղուածգբաղած են՝են առաւելապէս դերձակութեամբ, կոշկակարութեամբկօշկակարութեամբ եւ մանր առեւտուրով։

Ուրուկուահայ գաղութըՀամայնքը սկսած է կազմաւորուիլ 1920-ական թթ.թուականներուն, երբ [[Մեծ եղեռն]]էն փրկուած եւ [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի երկիրներուն մէջ, ապաստանած հայ գաղթականներու ստուար խումբեր հաստատուած են Ուրուկուէյի մէջ։ [[1923]] թուականին, 35 հոգիէ բաղկացած նախաձեռնող խումբը հիմնած է ուրուկուահայութեան առաջին ագգային կառոյցը՝ Գաղութային միութիւնը։Միութիւնը։ Ընտրուած է միութեան վարչութիւն (5 հոգինոց), որուն կազմին մէջ մտածանդամակցած են նոր ձեւաւորուող համայնքի աչքի ինկնող գործիչներ՝ [[Կարապետ Զատիկեան]]ը (ատենապետ), [[Արամ Ղուկասեան]]ը, [[Յովհաննէս Աթեճեան]]ըԱթէշեան, [[Ծերուն Գոլթուկեան]]ը, [[եւ Երուանդ Քարամանեան]]ը։Քառամեան։ Նոյն թուականին, Մոնտեվիդեոյի՝Մոնթէվիտէոյի ՍերոՍերրօ կոչուող թաղամասին հայերը դրածգնած են տուն մը, որ ծառայած է իբրեւ եկեղեցի եւ դպրոց։ Այդ ժամանակաշրջանին, տեղիՏեղի հայութեան թիւը եղած է մօտ 3 հազար։

Գաղութը աւելի ստուարացած է [[1926]] թուականին, երբ սկսած է հայ գաղթականներու երկրորդ ստուար հոսքը Ուրուկուէյ։ Գաղութային մարմինը, Ուրուկուէյի կառավարութեան որոշմամբ, պաշտօնապէս ճանչուածճանչցուած է [[1930]], [[ՅուլիսիՅուլիս 9]]-ին, ''Հայ գաղութային ընդհանուր միութիւն'' (Յունիոն Ճեներալ Արմենիանա) անուանումով։ [[1931]] թուականին, գաղութի մարդահամարի տուեալներով, Ուրուկուէյի մէջ բնակած է՝է 4 հազար հայ։

[[1930]]-ական թթ.թուականներուն ՄոնտեվիդեոյիՄոնթէվիտէոյի մէջ հիմնուած են բագմաթիւ հայրենակցական, բարեսիրական եւ երիտասարդական կազմակերպութիւններ, գործունէութիւն ծաւալած են հայ ագգային կուսակցութիւններու տեղական կազմակերպութիւնները։ Բարելաւուած է գաղութի տնտեսական վիճակը։ 1940-ական թթ.թուականներու սկզբինսկիզբին, ՈւրուկուէիՈւրուկուէյի մայրաքաղաքին մէջ բնակված էմայրաքաղաքը շուրջ 1200 հայ ընտանիք կ՚ապրէր (մօտ 6 հազար մարդ), գաղթածգաղթած՝ [[Արեւմտեան Հայաստան]]ի տարբեր քաղաքներէն ու բնակավայրերէն։

[[2003]] թուականին, ուրուկուահայութեան թիւը մօտ 15 հազար է։էր։ Կեդրոնացած են ՄոնտեվիդեոյիՄոնթէվիտէոյի մէջ։ Սակավաթիւ հայ ընտանիքներ կան նաեւ՝նաեւ [[Պիրիապոլիս|Փիրիապոլիս]] քաղաքին մէջ։ ՀայերուՀայերը հիմնական մասըհիմնականին կը զբաղիզբաղին մանր առեւտուրով եւ արհեստներով։ Կան քանի մը խոշոր ձեռնարկատերերձեռնարկատէրեր (կոշիկիկօշիկի գործարանատերերգործարանատէրեր, մեծաքանակ առեւտուրով գբաղուողներառեւտրականներ եւ այլն), որակեալ մասնագետներմասնագէտներ (իրաւաբաններ, բժիշկներ, հաշուապահներ, ճարտարագէտներ ենեւ այլն), պետական ծառայողներ (1960-ական թթ. երեթ հայեր եղած են ՄոնտեվիդեոյիՄոնթէվիտէոյի քաղաքային խորհուրդի, երկուքը՝ երկրի դատական իշխանութեան անդամ), ինչպէս նաեւ՝ մշակոյթի գործիչներ։

Համայնքը կը ղեկավարէ եւ պաշտօնապէս կը ներկայացնէ Հայաստանեայց առաքելական եկեղեցւոյ կեդրոնական վարչական խորհուրդը։ Կը գործեն մէկ առաքելական, մէկ կաթոլիկ եւ երկու աւետարանական եկեղեցիներ, երկու ամենօրեայամէնօրեայ վարժարան, հայ ագգային կուսակցութիւններու (ՀՅԴ, ՍԴՀԿ, ՌԱԿ) տեղական կազմակերպութիւնները իրենց միութիւններով ու ակումբներով, հայրենակցական, բարեգործական, մշակութային եւ երիտասարդական միութիւններ։ Կան հայկական պարախումբեր, երգչախումբեր, նուագախումբեր եւ թատերախումբ։ ԵւԳոյութիւն տակաւին կ'արձակուիունին հայկական երեքերկու ռադիոժամ։ռատիոժամեր՝ Լոյս«Կոմիտաս» կը տեսնէեւ «Հայ ընտանիքԱրաքս» պարբերաթերթը։։

[[Պատկեր:Monumento de la Colectividad Armenia en Homenaje al Uruguay.jpg|մինի|ՄոնտեվիդեոյիՄոնթէվիտէոյի «Արմենիա» հրապարակի «Արծիւ» քանդակը, քանդակագործ` Ներսէս ՈւնանեանՅունանեան]]

Ուրուկուահայությունը իր մասնակցութիւնը ունեցած է հայրենանուէր գործերուն, դեռեւս Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներուն, արձագանքելովարձագագքելով Ամենայն հայոց կաթողիկոս [[Գէորգ Զ. ՉորեքչեանԿաթողիկոս|Գէորգ Զ.-ի]]ի կոչին, կազմակերպած է հանգանակութիւն «Սասունցի Դաւիթ» տանկայինհրասայլերու շարասեանշարասիւնին համար։ [[1988]]-ի Սպիտակի երկրաշարժէն ետք, ստեղծած է Հայաստանի օգնութեան ազգային հանձնախումբ։յանձնախումբ։ [[1992]] թուականին, հիմնած է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի Ուրուկուէյի հանձնախումբը։յանձնախումբը։

Գաղութին մէջ գործող մտաւորականներէն յիշատակելի են՝ [[Յակոբ եպսարք. ԳըրլընճեանԳըլընճեան]]ը (աստուածաբանութիւն), [[Յարութիւն ծ. վրդ. ԹեքէեանԹէքէեան]]ը (բառարանագրութեանբառարանագրութիւն), [[Դանիէլ ԿարամանուկեանԳարամանուկեան]]ը եւ [[ԱլփերթօԱլպերթօ ԴիվրեճեանՏիւրէճեան]]ը (պատմութիւն), [[Յովհաննեէս Բոդուկեանը|Յովհաննեէս Բոդուկեան]] (գրականութիւն), [[Պետրոս Քէօրօղլեան]]ը (իրաւագիտութիւն)։ Մարզական կեանքին մէջ, աչքիծանօթ եկածանուններ են՝են Ուրուկուէյի ճատրակի բազմակի ախոյան՝ախոյեան [[Մանուէլ Տինաւորեան]]ը եւ ծանրամարտիկ՝ծանրամարտիկ [[Խերման Թոզճեան]]ը։

Ուրուկուէյը աոաջին երկիրն է, որ [[1965]] թուականին, պաշտօնապէս ճանչցած է Թուրքիոյ մէջ հայերու ցեղասպանութեան փաստը՝ [[Ապրիլի 24]]-ը յայտարարելով «Հայ Նահատակներու Յիշատակի Օր»։ [[1971]] թուականին, ՄոնտեվիդեոյիՄոնթէվիտէոյի կեդրոնականծովեզերեայ հրապարակներէն մէկը, ուր զետեղուած է Մեծ եղեռնի զոհերինզոհերուն նուիրուած յուշարձան-կոթող, կոչուած է Արմենիա, իսկ [[1972]] թուականին, ծովեզրեայանոր պողոտայյարակից մը՝պողոտան՝ Ռամբլա-Արմենիա։«Ռամպլա Արմենիա»։ «Արմենիա» անունը կրող հրապարակ կայ նաեւ՝նաեւ ՊիրիապոլիսՓիրիապոլիս ծովեզրեայծովեզերեայ քաղաքին մէջ։