|
Արեւելեան եւ Արեւմտեան եկեղեցիներու եկեղեցական տարբերութիւնները եւ աստուածաբանական վէճերը կանխաթուեց պաշտօնական զատուումը որ տեղի ունեցաւ 1054 թուականին:<ref name="Cross">{{cite book|editor-last =Cross | editor-first = FL |title=The Oxford Dictionary of the Christian Church|location=New York|publisher = Oxford University Press|year=2005|isbn=0-19-280290-9 | type = article | contribution = Great Schism (1)}}</ref><ref>{{Citation | first = MG | last = D'Agostino | title = Il Primato della Sede di Roma in Leone IX (1049–1054). Studio dei testi latini nella controversia greco-romana nel periodo pregregoriano | trans_title = The primacy of the Roman see in Leo IX (1049–54). Study of the Latin texts in the Greek-Roman controversy in the pre-Gregorian period | publisher = San Paolo | place = Cinisello Balsamo | year = 2008}}</ref><ref>{{Citation | first = Axel | last = Bayer | title = Spaltung der Christenheit. Das sogennante Morgenländische Schisma von 1054 | place = Köln-Weimar-Wien | year = 2002 | language = German}}</ref> Երկու եկեղեցոյ միչեւ ուշագրաւ հարցերն էին [[Սուրբ Հոգի]]ի աղբիւրը, [[Հաղորդութիւն|Հաղորդութեան]] արարողութեան ընթացքին խմորած կամ չը խմորած հացի գործածութիւնը, Հռոմի եպիսկոպոսի (պապ) տիեզերական իրաւասութիւնը ու [[Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարքութիւն|Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարքութեան]] Ընդհանրական եկեղեցւոյ հինգ տիեզերական պատրիարքութիւններու կամ [[Աթոռներ (Քրիստոնեություն)|Աթոռներու]] մէջի տեղը:<ref>{{Citation | first = Martin | last = Lembke | type = lecture | title = Meetings with the World's Religions | publisher = Centre for Theology and Religious Studies | place = Lund University |date=Spring 2010}}</ref>
1053-ին, լուծումը սկսաւ ու վերջացաւ պաշտօնական բաժանումով: [[Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարքութիւն|Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարք]] [[Ա. Միքայել Քիրուլարիօս]] ({{lang-en|}}Michael I Cerularius) հրամայեց Կոստանդնուպոլսոյ գնուող ամբողջ Լատինական եկեղեցիներու փակումը [[Իտալիա|Իտալիոյ]] հարաւը գտնուող բոլոր եկեղեցիներուն փակուելու կամ Լատինական կերպի վերածուելու ստիպուելէ վերջ:<ref>{{cite book|url=https://books.google.comam/books?id=mlM1SRCdXtkC&pg=PA44 | first =Anthony | last = Dragani| title= Adrian Fortescue and the Eastern Christian Churches |isbn= 978-1-59333345-4|page= 44|publisher= Gorgias |year= 2007|accessdate= 23 February 2013}}</ref><ref>{{cite book|url= https://books.google.comam/books?id=JqgNAQAAMAAJ | first1 =Karl | last1 = Bihlmeyer | first2 = Hermann | last2 = Tüchle|title= Church History: The Middle Ages |page= 102 | publisher = Newman Press|year=1967|accessdate=23 February 2013}}</ref><ref name="Bury">{{cite book|url=https://books.google.comam/books?id=9lHeh36S8ooC&pg=PT1522 | first =John Bagnell | last = Bury|title= The Cambridge Medieval Histories |volume=4|page=267|publisher=Plantagenet Publishing|year=1923|accessdate= 23 February 2013}}</ref> Ըստ պատմագէտ Ճ. Պ. Պիւրի ({{lang-en|}}J. B. Bury), Քիրուլարիօսին հրամանի նպատակն էր կտրել որեւէ հաշտութեան մը փորձը:<ref name="Bury"/>[[Պատկեր:Great Schism 1054 with former borders.png|մինի|378x378px|Արեւելեան - Արեւմտեան հերձուած, 1054, սահմանները]]1054-ին, [[Լեո IX]]-ի ղրկած [[Պապական դեսպանը]] հասաւ Կոստանդնուպոլսոյ, Քիրուլարիօսի Տիեզերական Պատրիարքութեան տիտղոսը մերժելու եւ Պապական խորհուրդին Քրիստոնէութեան բարձրագոյն կանոնը ըլլալու նիւթին վրայ պնդելու համար:<ref name="Cross"/> Պապական դեսպանութեան գլխաւոր նպատաքն էր [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրէն]] Նորմաններուն հարաւային Իտալիոյ արշաւանքի դէմ օգնութիւն առնել: Մէկ ուրիշ նպատակն էր [[անխմոր հաց]]<nowiki/>ի գործածութեան դէմ [[Լեո Օխրիդցի]]ի առաջնորդած հարձակումներու ու տարբեր արեւմտեան ծիսականներու {{sfn|Siecienski|2010|pp=113}} պատճարաւ տեղի ունեցած կռիւներու վրայ վիճաբանիլ որ այդ կռիւները Քիրուլարիօսը կը պաշտպաներ: Ըստ պատմագէտ Աքսէլ Պայ ({{lang-de|}}Axel Bayer), դեսպանութիւնը երկու նամակի փոխարէն ղրկուած է: Այս նամակներէն առաջինը որ [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն|Սրբազան Հռոմէական կայսր]]<nowiki/>ի կողմէ գրուած է, օգնութիւն կը պահանջէ հասարակաց բանակ մը կազմակերպելու համար [[Նորմաններ]]<nowiki/>ուն արշաւանքի դէմ: Միւս նամակը որ Քիրուլարիօսի կողմէ ղրկուած է, կը մերժէ այս խնդրանքը:<ref>{{Citation | url = https://books.google.comam/books?id=LYD7XoGwafAC&pg=PA80 | first = Axel | last = Bayer | title = Spaltung der Christenheit | language = German | publisher = Böhlau | year = 2004 | isbn = 978-3-41214204-9 | page = 80}}</ref> Քիրուլարիօսը իր մերճումի փոխարէն Դեսպանի տէրը [[Կարդինալ|Կարտինալ]], [[Բենեդիկտյան միաբանություն|O.S.B.]], [[Սիլվա Քանտիտացի Հիւմպրդ]]<nowiki/>ի ({{lang-en|}}Humbert of Silva Candida) կողմէ [[Քրիստոնէութենէ վտարուիլ|Քրիստոնէութենէ կը վտարուի]]: Հետեւաբար Քիրուլարիօսն ալ Քրիստոնէութենէ կը վտարէ Հիւմպրդը ու դեսպանի ամէն մէկ ուրիշ անդամը:<ref name="Cross"/> Այս դէպքը հարիւրաւոր տարիներ տեւող խնդիրներուն արաջինն է որ Մեծ հերձուածին հիմնը կը կոչուի: {{Sfn | Runciman | 1955}}
== Պատմութիւն ==
Արեւմտեան ու Արեւելեան Միջերկրական եկեղեցիներու հերձուածը յառաջ կու գայ զանազան քաղաքական, մշակութական եւ կրոնական պատճառներէն որ տեւեցին դարեր:<ref name="GranfieldPhan2000">{{cite book|last1=Granfield|first1=Patrick|last2=Phan|first2=Peter C.|title=The Gift of the Church: A Textbook Ecclesiology in Honor of Patrick Granfield, O.S.B.|url=https://books.google.comam/books?id=2knW3bIxIYgC&pg=PA37|accessdate=26 October 2012|date=1 November 2000|publisher=Liturgical Press|isbn=978-0-8146-5931-1|page=37|quote=(t)he divergence of the Eastern and Western churches, leading ultimately to the East–West Schism, was a process of many centuries, influenced by a host of political, cultural and theological factors}}</ref> Պատմագէտերը 1054-ի փոխադարձ վտարումները կը կոչեն հերձուածի վերջաւորութիւ:<ref name="Haight2004.p289">{{cite book|last=Haight|first=Roger D.|title=Christian Community in History Volume 1: Historical Ecclesiology|url=https://books.google.comam/books?id=EDzSaqXK-aEC&pg=PA289|accessdate=26 October 2012|date=16 September 2004|publisher=Continuum International Publishing Group|isbn=978-0-8264-1630-8|page=289|quote=The [East–West Schism] should not be understood to have occurred in the mutual excommunications [of 1054] ... only one factor in a much longer and larger story involving cultural, political and theological factors}}</ref> Դէպքը ուղիղ որ թուականին պատահած է յայտնի չէ ու պատմագէտներն ալ համաձայն չէն այս նիւթի վրայ բայց հերձուածի սկիզբը յայտնի է:<ref name="Schadé2006">{{cite book|last=Schadé|first=Johannes P.|title=Encyclopedia of World Religions|url=https://books.google.comam/books?id=XRkfKdho-5cC&pg=PT805|accessdate=28 October 2012|date=30 December 2006|publisher=Foreign Media Group|isbn=978-1-60136-000-7|page=805}}</ref> Հերձուածը իր սկիզբը կարելի է առած [[Քուանթոտեցիմական]] ({{lang-en|}}Quartodeciman) վիճաբանութեան ատենը<ref>Cleenewerck, Laurent ''His Broken Body: Understanding and Healing the Schism between the [[Roman Catholic Church|Catholic]] and [[Eastern Orthodox]] Churches''. Washington, DC: EUC Press (2008) pp. 145–155. {{Self-published source|date=June 2015}}</ref> որ Հռոմի պապը [[Ա. Հռովմայեցի Վիքթոր|Ա. Հռովմայեցի Վիքթորն]] ({{lang-en|}}Pope Victor I) էր: Ուղղափառ ջատագովերը այս դէպքը կը կոչեն Արեւմտեան եկեղեցիներուն Պապական խորհուրդին ու Հռովմէական եկեղեցիի առաջնութեան մերժումի օրինակ մը:
Զանազան ուրիշ հերձուածներ տեղի ունեցաւ 4-րդ ու 5-րդ դարերուն, [[Ա. Տապասուս|Ա. Տապասուսի]] ({{lang-en|}}Damasus I) ժամանակ:<ref name="WozniukWozniuk2009">{{cite book|last1=Soloviev|first1=V.S.|last2=Wozniuk|first2=Vladimir|title=Freedom, Faith, and Dogma: Essays by V. S. Soloviev on Christianity and Judaism|url=https://books.google.comam/books?id=ftjKBRToMygC&pg=PA14|accessdate=9 November 2012|date=1 July 2009|publisher=SUNY Press|isbn=978-0-7914-7536-2|page=14}}</ref><ref name="Makrides2009">{{cite book|last=Makrides|first=Vasilios N.|title=Hellenic Temples and Christian Churches: A Concise History of the Religious Cultures of Greece from Antiquity to the Present|url=https://books.google.comam/books?id=kKOY5NsekfkC&pg=PA68|accessdate=9 November 2012|date=1 September 2009|publisher=NYU Press|isbn=978-0-8147-9568-2|page=68}}</ref>{{sfn|Nichols|2010|pp=227–272}} Կրոնական ու տարբեր նիւթերու վէճերը Հռոմը ու Կոստանդնուպոլսոյ գտնուող եկեղեցիները 428-էն մինչեւ 519-ին, 37 տարուան հերձուածի տարաւ որ կը կոչուի [[Ագագիական հերձուած]] ({{lang-en|}}Acacian Schism): Շատ աղբիւր կը ճշդէ թէ Արեւելքի ու Արեւմուտքի բաժանումը [[Փոտ-ական հերձուած|Փոտ-ական հերձուածէ]] ({{lang-en|}}Photian schism) սկսեալ յայտնի է որ այս հէրձուածը կը պատահի 866-ին ու կը 13 տեւէ տարի մինչեւ 879:<ref>See [[Patriarch Photios I of Constantinople]]</ref>
=== Քրիստոնէութեան Կեդրոնները ===
Արեւմուտքը Հռոմէ զատ, Արեւելքի բազմաթիւ աւագ եկեղեցիներ առաքեալներու կողմէ հաստատուած ըլլալու վրայ կը պնդէին: Օրինակներրն էն Անթաքիոյ եկեղեցի Պետրոսի ու Պողոսի կողմէ, Աղեքսանտրիոյ եկեղեցի Մարկոսի կողմէ, Կոստանդնուպոլսոյ եկեղեցի Անդրեասի կողմէ, Կիպրոս Պարնապասի կողմէ, Եթովպիա Մատթեոսի կողմէ, Հնդկաստան եկեղեցի Թովմասի կողմէ, արեւելեան Սուրիաի Եդեսիոյ եկեղեցի Թադեոսի կողմէ, Հայ եկեղեցի Բարթոլոմէոսի կողմէ, Վրաստանի եկեղեցի Սիմոն Կանանացիի կողմէ:<ref name="John Binns 2002, p144">[https://books.google.comam/books?id=MOA5vfSl3dwC&pg=PA144&dq=Binns+%22many+major+Churches%22&hl=en&sa=X&ei=0h52UtPrLauw7Ab8h4GYDw&redir_esc=y#v=onepage&q=Binns%20%22many%20major%20Churches%22&f=false John Binns, ''An Introduction to the Christian Orthodox Churches''], Cambridge University Press, UK, 2002, p. 144.</ref> [[Ասիոյ Եօթը Եկեղեցիները|Ասիոյ Եօթը Եկեղեցիներն]] ալ ([[Հռոմի Ասիոյ նահանգ]]) [[Յայտնութիւն Յովհաննու]] առաջին մասը գտնուելու պատճառաւ անուանի էն:
====== Հռոմի Եկեղեցոյ Պահանջը ======
Հռոմի Եկեղեցին կը պնդեր ամբողջ ուրիշ եկեղեցիներու վրայ իր հեղինակութիւնը: Բայց օրուայ պաշտօնագիրերը Պապական խորհուրդի որոշ մենաշնորհ մը հաստատած:<ref name="Kling2005.p61">{{cite book|last=Kling|first=David W.|title=The Bible in History:How the Texts Have Shaped the Times|url=https://books.google.comam/books?id=61g19QTJk5UC&pg=PA61|accessdate=31 October 2012|date=20 April 2005|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-988096-6|page=61|quote=Obviously, the church at Rome, given the dual presence of the apostles Peter and Paul, claimed a special authority. In the first three centuries, church leaders and thinkers throughout the empire increasingly recognized Rome as a center of Christianity. At the same time, the literary evidence yields no clear-cut claims to, or recognition of, papal primacy.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.orthodoxytoday.org/articles6/HopkoPope.php|title=Roman Presidency and Christian Unity in our Time|publisher=Orthodoxytoday.org|accessdate=23 February 2013}}</ref>
== Ծանօթագրութիւններ ==
|
