«Աւկատանձ (աւոքատօ)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Աւկատանձ''' (աւոքատօ, {{Lang-en|Avocado}}), մշտադալար պտղատու բոյսի տեսակ, կը պատկանի Lauraceae ընտանիքին։ Մշակաբոյսերու ընտանիքէն օգտակար [[պտուղ]]: ԱւկատանձինԱւկատանձի պտուղները հարուստ են [[Կենսանիւթ|կենսանիւթերով]] եւ անհրաժեշտ հանքային նիւթերով։

== Կենսաբանական Նկարագիրընկարագիրը ==

Աւկատանձենին արագ աճող [[ծառ]] մըն է, որուն բարձրութիւնը կը հասնի մօտաւորապէս 18 մ-իմեթրի, [[Ցօղուն|ցօղունը]] սովորաբար կ'ըլլայ ուղիղ՝ խիստ ճիւղաւորուած։ [[Տերեւ]]ները ձուաձեւ են, երկայնքը կը հասնի մինչեւ 35 սմ-ի եւ ամբողջ տարին կը մնայ մշտադալար{{sfn|Ботаника|2006}}<ref>[https://howtodiscuss.com/t/do-avocado-trees-lose-their-leaves-in-the-fall/71873 Աւկատանձին տերեւները]</ref>։ [[Ծաղիկ|Ծաղիկները]] փոքր են, կանաչաւուն, փշաձեւ եւ գրեթէ անտեսանելի{{sfn|Ботаника|2006}}։

Պտուղները ունին տարբեր չափեր, տանձի նման: Պտուղին երկայնքը կը հասնի 5 սմ-էն մինչեւ 20-ի, կշիռքը՝ 100 կր-էնկրամէն մինչեւ 1000-ի։ Խակ պտուղը մութ [[Կանաչ (գոյն, արեւմտահայերէն)|կանաչ]] է՝ կեղեւը կոշտ, ժամանակի ընթացքին կը դառնայ սեւ։ Հասուն պտուղը կանաչ կամ դեղնականաչ կ'ըլլայ, իւղոտ է եւ շատ ճարպ կը պարունակէ։ Պտուղին կեդրոնը կը գտնուի մեծ կորիզը կամ [[սերմ]]ը<ref>{{Citation|title=Avocado History, Biodiversity and Production|url=https://doi.org/10.1007/978-3-319-06904-3_8|publisher=Springer International Publishing|date=2014|isbn=978-3-319-06904-3|pages=157–205|series=Sustainable Development and Biodiversity|doi=10.1007/978-3-319-06904-3_8|language=en|first=Tomas|last=Ayala Silva|first2=Noris|last2=Ledesma|editor-first=Dilip|editor-last=Nandwani}}</ref>։

* 1553-ին աւկատանձը առաջին անգամ կը յիշատակուի Փետրօ Սիեզա տըտէ ԼիոնիԼէոնի (սպաներէն՝ ''Pedro Cieza de Leon'') «ՓէրուիՓերուի ժամանակագրութիւն» գիրքին մէջ։

ՊերնարտինիօՊերնարտինօ տըտէ ՍահակուՍահակուն (սպաներէն՝ ''Bernardino de Sahagun'') 1576-ին իր «Նոր Սպանիոյ գործերու ընդհանուր պատմութիւն» (սպաներէն՝ ''Historia general de las cosas de Nueva España'') գործին մէջ նշած է աւկատանձին բուժիչ յատկութիւնները: Ան կը նշէ նաեւ, որ աւկատանձէ պատրաստուած խառնուրդները կ'օգտագործուին իբրեւ մազի օճառ, թեփի դէմ, իսկ պտուղները խորհուրդ չի տար, որ կաթնատու մայրերը օգտագործեն։

Ըստ հին Ազդեքականազդեքական աւանդազրոյցի մը՝ աւկատանձին [[կորիզ]]ը հնդիկներուն նուիրած է աստուած մը, որպէսզի անոնք բնաւ անօթութեան չմատնուին։ Կորիզէն կ'աճի մեծ բարձրութեան հասնող մշտադալար ծառ մը, որուն բերքառատ ճիւղերը ծանրութենէն կը թեքին դէպի վար։ Ազդեքները, ուտելով այդ աստուածային ընծան, կը փրկուէին սովէն։

===== Աւկատանձը Իբրեւիբրեւ Տնայինտնային Բոյսբոյս =====

Սերմը ցանելու համար անհրաժեշտ է սերմին վրայ փոքր ծակտիկներ յառաջացնել եւ անոնց մէջէն անցընել փայտեայ ձողիկներ։ Ձողիկները կը ծառայեն իբրեւ սիւներ, որոնց շնորհիւ պտուղը կը մնայ ջուրին մակերեսին։ Շուտով կը յառաջանան արմատները, երբ անոնք կ'ըլլան բաւարար երկար, պտուղը կարելի է դնել հողին մէջ։ Սերմը կարելի է նաեւ դնել խոնաւ [[բամպակ]]ի մէջ, եւ անընդհատ զայն խոնաւցնել։ Երբ սերմը երկու մասի բաժնուի, կարելի է դնել [[հող]]ին մէջ։ ՔանիԿը ծաղկի քանի մը օրէն կամ շաբաթէն՝ անիկա կը ծաղկի։շաբաթէն։

===== Գիւղատնտեսական Նշանակութիւնընշանակութիւնը =====

== Խոհանոցին Մէջմէջ ==

===== Աւկատանձին Սննդարարսննդարար Արժէքըարժէքը =====

|[[դիետիկ մանրաթել|մանրաթելՄանրաթել]]||3,65 մկ

|կրածինԿրածին||437,27 մկ

|[[կենսանիւթԿենսանիւթ К]]||14,6 մկ

|[[կենսանիւթԿենսանիւթ С]]||5,77 մկ

|կենսանիւթԿենսանիւթ В₆||0,2 մկ

== Աւկատանձին Բուժիչբուժիչ Յատկութիւններըյատկութիւնները ==

* E Կենսանիւթըկենսանիւթը կը հարստացնէ պտուղը թթուածինով՝ պաշտպանելով մաշկին [[բջիջներ]]ը, F-ն՝ կ'ապահովէ մազերու եւ մաշկի առողջ վիճակը։ Պղինձը կը կանխէ սակաւարիւնութիւնը, երկաթը արիւնաստեղծ կարեւոր նիւթ մըն է, կենսանիւթ B₂-ը կենսանիւթը կը մասնակցի արեան կարմիր գնդիկներու յառաջացման։ Իբրեւ կրածինի աղբիւր՝ կը կարգաւորէ արեան ճնշումը։ Աւելի շատ կրածին կը պարունակէ, քան պանանը։ Աւկատանձը մարմինի երիտասարդութեան եւ առողջութեան աննկարագրելի աղբիւր մըն է։