«Արեւելեան – Արեւմտեան հերձուած» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ փոխարինվեց: չէն → չեն
Չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ
Տող 2.
'''Արեւելեան – Արեւմտեան հերձուած''', որ Մեծ հերձուած ու [[1054]]-ի հերձուած ալ կը կոչուի, [[11–րդ դար|11-րդ]] դարէ իվեր տեվող [[Արեւելեան Ուղղափառութիւն|Արեւելեան Ուղղափառութեան]] եւ [[Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի|Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցի]]<nowiki/>ներու բաժանումն է:<ref>{{Citation | type = article | contribution = Great Schism | title = Oxford Dictionary of the Christian Church | publisher = Oxford University Press | year = 2005 | isbn = 978-0-19-280290-3}}</ref> Պետք է որ իրարմէ զատուի Արեւելեան – Արեւմտեան հերձուած ու [[Արեւմտեան հերձուած]]<nowiki/>ը (որ ան ալ երբեմն կը կոչուի “Մեծ” հերձուած):
[[Պատկեր:Michele Cerulario (Michael I Cerularius).jpg|ձախից|մինի|258x258փքս|Քիրուլարիոսը աթոռի վրայ նստած, կղերականներու հետ]]
Արեւելեան եւ Արեւմտեան եկեղեցիներու եկեղեցական տարբերութիւնները եւ աստուածաբանական վէճերը կանխաթուեց պաշտօնական զատուումը որ տեղի ունեցաւ 1054 թուականին:<ref name="Cross">{{cite book|editor-last =Cross | editor-first = FL |title=The Oxford Dictionary of the Christian Church|location=New York|publisher = Oxford University Press|year=2005|isbn=0-19-280290-9 | type = article | contribution = Great Schism (1)}}</ref><ref>{{Citation | first = MG | last = D'Agostino | title = Il Primato della Sede di Roma in Leone IX (1049–1054). Studio dei testi latini nella controversia greco-romana nel periodo pregregoriano | trans_title = The primacy of the Roman see in Leo IX (1049–54). Study of the Latin texts in the Greek-Roman controversy in the pre-Gregorian period | publisher = San Paolo | place = Cinisello Balsamo | year = 2008}}</ref><ref>{{Citation | first = Axel | last = Bayer | title = Spaltung der Christenheit. Das sogennante Morgenländische Schisma von 1054 | place = Köln-Weimar-Wien | year = 2002 | language = German}}</ref> Երկու եկեղեցոյ միչեւ ուշագրաւ հարցերն էին [[Սուրբ Հոգի]]ի աղբիւրը, [[Հաղորդութիւն|Հաղորդութեան]] արարողութեան ընթացքին խմորած կամ չը խմորած հացի գործածութիւնը, Հռոմի եպիսկոպոսի (պապ) տիեզերական իրաւասութիւնը ու [[Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարքութիւն|Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարքութեան]] Ընդհանրական եկեղեցւոյ հինգ տիեզերական պատրիարքութիւններու կամ [[Աթոռներ (Քրիստոնեություն)|Աթոռներու]] մէջի տեղը:<ref>{{Citation | first = Martin | last = Lembke | type = lecture | title = Meetings with the World's Religions | publisher = Centre for Theology and Religious Studies | place = Lund University |date=Spring 2010}}</ref>
 
1053-ին, լուծումը սկսաւ ու վերջացաւ պաշտօնական բաժանումով: [[Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարքութիւն|Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական Պատրիարք]] [[Ա. Միքայել Քիրուլարիօս]] ({{lang-en|}}Michael I Cerularius) հրամայեց Կոստանդնուպոլսոյ գնուող ամբողջ Լատինական եկեղեցիներու փակումը [[Իտալիա|Իտալիոյ]] հարաւը գտնուող բոլոր եկեղեցիներուն փակուելու կամ Լատինական կերպի վերածուելու ստիպուելէ վերջ:<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=mlM1SRCdXtkC&pg=PA44 | first =Anthony | last = Dragani| title= Adrian Fortescue and the Eastern Christian Churches |isbn= 978-1-59333345-4|page= 44|publisher= Gorgias |year= 2007|accessdate= 23 February 2013}}</ref><ref>{{cite book|url= https://books.google.am/books?id=JqgNAQAAMAAJ | first1 =Karl | last1 = Bihlmeyer | first2 = Hermann | last2 = Tüchle|title= Church History: The Middle Ages |page= 102 | publisher = Newman Press|year=1967|accessdate=23 February 2013}}</ref><ref name="Bury">{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=9lHeh36S8ooC&pg=PT1522 | first =John Bagnell | last = Bury|title= The Cambridge Medieval Histories |volume=4|page=267|publisher=Plantagenet Publishing|year=1923|accessdate= 23 February 2013}}</ref> Ըստ պատմագէտ Ճ. Պ. Պիւրի ({{lang-en|}}J. B. Bury), Քիրուլարիօսին հրամանի նպատակն էր կտրել որեւէ հաշտութեան մը փորձը:<ref name="Bury"/>[[Պատկեր:Great Schism 1054 with former borders.png|մինի|378x378px|Արեւելեան - Արեւմտեան հերձուած, 1054, սահմանները]]1054-ին, [[Լեո IX]]-ի ղրկած [[Պապական դեսպանը]] հասաւ Կոստանդնուպոլսոյ, Քիրուլարիօսի Տիեզերական Պատրիարքութեան տիտղոսը մերժելու եւ Պապական խորհուրդին Քրիստոնէութեան բարձրագոյն կանոնը ըլլալու նիւթին վրայ պնդելու համար:<ref name="Cross"/> Պապական դեսպանութեան գլխաւոր նպատաքն էր [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրէն]] Նորմաններուն հարաւային Իտալիոյ արշաւանքի դէմ օգնութիւն առնել: Մէկ ուրիշ նպատակն էր [[անխմոր հաց]]<nowiki/>ի գործածութեան դէմ [[Լեո Օխրիդցի]]ի առաջնորդած հարձակումներու ու տարբեր արեւմտեան ծիսականներու {{sfn|Siecienski|2010|pp=113}} պատճարաւ տեղի ունեցած կռիւներու վրայ վիճաբանիլ որ այդ կռիւները Քիրուլարիօսը կը պաշտպաներ: Ըստ պատմագէտ Աքսէլ Պայ ({{lang-de|}}Axel Bayer), դեսպանութիւնը երկու նամակի փոխարէն ղրկուած է: Այս նամակներէն առաջինը որ [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն|Սրբազան Հռոմէական կայսր]]<nowiki/>ի կողմէ գրուած է, օգնութիւն կը պահանջէ հասարակաց բանակ մը կազմակերպելու համար [[Նորմաններ]]<nowiki/>ուն արշաւանքի դէմ: Միւս նամակը որ Քիրուլարիօսի կողմէ ղրկուած է, կը մերժէ այս խնդրանքը:<ref>{{Citation | url = https://books.google.am/books?id=LYD7XoGwafAC&pg=PA80 | first = Axel | last = Bayer | title = Spaltung der Christenheit | language = German | publisher = Böhlau | year = 2004 | isbn = 978-3-41214204-9 | page = 80}}</ref> Քիրուլարիօսը իր մերճումի փոխարէն Դեսպանի տէրը [[Կարդինալ|Կարտինալ]], [[Բենեդիկտյան միաբանություն|O.S.B.]], [[Սիլվա Քանտիտացի Հիւմպրդ]]<nowiki/>ի ({{lang-en|}}Humbert of Silva Candida) կողմէ [[Քրիստոնէութենէ վտարուիլ|Քրիստոնէութենէ կը վտարուի]]: Հետեւաբար Քիրուլարիօսն ալ Քրիստոնէութենէ կը վտարէ Հիւմպրդը ու դեսպանի ամէն մէկ ուրիշ անդամը:<ref name="Cross"/> Այս դէպքը հարիւրաւոր տարիներ տեւող խնդիրներուն արաջինն է որ Մեծ հերձուածին հիմնը կը կոչուի: {{Sfn | Runciman | 1955}}
 
== Պատմութիւն ==
Արեւմտեան ու Արեւելեան Միջերկրական եկեղեցիներու հերձուածը յառաջ կու գայ զանազան քաղաքական, մշակութական եւ կրոնական պատճառներէն որ տեւեցին դարեր:<ref name="GranfieldPhan2000">{{cite book|last1=Granfield|first1=Patrick|last2=Phan|first2=Peter C.|title=The Gift of the Church: A Textbook Ecclesiology in Honor of Patrick Granfield, O.S.B.|url=https://books.google.am/books?id=2knW3bIxIYgC&pg=PA37|accessdate=26 October 2012|date=1 November 2000|publisher=Liturgical Press|isbn=978-0-8146-5931-1|page=37|quote=(t)he divergence of the Eastern and Western churches, leading ultimately to the East–West Schism, was a process of many centuries, influenced by a host of political, cultural and theological factors}}</ref> Պատմագէտերը 1054-ի փոխադարձ վտարումները կը կոչեն հերձուածի վերջաւորութիւ:<ref name="Haight2004.p289">{{cite book|last=Haight|first=Roger D.|title=Christian Community in History Volume 1: Historical Ecclesiology|url=https://books.google.am/books?id=EDzSaqXK-aEC&pg=PA289|accessdate=26 October 2012|date=16 September 2004|publisher=Continuum International Publishing Group|isbn=978-0-8264-1630-8|page=289|quote=The [East–West Schism] should not be understood to have occurred in the mutual excommunications [of 1054] ... only one factor in a much longer and larger story involving cultural, political and theological factors}}</ref> Դէպքը ուղիղ որ թուականին պատահած է յայտնի չէ ու պատմագէտներն ալ համաձայն չեն այս նիւթի վրայ բայց հերձուածի սկիզբը յայտնի է:<ref name="Schadé2006">{{cite book|last=Schadé|first=Johannes P.|title=Encyclopedia of World Religions|url=https://books.google.am/books?id=XRkfKdho-5cC&pg=PT805|accessdate=28 October 2012|date=30 December 2006|publisher=Foreign Media Group|isbn=978-1-60136-000-7|page=805}}</ref> Հերձուածը իր սկիզբը կարելի է առած [[Քուանթոտեցիմական]] ({{lang-en|}}Quartodeciman) վիճաբանութեան ատենը<ref>Cleenewerck, Laurent ''His Broken Body: Understanding and Healing the Schism between the [[Roman Catholic Church|Catholic]] and [[Eastern Orthodox]] Churches''. Washington, DC: EUC Press (2008) pp. 145–155. {{Self-published source|date=June 2015}}</ref> որ Հռոմի պապը [[Ա. Հռովմայեցի Վիքթոր]]ն ({{lang-en|}}Pope Victor I) էր: Ուղղափառ ջատագովերը այս դէպքը կը կոչեն Արեւմտեան եկեղեցիներուն Պապական խորհուրդին ու Հռովմէական եկեղեցիի առաջնութեան մերժումի օրինակ մը:
 
Զանազան ուրիշ հերձուածներ տեղի ունեցաւ 4-րդ ու 5-րդ դարերուն, [[Ա. Տապասուս]]ի ({{lang-en|}}Damasus I) ժամանակ:<ref name="WozniukWozniuk2009">{{cite book|last1=Soloviev|first1=V.S.|last2=Wozniuk|first2=Vladimir|title=Freedom, Faith, and Dogma: Essays by V. S. Soloviev on Christianity and Judaism|url=https://books.google.am/books?id=ftjKBRToMygC&pg=PA14|accessdate=9 November 2012|date=1 July 2009|publisher=SUNY Press|isbn=978-0-7914-7536-2|page=14}}</ref><ref name="Makrides2009">{{cite book|last=Makrides|first=Vasilios N.|title=Hellenic Temples and Christian Churches: A Concise History of the Religious Cultures of Greece from Antiquity to the Present|url=https://books.google.am/books?id=kKOY5NsekfkC&pg=PA68|accessdate=9 November 2012|date=1 September 2009|publisher=NYU Press|isbn=978-0-8147-9568-2|page=68}}</ref>{{sfn|Nichols|2010|pp=227–272}} Կրոնական ու տարբեր նիւթերու վէճերը Հռոմը ու Կոստանդնուպոլսոյ գտնուող եկեղեցիները 428-էն մինչեւ 519-ին, 37 տարուան հերձուածի տարաւ որ կը կոչուի [[Ագագիական հերձուած]] ({{lang-en|}}Acacian Schism): Շատ աղբիւր կը ճշդէ թէ Արեւելքի ու Արեւմուտքի բաժանումը [[Փոտ-ական հերձուած]]է ({{lang-en|}}Photian schism) սկսեալ յայտնի է որ այս հէրձուածը կը պատահի 866-ին ու կը 13 տեւէ տարի մինչեւ 879:<ref>See [[Patriarch Photios I of Constantinople]]</ref>