«Ատուայի Ճակատամարտը» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

|Հակամարտութիւն = Իտալա-եթովպիականեթովպական Առաջին Պատերազմը

|Վայր = ԵթովպիականԵթովպական Ատուա քաղաքին մօտ

|Արդիւնք = ԵթովպիականԵթովպական զօրքերուն յաղթանակը

'''Ատուայի ճակատամարտը''' ({{lang-it|Battaglia di Adua}}), 1895-1896 թուականներուն Իտալաիտալա-եթովպիականեթովպական վճռորոշ ճակատամարտ մը, որ տեղի ունեցած է 1 Մարտ 1896-ին, եթովպիականեթովպական Ատուա քաղաքին մօտ։

1889-ին իտալացիները կը ստորագրեն Վուչալէի պայմանագիրը,համաձայնագիրը օրուան Եթովպիացիեթովպացի կայսեր՝ Մենելիք Բ.-ի հետ։ ՊայմանագիրըՀամաձայնանագիրը տարածքներ կը զիջէր, որոնք նախապէս Եթովպիոյ մաս կը կազմէին, յատկապէս՝ Պոկոս, Համասիէն, Աքելէ Կուզայ, Սերայէ նահանգները, ինչպէս նաեւ Թիկրայի մէկ մասը ''(Bogos, Hamasien, Akele Guzai, Serae, Tigray)''։ Անոր փոխարէն Մենելիք Բ. պիտի շարունակէր մնալ կայսրութեան գահին, ինչպէս նաեւ Իտալիա ռազմական եւ տնտեսական օժանդակութիւն պիտի տրամադրէր Եթովպիոյ:

Աւելի ուշ, սակայն, փաստաթուղթերու երկու տարբերակներու մեկնաբանութեան շուրջ վէճ մը կը ծագի։ ՊայմանագիրինՀամաձայնագիրի 17-րդ յօդուածին իտալերէն տարբերակին մէջ նշուած էր, որ Եթովպիոյ կայսրը պարտաւոր էր բոլոր արտաքին գործերը վարել իտալական իշխանութիւններուն միջոցով՝միջոցով, փաստօրէն Եթովպիան դարձնելով Իտալիոյ Թագաւորութեանթագաւորութեան գաղութներէն մէկը։

ՅօդուածինՅօդուածի ամհարերէն տարբերակին մէջ, սակայն, կ'ըսուէր, որ կայսրը ցանկութեան պարագային կրնար օգտագործել Իտալիոյ թագաւորութեան միջամտութիւնը՝միջամտութիւնը օտար ազգերու հետ իր յարաբերութիւններուն մէջ։ Այնուամենայնիւ, իտալացի դիւանագէտները կը պնդէին, որ ամհարերէն բնօրինակը կը ներառէր այս կէտը, եւ որ Մենելիք Բ. գիտակցաբար ստորագրած էր պայմանագիրին փոփոխութեան ենթարկուած պատճէնը<ref>[https://www.scribd.com/document/344105006/First-Italo-Ethiopian-War-pdf Պատմական ակնարկ]</ref>:

Իտալիա կ'որոշէ ռազմական ուժ բանեցնել՝բանեցնել, որ ստիպելուստիպէ Եթովպիան պահպանելուպահպանել պայմանագիրին իտալական տարբերակը: Այսպիսով, Իտալիոյ եւ Եթովպիոյ միջեւ պատերազմ կը յայտարարուի, որ հետագային կը կոչուի Իտալաիտալա-եթովպիական առաջին պատերազմ։

Դեկտեմբեր 1894-ին, Պահթա Հակոս կը ղեկավարէ իտալացիներուն դէմ ապստամբութիւնը՝ Ակելէ Կուզայի մէջ, որ այդ օրերուն իտալիոյԻտալիոյ գերիշխանութեան տակ կը գտնուէր: Զօրավար Օրեսթէ Պարաթիերիի ''(Oreste Baratieri)'' բանակին ստորաբաժանումներըստորաբաժանումները՝ սպայ Փիեթրօ Թոսելլի սպային ''(Pietro Toselli)'' գլխաւորութեամբ, կը ջախջախեն ապստամբութիւնը եւ կը սպաննեն Պահթան: Իտալական բանակը այնուհետեւ կը գրաւէ մայրաքաղաք Ատուան։ Յունուար 1895-ին, Պարաթիերիի բանակը Քոաթիթի ճակատամարտին ''(Coatit)'' ճակատամարտին պարտութեան կը մատնէ Ռաս Մենկեշա Եոհաննէսը՝Եոհաննէսը ''(Ras Mengesha Yohannes)''՝ վերջինիսվերջինս ստիպելով նահանջելունահանջել դէպի հարաւ։

ԵթովպիականԵթովպական զօրքերուն թիւը Մենելիքի գլխաւորութեամբ կը տատանէինտատանէր 73,000-էն 120,000-ի միջեւ՝ իտալացիներուն թիւըմիջեւ, հինգ կամ վեց անգամ գերազանցելով իտալացիներու գերազանցելով։թիւը։

[[Պատկեր:Oreste Baratieri.jpg|ձախից|մինի|Օրեսթէ Պարաթիերի]]Այս ճակատամարտին կը մասնակցէին երկիրիներկիրի բոլոր մարզերէն։ Վերապատրաստման, սպառազինութեան եւ վերազինման առումներով, եթովպիականեթովպական բանակը զգալիօրէն իր տեղը կը զիջէր [[Իտալիա|իտալական]] բանակին անով, որքանի անոնքոր կը կռուէինկռուէր կայծքարէ հին հրացաններով եւ նետերով<ref name="autogenerated3">«''Baratieri advanced the Adowa with 20 000 men against an army four times that size''»<br />Adowa, Battle of // The New Encyclopedia Britannica. 15th edition. Micropedia. Vol.1. Chicago, 1994. p.106</ref>։

Մենելիք կայսեր օգտին կը կռուէին նաեւ ռուս ռազմականզինուոր Նիկոլայ ՍտեփանովիչինՍտեփանովիչի խումբերը:

29 Փետրուարի գիշերը եւ 1 Մարտի վաղ առաւօտեանառաւօտ, իտալական զօրքերը, երեք շարասիւներու բաժնուած<ref name="Tsegaye">Tsegaye Tegenu, ''The Logistic Base and Military Strategy of the Ethiopian Army: the Campaign and Battle of Adwa, September 1895-February 1896''</ref>, առանձին-առանձին կը յառաջանան դէպի Ատուա, նեղ լեռնային ուղիներով, իսկ չորրորդը կը մնայ բանակատեղիին մէջ։

Հետախուզման աշխուժաշխոյժ գործունէութեան իբրեւ արդիւնք, եթովպիականեթովպական բանակը կը բացայայտէ իտալական զօրքերուն տեղը եւ ուղղութիւնները, որոնց շնորհիւ անոնք կ'ուղղուին հրամանատար Ալպերթինոյի ուժերուն դէմ եւ առաջին շարասիւնը, որ նախայարձակ եղած էր եթովպիականեթովպական զօրքերուն վրայ, կը շրջապատուի եւ կը ջախջախուի:

Երկրորդ շարասիւնը, հրամանատար ՃորճՃորճիօ Արիմոնտիի գլխաւորութեամբ, որ յարձակած էր Մենելիք Բ.-ի 30 հազարնոց բանակին վրայ, նոյնպէս կը ջախջախուի։

Աւելի կատաղի պայքար մը տեղի կ'ունենայ հրամանատար Վիթորիօ Տապորմիտի մասնակցութեամբ։ 10-Տասը ժամ տեւող ճակատամարտէն ետք, իտալական զօրքը կը շրջապատուի եւ հրամանատար Տապորմիտ կը զոհուի։

Իտալական զօրքը կու տայ 11 հազար զոհմեռեալ եւ վիրաւոր, ինչպէս նաեւ չորս հազար հոգի գերի կը գերեվարուի։բռնուի։ ԶոհուածներունՄեռեալներուն մէջ կային 2 զօրավար եւ 250 սպայ:[[Պատկեր:Battle of Adwa tapestry at Smithsonian.png|thumb|Ատուայի ճակատամարտ]]ՃակատամարտէնԵթովպական ետք,զօրքը իտալականկու զօրքերըտայ ստիպուած5 կըհազար նահանջեն։զոհ եւ 6-էն 10 հազար վիրաւոր:

ԱյսՃակատամարտէն ճակատամարտինետք, ընթացքինիտալական Իտալականզօրքերը զօրքերունստիպուած կը նահանջեն։ Իտալական պարտութիւնը վերջ կը դնէ Իտալա-եթովպիական առաջին պատերազմին: