«Շերամ (գուսան)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Չ clean up, replaced: և → եւ (59) using AWB |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{ Տեղեկաքարտ Անձ}}
'''Շերամ''' (գուսան''',''' Գրիգոր
== Կենսագրութիւն ==
== Ալեքսանդրապոլի աշուղական դպրոցը ==▼
=== Վաղ շրջան ===
[[Պատկեր:Surb Amenaprkitch pre1926.jpg|thumb|mini|250px|ձախից|Տեսարան հին [[Գյումրի|Ալեքսանդրապոլից]] (19-րդ դար)]]▼
Շերամ ծնած է 1857-ին, Ալեքսանդրապոլ (Գիւմրի), երաժշտասէրներու գերդաստանին մէջ: Շերամի պապը եղած է ժամանակի նշանաւոր աշուղներէն մէկը, Քեամիլի մականունով: Ճանչցուած դէմք էր նաեւ իր հօրեղբօրորդին` Ջամալին (Մկրտիչ Տալեան): Այդ գերդաստանին հետ բարեկամական կապ հաստատած է երիտասարդ աշուղ Ջիւանը` ամուսնանալով Ջամալիի քրոջ հետ<ref name=":0" />:
Ալեքսանդրապոլի մէջ աշուղական դպրոցը հիմնադրուեր, ձեւաւորուեր ու զարգացուցեր էր Կարսէն, Էրզրումէն, Բայազետէն ու Վանէն գաղթած աշուղներու կողմէն: Անոնցմ էին կարսեցի աշուղ Քեամալու (Պաղդասար Տալեան) որդիները՝ Յովհաննէսն ու Կարապետը՝ Տալեաններու գերդաստանէն: Տալեան ազգանունը ծագեր է Յովհաննէսի եւ Կարապետի Թալիտա անունով թաթի անունէն, որ եղեր է գերդաստանի յարգուած ու սիրուած մեծերէն: Յովհաննէսն ու Կարապետը թէեւ իրենց հօր նման աշուղ չէին, սակայն ժառանգեր էին անոր երաժշտական շնորհները եւ 1860-ական թուականներուն Ալեքսանդրապոլի մէջ հիմներ էին աշուղական սրճարան: Շուտով այն հռչակուեցաւ աշուղական բազմազան մրցոյթներով, ուր ելոյթ կ'ունենային Շիրինը, Մահուպի Գէորգը, Ճիւանին եւ այլ աշուղներ: Սա այն բեկումնային ժամանակաշրջանն Էր, երբ քաղաքին մէջ արդէն ձեւաւորուեր Էր հայեցի մթնոլորտ մը շաղախուած տեղաբնակներու, կարսեցիներու, կարինցիներու, մշեցիներու, վանեցիներու երաժշտական աւանդոյթներէն: Ալեքսանդրապոլի առանձնայատկութիւնը այն էր, որ թէեւ այստեղ կային ազգային փոքրամասնութիւններ՝ յոյներ, թուրքեր, հրեաներ, եզդիներ, ռուսներ եւ այլն, բայց բնակչութեան հիմնական մասը՝ շուրջ 95 տոկոսը հայեր էին, հետեւաբար քաղաքի մշակոյթը նոյնպէս կ'առանձնանար զուտ հայկական երանգով: Մինչդեռ այդ միատարրութիւնը չկար Կարսի, Էրզրումի եւ միւս քաղաքներու մէջ, ուրկից այստեղ հաստատուեր էին բազմաթիւ հայեր՝ իրենց հետ բերելով տեղի մշակոյթը: Ալեքսանդրապոլի երաժշտական կեանքի որոշ ինքնատիպ ոլորտը ժողովրդական երգարուեստն էր։ Արտայայտչական անսահմանափակ հնարաւորութիւններ ունեցող, սակայն ժանրային որոշակի համակարգի մը մէջ զարգացող այս արուեստը ձեւաւորեր էր բարենպաստ ասպարէզ' երաժշտականութեամբ օժտուած երիտասարդներու համար: Քաղաքին մէջ հիմնուած էր աշուղական համքարութիւն, որ կը կարգաւոր էր աշուղներու գործունէութիւնը, հետեւելով եւ վերահսկելով նոր աշուղներու քննութիւնն եւ ձեռնադրութիւնը:▼
▲արհեստի տալ փայտագործ վարպետի մօտ: Իր ինքնակենսագրութեան մեջ Շերամը կը պատմէ, որ կը պատրաստէին փայտեայ սնտուկներ, որոնց վրայ պէտք է աշակերտները փորագրէին զարդանախշեր: Վարպետը խստօրէն կը հետեւէր որ անոնք ճշգրտօրէն վերարտադրէին օրինակով տրուած նախշերը՝ առանց աննշան շեղման: Իսկ Գրիգորը կը մտածէ, թէ ինչու պետք է կրկնէ միայն այդ նախշերը՝ առանց ստեղծագործելու եւ աւելցնելու նոր նախշեր: բայց, ինչպէս կը յիշէ ան, վարպետը երբեք չէր ընդուներ այդ նորամուծութիւնները եւ միշտ հակասութիւններու մէջ էին իրար հետ: Սա բնաւորութեան մէկ կարեւոր գիծ մըն էր, որ հետագային դրսեւորուեցաւ նաեւ Շերամի երաժշտական գործունէութեն ընթացքին: Այս շրջանին է, որ ի յայտ կու գայ անոր երգաստեղծութեան տաղանդը, որ անմիջապէս կը գտնէ իր համակիրներուն. «Ճահել-ճահել ընկերներ հավաքվում էին տիւքեանս, - կը յիշէ ան իր ինքնակենսագրականութեան մէջ, - էլ դուրգեարութիւն չէի անում խո կարգին, այնպէս սիրահարուեցի մուզիկայի վրայ, որ գիշեր-ցերեկ թառը ձեռքիցս վար չէի դնում: Ցերեկը բաւական չէր, գիշերը մինչև ժամը 1-ը, 2-ը մայրս բարկանում էր ինձ վերա բոլորովին, ասում էր, - «ա՛յ տղայ, բաւական է, վեր կաց, քնի», իսկի չէի լսում նրան, շորերս հանում էի, մտնում տեղաշորիս մյջ, թառը կրծքիս էի առնում պառկում, եւ անգամ կամաց-կամաց մատներով նուագում»:
Անոր աշուղական տաղանդի զարգացման վրայ մեծ ազդեցութիւն կը թողնէր Ալեքսանդրապոլի աշուղական ճոխ մթնոլորտը, քանի որ ան կը թրծուէր՝ մշտապէս ներկայ ըլլալով հօր եւ հորեղբօր հիմնած աշուղական սրճարանին մէջ կայացող համերգներուն ու մրցումներուն, կը զգար եւ կը հասկնար, թէ այդ արուեստին ինչը կ'արժեւորուի ու կը խրախուսոի: Իսկ երաժշտական ուսուցումը, եթէ կարելի է այդպէս ըսել, այս ընթացքին հիմնականօրէն կը սահմանափակուի անորմով, որ հիւսնութիւն սորվելուն եւ աշխատելուն զուգահեռ, աւելի ու աւելի հետաքրքրութեամբ կը լսէ Շիրակի այնչափ հարուստ ժողովուրդական երաժշտութիւնը, պարերգերն ու մանիները։ Գրիգորը երկար չմնաց աշուղական արուեստի այդ մասնագիտական մթնոլորտին մէջ։ Ան դեռ տասը տարեկան ալ չկար, երբ հայրը մահացաւ, որուն պատճառով սրճարանը փակուեցաւ։ Բայց այդ քանի մը տարին ալ բաւական եղաւ, որ փոքրիկ տղայի հոգիին մէջ սէր ու համակրանք ձեւաւորուեր աշուղական արուեստի նկատմամբ։
▲=== Ալեքսանդրապոլի աշուղական դպրոցը ===
▲[[Պատկեր:Surb Amenaprkitch pre1926.jpg|thumb|mini|250px|ձախից|Տեսարան հին [[Գյումրի|Ալեքսանդրապոլից]] (19-րդ դար)]]
▲Ալեքսանդրապոլի մէջ աշուղական դպրոցը հիմնադրուեր, ձեւաւորուեր ու զարգացուցեր էր Կարսէն, Էրզրումէն, Բայազետէն ու Վանէն գաղթած աշուղներու կողմէն: Անոնցմ էին կարսեցի աշուղ Քեամալու (Պաղդասար Տալեան) որդիները՝ Յովհաննէսն ու Կարապետը՝ Տալեաններու գերդաստանէն: Տալեան ազգանունը ծագեր է Յովհաննէսի եւ Կարապետի Թալիտա անունով թաթի անունէն, որ եղեր է գերդաստանի յարգուած ու սիրուած մեծերէն: Յովհաննէսն ու Կարապետը թէեւ իրենց հօր նման աշուղ չէին, սակայն ժառանգեր էին անոր երաժշտական շնորհները եւ 1860-ական թուականներուն Ալեքսանդրապոլի մէջ հիմներ էին աշուղական սրճարան: Շուտով այն հռչակուեցաւ աշուղական բազմազան մրցոյթներով, ուր ելոյթ կ'ունենային Շիրինը, Մահուպի Գէորգը, Ճիւանին եւ այլ աշուղներ: Սա այն բեկումնային ժամանակաշրջանն Էր, երբ քաղաքին մէջ արդէն ձեւաւորուեր Էր հայեցի մթնոլորտ մը շաղախուած տեղաբնակներու, կարսեցիներու, կարինցիներու, մշեցիներու, վանեցիներու երաժշտական աւանդոյթներէն: Ալեքսանդրապոլի առանձնայատկութիւնը այն էր, որ թէեւ այստեղ կային ազգային փոքրամասնութիւններ՝ յոյներ, թուրքեր, հրեաներ, եզդիներ, ռուսներ եւ այլն, բայց բնակչութեան հիմնական մասը՝ շուրջ 95 տոկոսը հայեր էին, հետեւաբար քաղաքի մշակոյթը նոյնպէս կ'առանձնանար զուտ հայկական երանգով: Մինչդեռ այդ միատարրութիւնը չկար Կարսի, Էրզրումի եւ միւս քաղաքներու մէջ, ուրկից այստեղ հաստատուեր էին բազմաթիւ հայեր՝ իրենց հետ բերելով տեղի մշակոյթը: Ալեքսանդրապոլի երաժշտական կեանքի որոշ ինքնատիպ ոլորտը ժողովրդական երգարուեստն էր։ Արտայայտչական անսահմանափակ հնարաւորութիւններ ունեցող, սակայն ժանրային որոշակի համակարգի մը մէջ զարգացող այս արուեստը ձեւաւորեր էր բարենպաստ ասպարէզ' երաժշտականութեամբ օժտուած երիտասարդներու համար: Քաղաքին մէջ հիմնուած էր աշուղական համքարութիւն, որ կը կարգաւոր էր աշուղներու գործունէութիւնը, հետեւելով եւ վերահսկելով նոր աշուղներու քննութիւնն եւ ձեռնադրութիւնը:
== Համբաւի տարածումը ==
Տող 21 ⟶ 22՝
== Շերամի գրած երգերու ժողովածուները ==
1902 թուականին «'''Քնար'''» խորագրի տակ կը hրատարակուի Գրիգոր Տալեանի երգերու առաջին ժողովածուն։ Մինչ այդ, անոր ծաւալած մօտ 25-ամեայ ստեղծագործական գործունէութեան մէջ տիրապետող սիրոյ թեման իր արտայայտութիւնը գտաւ այդ ժողովածուի թէ՛ խորագիրի, եւ թէ՛ բովանդակութեան մէջ։ 1905 թուականին «'''Գանգատի շանթեր'''» խորագիրով հրատարակուեցաւ անոր երկրորդ գրքոյկը, որուն մէջ յեղափոխական եւ հայրենասիրական երգերը առաջնակարգ տեղ կը գրաւեն։ Այդ գիրքը հրատարակուած է «Պետրոգրադ» կեղծանուան տակ։ Երկու տարի անց, 1907 թուականին «Սէր և կռիւ» խորագիրով լոյս կը տեսնէ Գրիգոր Տալյանի երրորդ գրքոյկը։ 1913 թուականին լոյս կը տեսնէ աշուղի չորրորդ գրքոյկը՝ «Անջուր պարտէզ» խորագիրով։ Այս ժողովածուն նոյնպես սիրոյ, հայրենասիրական ու յեղափոխական երգերու ժողովածու է։ 1915 թուականին լոյս կը տեսնէ անոր Հինգերորդ գրքոյկը «Անզուսպ արշաւ» խորագիրով, ուր մեծամասնութիւնը կը կազմեն Հայրենասիրական երգերը։ Այս ժողովածուներու հրապարակ գալը մեծցուցին Գրիգոր Տալեանի համբաւն ու ժողովրդականութիւնը։ Անոր ստեղծագործութիւնները, որոնք մինչ այդ հիմնականօրէն կը տարածուէին իր իսկ կատարողական գործունէութեան միջոցով, մատչելի դարձան աւելի լայն շրջանակներու Համար, ընդգրկելով նաեւ այն հեռաւոր հայաբնակ քաղաքները, ուր Գրիգորը դեռ չէր եղեր։ Հետագային Շերամի աւագ որդին՝ երգահան Վարդգէս Տալեանը, որ տարիներ առաջ ձայնագրեր էր անոր բազմաթիւ երգերը, կը հաւաքէ այդ բոլորը ու ժողովածու կը կազմէ, որ Հայպետհրատը կը հրատարակէ 1948 թուականին։ Ժողովածուի առաջին էջերուն տպուած են Աւետիք Իսահակեանի, Գարեգին Լեւոնեանի եւ ժողովածուի խմբագիր երաժշտագէտ Մուշեղ Աղայեանի յօդուածները։ Այս ժողովածուի լրացուած տարբերակը կը վերահրատարակուի 1959 թուականին<ref>{{Cite web|url=http://avproduction.am/?ln=am&page=person&id=244|title=AV Production - Գուսան Շերամ|website=avproduction.am|accessdate=2021-12-02}}</ref>:
== Թիֆլիսեան և երեւանեան տարիները ==
1915 թուականին Շերամը կը տեղափոխուի Թիֆլիս<ref>{{Cite web|url=https://www.operativ.am/?p=113848&l=am|title=Այսօր գուսան Շերամի ծննդեան օրն է|website=www.operativ.am|accessdate=2021-12-02}}</ref>, ուր նոյնպէս ան լայն ժողովրդականութիւն վայելէ, սակայն, ըստ էութեան, այս ընթացքին ան այլեւս նոր նշանաւոր երգեր չի գրեր, այլ ամբողջ արժէքաւոր ժառանգութիւնը կը ստեղծուի Ալեքսանդրապոլ ապրած տարիներուն: 1922 թուականի Ապրիլի 2-ին Թիֆլիսին մէջ կը կազմակերպուի երեկոյ՝ նուիրուած Շերամի գործունէութեան 35-ամեակին, որու ընթացքին զեկոյցով ելոյթ կ'ունենայ Գարեգին Լեւոնեանը։
1935 թուականին Շերամը կը տեղափոխուի Երեւան, ուր եւս, հակառակ պատկառելի տարիքին, ան կը շարունակէէ իր բեղմնաւոր գործունէութիւնը։ Երեւանի մէջ Շերամին կը շրջապատեն սիրով ու յարգանքով, զինք կ'ընդունին Սովետական Գրողներու Միութեան մէջ, անոր երգերը յաճախ կը հնչեն ռատիոյով։ Միայն անբուժելի Հիւանդությունր կ'ընկճէ 81-ամեայ Շերամի եռանդը։ Ան մահացաւ քաղցկեղէն 1938 թուականի Հուլիս 3-ին։
Տող 39 ⟶ 40՝
* 1915-1935 թուականներու լաւագոյն գործերէն են՝ «Սարեր կ'աղաչեմ», «Նա մի նազ ունի», «Քեզանից մաս չունիմ», «Էլի երկինս ամպել է», «Սիրուններ», «Շորորա», «Դու իմ մուսան ես», «Աննման փերի», «Թառը դոշիս» երգերը։
== Ծանօթագրութիւններ ==
<references />
*
{{Արտաքին յղումներ}}
| |||