«Վահագն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

[[Պատկեր:Վիշապաքաղ.jpg|մինի|355x355փքս|Վահագն Վիշապաքաղը՝ վիշապը սպաննելու ատեն (քանդակագործ՝ Կառլէն Նուրիճանեան)<ref>{{Cite web|url=https://www.aztagdaily.com/archives/446076|title=Հետաքրքրական. Անյայտ Քանդակագործի Մը Նշանաւոր Քանդակները|date=2019-07-18|website=Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)|language=en-US|accessdate=2021-12-16}}</ref>։ Արձանը կը գտնուի Երեւանի Ծովակալ Իսակովի պողոտային եւ Սեբաստիա փողոցին խաչմերուկին վրայ, կոփածոյ պղինձէ պատրաստուած արձանին բարձրութիւնը 3,5 մ է:]]

'''Վահագն''', պատերազմի, քաջութեան եւ յաղթանակի գերագոյն աստուածը՝աստուածը հին [[Հայկական Դիցաբանութիւն|հայկական դիցաբանութեան]] մէջ։

Վահագն եղած է հայոց ամէնէն սիրուած եւ ընդհանրական աստուածը։ Կարգ մը աղբիւրներու եւ առասպելազրոյցներու մէջ նաեւ կը վկայուի իբրեւ [[Արեգակնային Դրութիւն|արեգակնային]] աստուած։ Ըստ [[Անանիա Շիրակացի]]ի, աւանդաբար Վահագնի անունըանունին հետ կապուող [[Ծիր Կաթին|ՅարդագողիՅարդգողի ճանապարհը]] անուանած են նաեւ «Արեգական հին ճանապարհ»։ Ըստ առասպելաբանութեան, կենսատու լոյս անձնաւորող Վահագնը, իբրեւ քաջ որսորդ, կը մարտնչի խաւարին եւ չար ու վնասակար ուժերը մարմնաւորող վիշապներու դէմ։դէմ, Այդորու պատճառով ալ անոր տրուած է ''Վիշապաքաղ'' մականունը։ Հայոց բարձր լեռները դիտուած են իբրեւ Վահագնի երկրային սրբազան կայաններ։ Ըստ [[Վասպուրական]]ի հայոց մէջ տարածուած աւանդազրոյցին, [[Արեգակնային Դրութիւն|Արեգակը]] գիշերը ծովուն մէջ լոգնալէն ետք, առաւօտեան երկինք կը բարձրանայ Վարագի (Վահագն) գագաթէն, իսկ անոր յարատեւ կ'ուղեկցին 12 ոսկեայ գաւազանակիրներ։

Վ. Իւանովի եզրակացութեամբ՝եզրակացութեամբ, անխաթար պահպանուած են ընդհանուր հնդեւրոպական հնագոյն դիցաբանական քերթութեան բնորոշ գիծերն ու սկզբունքները, որուն ազդեցութեամբ՝ազդեցութեամբ, կարգ մը բանաստեղծներբանասէրներ ենթադրած են, որ «Վահագն» անունը յառաջացած է սանսքրիթսանսկրիտ «վահ» (բերող) կամ «վհա» (բոց, աստղ) եւ «ագնի» (կրակ) բառերէն կամ հնդիրանական Վերեթրագնա, Վայու եւ Վայէ վեհ աստուածութիւններու անուններէն։ Հիմնական պատճառներ կան ենթադրելու, որ «Վահագն» անունը յառաջացած է հին հնդեւրոպական «Բահագին» (աստուած) գաղափարանուններէն՝ «բ» հնչիւնը «վ»-ի փոխուելու սովորական օրինաչափութեամբ։ Քանի որ Վահագն անձնաւորած է դիցաբանական հայր գաղափարը, փառաբանուած նոյն մակդիրներով, ինչպէս [[Հայկ Նահապետ|Հայկ]] բահագինը, հետեւաբար վերջինս հեթանոս հայերը անուանած են Բահագին կամ Վահագին՝ անոր գաղափարանունը վերածելով յատուկ անուան։ Պատահական չէ, որ [[Անանիա Շիրակացի|Անանիա Շիրակացիի]] գրի առած հինաւուրց աւանդազրոյցին մէջ Հայկի փոխարէն հայոց նախնի եւ սեմական [[Բէլ]] աստուծոյ հակառակորդ կը յիշատակուի Վահագնը։ Վահագն կրակի աստուածն էր։

Վահագնի գլխաւոր տաճարը կամ մեհեանը գտնուած է [[Տարօն]] գաւառի Վիշապ քաղաքաւանին մերձակայ քարէ լերան լանջին։ Վահագնի տաճարը [[Ագաթանգեղոս]] կ'անուանէ «մեծագանձ՝ լի ոսկիով ու արծաթով»։ Տաճարին մէջՀոն դրուած էէր Վահագնի մեծ անդրինարձանը, կից սրահներուն մէջ՝ [[Աստղիկ]] դիցուհիին եւ [[Անահիտ]] դիցամօր անդրիները։արձանները։ Վահագնի հարսնցուն համարուած է Աստղիկը, որուն սրահը կոչուած է «սենեակ Վահագնի»։ Քրիստոնէութեան ընդունման ժամանակաշրջանինշրջանին (301), [[Գրիգոր Լուսաւորիչ|Գրիգոր Լուսաւորիչին]] ուղեկցող զօրքերը կործանած են Վահագնի գլխաւոր տաճարը, որուն տեղ հիմնուած է հայոց առաջին եւ մայր եկեղեցին։ [[Թովմա Արծրունի]] Վահագնին նուիրուած տաճարներէն մէկը կը յիշատակէ [[Փոքր Աղբակ]] գաւառին մէջ, միւսը՝ [[Վան|Տոսպի]] մէջ։

[[Մովսէս Խորենացի]] կը վկայէ, թէ հին ատեն (Ե. դարուն) ժողովուրդին մէջ կը պահպանուէր Վահագնի դիւցազներգութիւնըաւանդազրոյցը. փանդիռներու նուագակցութեամբ գուսանները կ'երգէին անոր դիցաբանական ձօնը եւ կը պատմէին անոր բազմաթիւ սխրագործութիւններուն մասին։ Վահագնի ձօներգը, որ կը հանդիսանայ հայ քնարերգութեան ամէնէն հին նմուշընմոյշը, ժողովրդական գուսաններէն գրի առած է [[Մովսէս Խորենացի]]ն: «Վահագնի ծնունդը» բանաստեղծութիւնը, ձօնուած` արքայազն Վահագնին,եւ տպաւորիչ կերպով կը պատմէ արեւի, լոյսի, հերոսութեան Աստուածաստուած Վահագնի ծնունդին ու քաջագործութիւններուն մասին:

Հին Հայաստանի մէջ, ԱստղիկինԱստղիկի եւ ՎահագնինՎահագնի սէրը սուրբ համարուած է. մարդիկ կարծած են, թէ անոնց հանդիպումէն անձրեւ կը տեղայ երկրի վրայ, բերք ու բարիք ստեղծելով։

Ըստ աւանդութեան՝աւանդութեան, Աստղիկ բնակած է Տարօնի ԱսղաբերդԱստղաբերդ շրջանին մէջ, որուն տանիքը բոյն դրած էին ծիծեռնակները.ծիծեռնակները։ անոնքԱնոնք, իբրեւ սուրհանդակներ, լուր կը տանէին աստուածուհիին սիրեցեալ Վահագն աստուծոյ: Ըստ արիական աւանդութիւններու՝աւանդութիւններու, ստորգետնեայ աստուածը կը գողնայ Աստղիկը, որուն հետեւանքով ժողովուրդին մէջէն կը վերանան Սէրն ու Գեղեցկութիւնը եւ անոնց հոգիները ատելութեամբ կը լեցուին։ Վահագն, յաղթելով Վիշապին, կ'ազատէ Աստղիկը: Անոնք միասին շրջելով մարդիկը կ'օծեն վարդաջուրով. հոնկէ ալ սկիզբ կ'առնէ Վարդավառի տօնակատարութիւնը<ref>[https://www.vnews.am/culture/astghik-ev-vahagn-mi-hetanosakan-siro/ Վահագն եւ Աստղիկ]</ref>:

[[Լաւաշ|Լաւաշին]] առնչուող բազմաթիւ աւանդութիւններ կան, որոնցմէ` նորապսակներուն ուսերուն կը դրուի լաւաշը, տան առաջին մուտքի պահուն, իբրեւ օրհնութիւն եւ առատութիւն: Այս աւանդութիւնը կու գայ հինէն. ըստ դիցաբանութեան, հայոց ռազմի աստուած Վահագնի եւ գեղեցկութեան աստուածուհի ԱստղիկինԱստղիկի հարսանիքին, աստուածներուն հայրը` Արամազդ, ԱստղիկինԱստղիկի ուսին լաւաշ կը դնէ: Տուն երթալու ընթացքին, լաւաշը ԱստղիկինԱստղիկի ուսէն գետին կ'իյնայ: Արամազդ կը զայրանայ եւ կ'ըսէ. «Հացը գետին ձգողը չի կրնար կին ու մայր դառնալ»: