«Աստղագիտութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Երկրին ձեւին, Տիեզերքի մէջ անոր դիրքին եւ մոլորակային համակարգի կառուցուածքի վերաբերեալ ճիշդ միտքեր արտայայտուած են թերեւս [[ք. ա. 3-րդ դար]]ուն [[Էրատոսթենես]]ը որոշեց Երկրի շառաւիղը, իսկ [[Արիսթարքոս Սամոսացի]]ն կը գտնէր, որ Երկիրը կը դառնայ Արեւունն շուրջ։ Սակայն, ք.ե. 2-րդ դարուն [[Պտղոմէոս]]ի՝ իր ժամանակի աստղագիտական գիտելիքները ամփոփող «[[Աչմագէստ]]» աշխատութեան մէջ շարադրուած [[աշխարհի երկրակեդրոն համակարգ]]ը, որուն համաձայն Արեգակը՝Արեւը՝ մոլորակներուն հետ միասին կը դառնայ Երկրին շուրջ, եկեղեցւոյ հովանիին տակ լայն տարածում ստացաւ եւ գրեթէ 15 դար անընդհատ իշխեց գիտութեան մէջ։

Սովորական առօրեայ դիտումներու ժամանակ մարդոց կը թուի, որ [[Երկիր մոլորակ|Երկիրը]] անշարժ է, եւ անոր շուրջ [[արեւելք]]էն դէպի [[արեւմուտք]] իրենց օրապտոյտը կը կատարեն երկնային լուսատուները։ Այս մտածելակերպը ունէին նաեւ [[Հին Յունաստան]]ի գիտնականներէն շատեր։

Հին աշխարհի այլ յոյն մտածող մը [[Տեմոքրիտ]], որ ապրած է Ք.Ա. 400 տարի մեր թուականէն առաջ, կը գտնէրկ'ըսէր, որ [[Արեգակ]]ըԱրեւը շատքանի մը անգամ մեծ է ԵրկրիցԵրկիրէն, [[Լուսին]]ը սեփական լոյս չունի, իսկ [[Ծիր Կաթին]]ը կազմուած է հսկայականմեծ թիւով [[աստղ]]երէ:

Հին աշխարհի մեծագոյն գիտնական [[ԱրիսթոթելԱրիստոտէլ]] կրցաւ իմի բերել հաւաքուած գիտելիքները։

ԱրիսթոթելիԱրիստոտէլի համաձայն, ամէն ծանր բան կը ձգուիկ'երկարի դէպի ՏիեզերքիՏիեզերքին կեդրոնկեդրոնը, ուր կը կուտակուի ու կը յառաջացնէ գնդաձեւ զանգուած՝զանգուած մը՝ Երկիր մոլորակը։ [[Մոլորակ]]ները կը գտնուին յատուկ մարզերու մէջ, որոնք կը դառնան ԵրկրիԵրկիրին շուրջ։ Այս համակարգին մէջ Երկիր մոլորակը կը գտնուի անշարժ վիճակի մէջ եւ համակարգը կոչուեցաւկը կոչուի ''երկրակեդրոն'':

ՄօտՇուրջ երկու հազարամեակ անոր կարծիքները կասկածի չէին ենթարկուեր, հակառակ թերեւս [[քՔ. աԱ. 434]]-ին յոյն գիտնական [[Անաքսակորաս]] արտայայտած էր այն կարծիքը, որ ԱրեգակըԱրեւը ոչ թէ աստուած է, այլ հսկայական շիկացած մարմին։

Հին աշխարհի այլ յոյն ներկայացուցիչ [[Արիսթարքոս Սամոսեցի]]ն փիւթակորականներու նման կը գտնէր, որ աշխարհի կեդրոնը կը գտնուի ԱրեգակըԱրեւը, ոչ թէ Երկիրը։ Ան առաջինն էր, որ փորձեց հաշուել Արեւուն չափերը եւ ըստ անոր տուեալներուն, անիկա [[Երկիր (մոլորակ, արեւմտահայերէն)|Երկրէն]]Երկիրէն 300 անգամ մեծ ծաւալ պէտք է ունենար։ Սակայն անոր աշխատանքները մարդոց չէ հասած, եւ մարդկութիւնը մէկուկէս հազարամեակ համոզուած էր, որ Երկիրը աշխարհի անշարժ վիճակի մէջ գտնուող կեդրոնն է։

Պտղոմէոս իր յայտնինշանաւոր աշխատանքին՝ «Աստղագիտութեան Թուաբանական տրակտատ»-ին մէջ, որ աւելի յայտնի է «Ալմագէստ» անունով, կը հաստատէ, որ իւրաքանչիւր մոլորակ հաւասարաչափ կը շարժի փոքր շրջանագիծով՝ էպիցիկլով, որուն կեդրոնը անշարժ ԵրկրիԵրկրին շուրջ կը դառնայ աւելի մեծ շրջանագիծով՝ դիֆերենտով։ Անով ան կրցաւ բացատրել մոլորակներու, ինչպէս նաեւ Արեւուն եւ Լուսինի շարժման իւրայատուկ վարքը։

Պտղոմէոս հաստատած է այն միտքը, որ բոլոր երկնային երեւոյթները տեղի կ'ունենան անշարժ եւ աշխարհի կեդրոնը գտնուող ԵրկրիԵրկրին շուրջ։ Անոր համար ալ աշխարհի երկկեդրոն համակարգը կը կոչուի իր անունով։

Պտղոմէոսով կը վերջանայ յունական հին աստղագիտութեան զարգացման շրջանը։ Աստղագիտութեան միւս շրջանը արաբներով պայմանաւորուած է։ [[Պաղտատ|Պաղտատի]] մէջ, որ արաբական խալիֆայութեան մայրաքաղաքն էր, կը ստեղծուին գիտակրթական հաստատութիւններ, ուր կը թարգմանուէին դրացի ժողովուրդներու ու հիմնականին՝ յոյն փոլիսոփաներուփիլիսոփաներու եւ գիտնականներու աշխատութիւնները։ Այսպիսով, [[Պաղտատ]] կը դառնայ [[Մերձաւոր Արեւելք|Արեւելքի]] մշակութային կեդրոն։ Արաբներու պատմական ծառայութիւնը այն է, որ անոնք փրկած են յոյն մտածողներու աշխատանքները։ Անոնք սորված են գիտական այդ ժառանգութիւնը եւ հարստացուցած դիտողական տուեալները։

Արաբներու նուաճումները կը լրացնեն անուանի աստղագէտներ [[Անանիա Շիրակացի]]ն Հայաստանի մէջ, [[ալ-Պիրունի]]ն, [[Օմար ԽայամԽայեամ|Օմար Խայամը]]ը, Ուլուկ բէկը, ոորնքորոնք ստեղծագործած են [[Միջին Արեւելք|Միջին Արեւելքի]]ի մէջ: