«Աստղագիտութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Տիեզերական թռիչքներու ատենընթացքին, անհրաժեշտ ուղեծիրերու ընտրութեան ատեն, աստղագիտութեան մէջ կը ձեւաւորուի նոր բաժին մը, որ կ'ուսումնասիրէ արհեստական երկնային մարմիններու շարժումները։

Բազմաթիւ լեզուներու մէջ գործածական է աստրոնոմիա եզրը. անիկա կը ծագի [[յունարէն]] αστρονομία բառէն, որ կազմուած է άστρον (աստրոն՝ [[աստղ]] կամ [[համաստեղութիւն]]) en νόμος (նոմոս՝ [[Բնութեան օրէնք|Բնութեան օրէնք, օրէնք]]), այսինքն՝ երկնային մարմիններու օրինաչափութիւններու ուսումնասիրութիւն։

Աստղագիտութիւնը հնագոյն գիտութիւններէն է։ Ք.Ա. աստղագիտութիւնը բաւականաչափ զարգացած էր [[Բաբելոն]]ի, [[Եգիպտոս|Եգիպտոսի]], [[Չինաստան]]ի եւ [[Յունաստան]]ի մէջ։ Այսպէս, Ք.Ա. 28 դար առաջ եգիպտականեգիպտացի քուրմերը որոշած են տարուան տեւողութիւնը, իսկ Արեւուն խաւարման կրկնութեան պարբերութիւնը (սարոս) յայտնի էր արդէն Ք.Ա. 6-րդ դարուն: Ք.Ա. 2-րդ դարուն [[Հիպարքոս]]ի կազմած աստղացուցակը կը պարունակէր հազարէն աւելի աստղերու երկնային տուեալներու ամբողջութիւնը եւ պայծառութեան գնահատականները՝ աստղային մեծութիւններու պայմանական սանդխակով, որ առանց էական փոփոխութիւններու կ'օգտագործուի նաեւ մեր օրերուն։ Կան պատմական վկայութիւններ [[Հին Հայաստան]]ի մէջ աստղագիտական գիտելիքներու բարձր մակարդակին մասին։

Հին աշխարհը կ'ընդունէր հինգ մոլորակ, որոնք կ'երեւին սովորականպարզ աչքերով։աչքով։ Երկիրը մոլորակ չի համարուիր եւ բացառիկ տեղ գրաւած է տիեզերքին մէջ։ ԱյժմՆերկայիս, յայտնիծանօթ մոլորակներէն երկուքը, որոնք սովորականպարզ աչքով չենքկարելի կրնարչէ տեսնել, աստղադիտակի օգնութեամբ, յայտնաբերուած են վերջին դարերուն՝ [[Ուրան (մոլորակ, արեւմտահայերէն)|Ուրանը]] [[1781]]-նին, Նեփթիւնըեւ [[Նեպտիւն|Նեպտիւնը]] 1846-ին։ Մոլորակները աստղերէն կը տարբերին առկայծումով։

Մոլորակները, ինչպէս նաեւ ԵրկրիԵրկիրին արբանեակը՝ Լուսինը, անձնական լոյս չունին։ Անոնք իրենց վրայ ինկած Արեգակին լոյսը հայելիի պէս կ'անդրադարձնեն Արեգակ։անդրադարձեն:

ԵրկրինԵրկիրին ձեւին, Տիեզերքի մէջ անոր դիրքին եւ մոլորակային համակարգիհամակարգին կառուցուածքիկառուցուածքին վերաբերեալմասին ճիշդ միտքեր արտայայտուած են թերեւս [[քՔ. աԱ. 3-րդ դար]]ունդարուն [[Էրատոսթենես]]ըԷրատոսթենէս որոշեցկ'որոշէ ԵրկրիԵրկիրին շառաւիղը, իսկ [[Արիսթարքոս Սամոսացի]]ն կը գտնէրկ'ըսէ, որթէ Երկիրը կը դառնայ ԱրեւուննԱրեւուն շուրջ։ Սակայն, քՔ.եԵ. 2-րդԲ. դարուն [[Պտղոմէոս]]ի՝ իր ժամանակի աստղագիտական գիտելիքները ամփոփող «[[Աչմագէստ]]» աշխատութեան մէջ շարադրուած [[աշխարհի երկրակեդրոն համակարգ]]ը, որուն համաձայն Արեւը՝ մոլորակներուն հետ միասին կը դառնայ Երկրին շուրջ, եկեղեցւոյ հովանիին տակ լայն տարածում ստացաւկը ստանայ եւ գրեթէ 15 դար անընդհատ իշխեցկ'իշխէ գիտութեան մէջ։

Սովորական առօրեայ դիտումներու ժամանակընթացքին մարդոց կը թուի, որ Երկիրը անշարժ է, եւ անոր շուրջ [[արեւելք]]էն դէպի [[արեւմուտք]] իրենց օրապտոյտը կը կատարեն երկնային լուսատուները։ Այս մտածելակերպը ունէին նաեւ [[Հին Յունաստան]]ի գիտնականներէն շատեր։

Նշանաւոր թուաբանագէտ [[Փիւթակորաս]], որ համոզուած էր, թէ «թիւերը կը կառավարեն աշխարհը», առաջիններէն էր, որ արտայայտեցկ'արտայայտէ այն միտքը, որ Երկիրը գնդաձեւ է եւ [[Տիեզերք]]ի մէջ կը գտնուի առանց յենարանի։

Հին աշխարհի մեծագոյն գիտնական [[Արիստոտէլ]] կրցաւկը իմիյաջողի ի մի բերել հաւաքուած գիտելիքները։

Շուրջ երկու հազարամեակ անոր կարծիքները կասկածի չէին ենթարկուեր, հակառակ թերեւսանոր, որ Ք.Ա. 434-ին յոյն գիտնական [[Անաքսակորաս]] արտայայտած էր այն կարծիքը, որ Արեւը ոչ թէ աստուած է, այլ հսկայական շիկացած մարմին։մարմին մը։

Հին աշխարհի այլ յոյն ներկայացուցիչ [[Արիսթարքոս Սամոսեցի]]ն փիւթակորականներու նման, կը գտնէրկ'ըսէր, որթէ աշխարհի կեդրոնը կը գտնուի Արեւը, ոչ թէ Երկիրը։ Ան առաջինն էր, որ փորձեցկը փորձէ հաշուել Արեւուն չափերը եւ ըստ անոր տուեալներուն, անիկա Երկիրէն 300 անգամ մեծ ծաւալ պէտք է ունենար։ Սակայն անոր աշխատանքները մարդոց չէ հասած, եւ մարդկութիւնը մէկուկէս հազարամեակ համոզուած էր, որ Երկիրը աշխարհի անշարժ վիճակի մէջ գտնուող կեդրոնն է։

Անոր նպաստեցինկը նպաստեն [[Քլավտիոս Պտղոմէոս]]ի հաշուարկները, որոնցմով ան կը բացատրէր մոլորակներու շարժումները՝ անով վերջնականապէս եւ հիմնաւոր հաստատելով աշխարհի երկրակեդրոն ուսուցումը։