«Մովսէս Խորենացի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 23.
Չնայած իրեն նկատմամբ եղած հալածանքին եւ անտարբերութեան՝ Խորենացին եռանդուն կերպով կը զբաղուի գրական աշխատանքով. կը կատարէ թարգմանութիւններ, կը գրէ ինքնուրոյն երկեր։ նոյնիսկ ծերութեան տարիներուն պատմահայրը գնահատուած եւ արժանացած է մեծարանքի, ստացած է եպիսկոպոսական աստիճան։
Ան ապրած է զրկանքներով լեցուն կեանք մը՝ վախճանուելով, ենթադրաբար, 490-ական թուականներու սկիզբին հիւանդութեան ու աղքատութեան
== Աշխատութիւններ ==
=== «Հայոց պատմութիւն»
Հիմնական յօդուած՝ Պատմութիւն Հայոց (Մովսէս Խորենացի)
Տող 44.
Այս գիրքերէն իւրաքանչիւրը իր հերթին բաժանուած է փոքր գլուխներու, որոնք ունին իրենց վերնագիրները։ «Պատմութիւնն», այն տեսքով, ինչպէս մեզի հասեր է, կ'աւարտի ծանօթ «Ողբ»-ով։ Սակայն Ժ. դարու պատմիչ Թովմա Արծրունին կը վկայէ, որ Խորենացին իր «Պատմութեան» շարադրանքը հասցուցեր է մինչև Հռոմէական (Բիւզանդական) Զենոն կայսեր ժամանակը (474-475 թթ, ապա՝ 475-491 թթ), այսինքն երկը ունեցեր է նաեւ չորրորդ մաս։
=== Աստվածաբանական աշխատություններ
Մովսէս Խորենացիի գրիչին վերագրուած են շարք մը աստուածաբանական աշխատութիւններ։ Նշանակալի է «Պատմութիւն Սրբուհւոյն Աստուածածնի և պատկերի նորա» երկասիրութիւնը, որը՝ իրմէ ներկայացուած է Մովսէս Խորենացիին յղուած Վասպուրականի մեծ իշխան Սահակ Արծրունիի նամակի ի պատասխան՝ «Պատասխանի թղթոյն Սահակայ» վերտառութեամբ։ Հեղինակը մանրամասն անդրադառցած է Մարիամ Աստուածածնի ազգաբանութեանը, մեկնաբանած է անոր կենսագրութեան առանձին դրուագներ, շարադրած է անոր պատկերի պատմութիւնը, ներբողած է Աստուածամօր։ Արժեքաւոր է նաեւ «Պատմութիւն Սրբոց Հռիփսիմեանց» վարքագրական երկասիրութիւնը, որտեղ առկայ են Ագաթանգեղոսի մօտ բացակայող՝ Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան տարածման առանձին մանրամասնութիւններ։ Այս աշխատութիւնը սերտորէն աղերսուած է «Ներբող ի Սուրբն Հռիփսիմէ» քնարերգական ստեղծագործութեամբ, որը 5-րդ դարու հայ եկեղեցական գրականութեան ամենանշանակալի
=== Թարգմանութիւններ ===
Մովսէս Խորենացիի՝ յունարենէն կատարուած թարգմանութիււններէն արժէքաւոր է Կեղծ Կալիսթենեսին վերագրուող «Պատմութիւն վարուց Աղեքսանդրին» երկը։ Այդ թարգմանութեամբ է պայմանաւորուած հայ միջնադարեան քնարերգութեան իւրայատուկ տեսակներէն մէկուն՝ կաֆաներու ժանրային ձեւաւորումը, ինչպէս եւ մանրանկարչութեան մէջ աշխարհիկ թեմական սկզբնաւորումը։ Մովսէս Խորենացին թարգմաներ է նաև Գրիգոր Նազիանզացիի «Ճառերու» զգալի մասը։
=== Գիրք պիտոյից ===
«Գիրք պիտոյից»-ը կը համարուի Խորենացիի վաղ շրջանի ստեղծագործութիւն, ճարտասանական վարժութիւններու («նախակրթութիւններու») ժողովածու է։ Բաղկացած է 10 գլուխներէ (ըստ ընդգրկուած վարժութիւններու տեսակներու)։ Գիրքի ողջ բնագիրը յագեցած է աստուածաշնչային վկայութիւններու մէջբերումներով, հիշատակութիւններով և վերապատումներով։ Դրսեւորեր է Սուրբ Գիրքի խոր իմացութիւն, ստեղծագործական մօտեցում, վարպետութիւն, երեւակայութիւն։
=== «Ողբ» ===
Մովսէս Խորենացիի հայրենասիրութեան և ստեղծագործական մտքի փայլուն արտայայտություններէն է «Ողբը», որը զետեղուած է «Պատմություն Հայոց» երկի վերջաւորութեան՝ որպէս եզրափակիչ գլուխ: Այս մեզ հասած գրական ողբի հնագոյն նմուշն է, որով սկզբնավորուած է միջնադարին լայն կիրառութիւն գտած ողբերգութիւնը: Խորենացին այստեղ ցոյց կուտայ Հայաստանի պետականութեան վերացման հետեւանքով հայ իրականութեան մեջ ծայր առած քաղաքական անկման,ազգային և հասարակական կեանքի բոլոր բնագաւառներուն մէջ առաջ եկած բարոյալքութեան խտացուած պատկերը: Առաջին իսկ պարբերութիւնը, որով շարադրութիւնը կը ստանայ պատկերաւոր բնոյթ և յուզումնալից ուղղուածութիւն, արդէն կանխորոշուած է յօրինուածքի մէջ յետագային շօշափուող խնդիրներու շրջանակը. «Ողբում եմ քեզ, Հայոց աշխա՛րհ,ողբում եմ քեզ, բոլոր յիւսիսային ազգերու մէջ վեհագո՛յնդ, որովհետեւ վերացան թագաւորդ ու քահանադ, խորհրդականդ եւ ուսուցանողդ. վրդովեցաւ խաղաղութիւնը, արմատացաւ անկարգութիւնը, խախտեցաւ ուղղափառութիւնը, տգէտութեամբ հաստատուեցաւ չարափառութիւնը»: Մովսէս Խորենացին դառն կսկիծով կը պատկերացնէ իր երկրի թշվառ վիճակը: Հայրենի գահէն անարգաբար վտարուած է թագաւորը: Սահակ Պարթեւի և Մեսրոպ Մաշտոցի մահուամբ եկեղեցին զրկուեցաւ իր «քաջ հովիւէն եւ հովիւականներէն», մատնուէր է անտերութեան: Չկա ազգին առաջնորդելու ընդունակ գործիչ, երկիրն ինկած է չար ու դաժան թշնամիներու ձեռքը. «…Մեզ տիրել են խստասիրտ ու չար թագաւորներ, որոնք ծանր ու դժուարակիր բեռեր են բարձում, անտանելի հրամաններ տալով:…Տուները կը թալանուին, ունեցուածքները՝ կը յափշտակուին, առաջնորդները կը շղթայուին, նշանաւոր մարդիկ՝ կը բանտարկուին, դէպի օտարութիւն կ'աքսորուին ազնւականները, անթիւ նեղութիւններ կը կրեն ռամիկները»: Հայրենիքին հասած աղետները հեղինակը կը շաղկապէ իր անձնական ճակատագիրին, որ շարադրութեան կը յաղորդէ ընդգծուած քնարականութիւն. «Այսպիսի վշտէ շունչս դէմ է կը կանգնի կոկորդիս, մեր հօր կարոտէն կը մաշիմ: Ու՞ր է այն զուարթ շրթունքներու ժպիտը լաւ աշակերտներուն հանդիպելու ժամանակ…»: Ասոնք չարակամ որակումներ չեն, այլ երկրի հարազատ զաուակի ցաւատանջ հոգիէն պոկուած ծանր, բայց անկեղծ հառաչանքներ, որ երկար տարիներ կուտակուէր են անոր կրծքին տակ՝ հայրենիքի կործանման տխուր գիտակցութիւնէն։
== Մովսէս Խորենացիի կերպարը արուեստի մէջ ==
Տող 54 ⟶ 61՝
Khorenatsi.jpg|Մովսէս Խորենացին, ըստ Հմաեակ Յակոբեանի
</gallery>
== Տես Նաեւ ==
*
== Ծանօթագրութիւններ ==
| |||