«Ալիւր» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ →‎Ծանօթագրութիւններ: clean up, replaced: [[Կատեգորիա: → [[Ստորոգութիւն: using AWB
No edit summary
Տող 1.
[[Պատկեր:Flours.jpg|մինի|250px|Ալիւր]]
'''Ալիւր''', հացազգի, լոբազգիլոպազգի եւ այլ կուլտարաներուընդեղէններու հատիկներն ու սերմերն աղալէն ստացուող մթերք։ Հացաբոյսերու ալիւրը, կ'օգտագործուի [[հաց]], ''[[մակարոնեղէնմագարոնեղէն]]'' եւ [[հրուշակեղէն]] պատրաստելու, իսկ հատիկակերային ալիւրը՝ համակցուած կեր ստանալու համար։
 
Ալիւրը կ'ըլլայ՝
Տող 6.
* աշորայի (տարեկան)
* եգիպտացորենի
* գարիի
* գարու
* վարսակի
* հնդկացորենի
* սոյայի
 
Որպէս սննդամթերք առաւել տարածուած է [[ցորեն]]ի եւ [[աշորա]]յի ալիւրը։ Ըստ նշանակութեան, ալիւրը կը ստորաբաժնուի առանձին տեսակներու։ Անոր տեսակը կը բնութագրուի հատիկի՝ աղալէն ետք ալիւրի մէջ անցած արտաքին մասերու (թաղանթի ու սաղմի) եւ ալրային միջուկի (էնդոսպերմի) հարաբերակցութեամբ։յարաբերակցութեամբ։ Հացազգիներէն ալիւրը կը ստացուի միանւագմիանուագ, թեփախառը եւ տեսակաւոր աղացման միջոցով։ Առաջին դէպքին մէջպարագային, ալիւրը կը պարունակէ հատիկի պտղաթաղանթի եւ սաղմի խառնուրդ։ Երկրորդ դէպքին մէջ, հատիկը կ'աղեն անոնցմէ պտղաթաղանթն ու սաղմը մասնակիօրէն հեռացնելէն ետք։ Տեսակաւոր ալիւրը հիմնականին մէջ, բաղկացած է ալրային միջուկէն։ Ալիւրի տարբեր տեսակներու որակի որոշման համար կարեւորագոյն ցուցանիշներն են՝ խոնաւութիւնը, մոխրայնութիւնը, մասնիկներու խոշորութեանը, ''օրգանոլեպտիկ'' յատկութիւնները (համը, հոտը, գոյնը)։
 
Ալիւրը կ'արտադրուի [[ալրաղաց]]ներուն մէջ, կը պահվուի չոր, հով պահեստներուն մէջ։ Սկսած է կիրառուիլ ալիւրի՝ առանց տարայի պահեստաւորման եւ տեղափոխման եղանակը։ Երկար (մինչեւ 2 տարի) կը պահուի 15 %-էն ոչ ավելիաւելի խոնաւութեան ալիւր։ Նախկին ՍՍՀՄ-ի մէջ, ցորենէն կը մշակեն հացաթխման (շարմաղ, բարձր, առաջին եւ երկրորդ տեսակներու, թեփախառը) եւ մակարոնեղէնի''մակարոն''եղէնի ալիւր (մեծ եւ կիսամեծ)։ Աշորայէն կը պատրաստեն շարմաղ, թեփահանած եւ թեփախառը ալիւր, եգիպտացորենէն՝ երեք, միւս կուլտուրաներէն՝ մէկ տեսակի։ [[1972]] թ.-ին [[ՀՍՍՀ]]-ի մէջ, արտադրուած ալիւրի 8,9 % եղած է բարձր, 41,6 %՝ առաջին, 47,7 %՝ երկրորդ տեսակի եւ 1,9 %՝ թեփախառը։
 
== Բառի Ծագումնաբանութիւն ==
'''''Ալիւր''''' բառի հայերէն հնագոյն ձեւն է ''ալիւր''։ Բնիկ հայերէն բառ, առաջացած է [[հնդեւրոպական նախալեզու]]ի al աղալ արմատէն։ Ամենամօտ ձեւն է յունարէն՝ ἄλευρον ալիւր բառը։ Դեռեւս հարց է հայերէն ալիւր բառը փոխառութի՞ւն է յունարէնէնէն, թէ անոր հետ միասին կը պատկանի հնդեւրոպական նախալեզուի al արմատին։
 
Որոշ հեղինակներ կը համարենկարծեն, թէ հայերէն բառը փոխառութիւն է, որովհետեւ հին հայերը չեն գիտեր ինչ է ալիւրը. անոնք կը գործածէին [[կորկոտ]] կամ [[ձավարձաւար]], այսինքն ցորենը ուղղակի սանդի մէջ կը ծեծէին եւ այդպէս մեծ եփելով կ'ուտուի։ Ալիւրը առաջին անգամ յոյներէն անցաւ Հայաստան՝ [[Պոնտոս]]ի վրայով։
 
Ընդհակառակը Պիկտետն եւ Հիւբշը չեն ընդունիր, որ այդպիսի հասարակ ու սովորական բան մը կրնայ փոխառութիւն ըլլալ։ Այս կարծիքին ի նպաստ կարելի է յիշել բնիկ հայերէն աղալ, աղորիք, երկան եւ այլ բառերը, որոնք ցոյց կու տան, որ ջաղացպանութեան արուեստը ծանոթծանօթ էր հայերուն ամենասկզբիցսկզբէն<ref>[http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%82%D6%80 Հայերէն Արմատական Բառարան, Հրաչեայ Աճառեան, Երեւան, 1926]</ref>։
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Ալիւր» էջէն