«Աւստրալիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
ՉNo edit summary |
Չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
||
Տող 1.
{{ԱՀ|Q408}}
{{Արևելահայերեն|Ավստրալիա}}
{{Տեղեկաքարտ Երկիր (արեւմտահայերէն)
|բնագիր_անուանում = Աւստրալիա<br/>Australia
Տող 105.
«Աւստրալիա» (անգլ.՝ Australia, [əˈstɹæɪljə, -liə] Աւստրալիական Անգլերենով<ref>Ավստրալիական արտասանություն. ''Մաքինթայր բառարան, չորրորդ հրատարակություն'' (2005): Մելպուրն, Մաքինթայր գրադարան։ ISBN 1-876429-14-3</ref>) եզրը առաջացած է լատ.՝ austrālis («հարաւային») բառէն։ Աւստրալիացիներու խօսակցական լեզուով Աւստրալիոյ մասին խօսելու ատեն կ՝ օգտագործուի Oz բառը։ «Աւստրալական» ածականի համար Աւստրալիացիները Կ՝ օգտագործեն Aussie ([ˈɒzi]) բառը։
[[Առասպել (արեւմտահայերէն)|
Ամենավաղ փաստագրական յիշատակումը «Australia» բառին օգտագործման մասին [[անգլերէն]]ով եղած է 1625 թուականին «Աուստրալիա-տել-Էսբիրիդու-Սանտօ-ի մասին տեղեկութիւններ, գրառուած Մասթըր Հալքլայթի կողմէն» (անգլ.՝ A note of Australia del Espíritu Santo, written by Master Hakluyt) գիրքին մէջ, որ հրատարակած է Սամուէլ Փուրչաս-ը (Samuel Purchas) , որպէս Hakluytus Posthumus, ուր [[Սպանիա|սպանական]] Աուստրալիա-տել-Էսփիրիթու-Սանթօ (սպաներէն՝ Australia del Espíritu Santo) անուանումը տրուած էր Նոր Հիպրետներ Արքիփելըկը (archipelago) փոքր կղզիախումբի համար, եւ աղճատուած էր մինչեւ «Australia»<ref>Պուրչաս, հատոր iv, էջեր՝ 1422-32, 1625. Սա կարծես թե Իսպաներեն «Աուստրալիայի» տարբերակն է։ [http://web.archive.org/web/20060822033701/http://www.hispanicfiesta.com.au/pics/pdf_mag_2004/42.PDF] Կոնգրեսի գրադարանի օրինակը կարելի է կարդալ առցանց՝ [http://memory.loc.gov/service/rbc/rbdk/d0404/02951422.jpg]</ref>։
«Australische» ածականը նոյնպէս օգտագործուած է [[Հոլանտա]]ցի պաշտօնեաներուն կողմէն [[Պաթաւիա]] (Batavia) շրջան (այժմ՝ [[Ճաքարթա]]), նշելու համար բոլոր նոր յայտնաբերուած ցամաքները 1638-էն սկսած<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/?id=DDNEle_1NzkC&pg=PA299&dq=Australische+1638+batavia#v=onepage&q=Australische%201638%20batavia&f=false|page=299|last=Սքոթ|first=Էրնեստ|origyear=1914|title=Նավապետ Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը|isbn=978-1-4191-6948-9|year=2004|publisher=Կիսինգեր Փաբլիշինգ}}</ref>։ «Australia» բառը օգտագործած է [[ֆրանսա]]ցի գրող- ութոփիստ Գաբրիէլ տը Ֆուանիի (Gabriel de Foigny) անգլերէնի թարգմանուած Ժաք Սատերի արկածները, անոր ճանապարհորդութիւնը եւ Աստրալի Ցամաքի յայտնագործութիւնը»(ֆր.՝ Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe; 1676)<ref>Սիդնեյ Ջ. Բեյկեր, ''Ավստրալիական լեզուն'', երկրորդ հրատարակություն, 1966</ref>: Այս եզրը օգտագործած է նաեւ սկովտացի աշխարհագրագէտ Ալեքսանդր Տալրայմփըլի (Alexander Dalrymple) նշելով ամբողջ հարաւային [[Խաղաղ Ովկիանոս|Խաղաղ
Նաւապետ Ֆլինտերսի «Ճանապարհորդութիւն Terra Australis» (անգլ.՝ A Voyage to Terra Australis) գիրքը փաստօրէն այս անուանումը յայտնի դարձուց հասարակութեան։ Գիրքի հրատարակութեան նախապատրաստելու ժամանակ Ֆլինտերսը համոզած է օգտագործել Terra Australis եզրը, որպէս [[Հասարակութիւն|հասարակութեան]] առաւել յայտնի։ Ֆլինտերսը գրած է
Տող 120.
=== Աւստրալիան Մինչեւ Եւրոպացիները (մինչեւ 1606 թուական) ===
[[Պատկեր:Aboriginal Art Australia.jpg|մինի|ձախից|200px|Տեղացիներուն նկարները Քաքատու ազգային այգիին մէջ, որոնք մօտ 30 000 տարեկան են]]
Աւստրալիական նախնիներուն (անգլ.՝ aboriginal) նախնիները Աւստրալիա յայտնուած են շուրջ 40-60 հազար տարի առաջ (ըստ ուրիշ տուեալներու՝ մօտ 70 հազար տարի առաջ)<ref>Peter Hiscock (2008). ''Archaeology of Ancient Australia''. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5</ref><ref>John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). ''Prehistory of Australia''. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502</ref>. [[Մարդիկ (արեւմտահայերէն)|
Ամենահին մարդկային մնացորդները գտած են Մունկօ լիճին մէջ (անգլ.՝ Lake Mungo, որ չոր գետ մըն է Նոր Հարաւային Ուելսի (անգլ.՝south-eastern Australia) նահանգին հարաւ-արեւելքը։<ref>{{cite journal| author = Bowler JM, Johnston H, Olley JM, Prescott JR, Roberts RG, Shawcross W, Spooner NA. |title = New ages for human occupation and climatic change at Lake Mungo, Australia. | journal = Nature |volume = 421 |issue = 6925 | year = 2003 | pages = 837–40 | pmid = 1259451 | doi = 10.1038/nature01383 | url= }}</ref>։ Այդ մնացորդները կը ներկայացնեն երկրի վրայ գտնուած ամենահին դիակիզուած (դիակիզել - անգլ.՝ cremate) օրինակը, որ կը վկայէ այն մասին, որ Աւստրալիական տեղացիք կամ բնիկներուն կամ նախնիներուն մօտ անցեալին եղած են [[Ծէս|
Բնաշխարհիկ (անգլ.՝ aboriginal) արուեստը կը համարուի աշխարհի հնագոյն աւանդոյթներէն պահպանուող արուեստը<ref name="NGVindig">{{cite web|url=http://www.ngv.vic.gov.au/whats-on/exhibitions/exhibitions/the-indigenous-collection|title=The Indigenous Collection|work=The Ian Potter Centre: NGV Australia|publisher=National Gallery of Victoria|accessdate=2010 թ․ դեկտեմբերի 6|dead-url=404}}</ref>։ Արուեստի տարիքը կը գնահատեն շուրջ 30 000 տարեկան եւ կարելի է տեսնել Աւստրալիոյ տարածքին՝ յատկապէս՝ Ուլուրույի (անգլ.՝ Uluru կամ Ayers Rock) եւ ՔաՔատու (անգլ.՝ Kakadu National Park) ազգային այգիին մէջ։<ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/kakadu/|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 14|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dRjaxq|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/uluru/index.html|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 14|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dSumXW|archivedate=2012-02-02}}</ref> ։ Տարիքի եւ ժայռապատկերներու քանակով Աւստրալիոյ քարանձաւները կը համապատասխանեն [[Եւրոպա]]յի Լասքօ - Ֆրանսայի մէջ (անգլ.՝ Lascaux cave in France) Ֆրանսա եւ Ալթամիրա - [[Սպանիա|Սպանիոյ]] մէջ (անգլ.՝ The Cave of Altamira in Spain) [[քարանձաւ]]ներուն<ref>{{cite web | url = http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/art/index.htm | title = Indigenous art | work = Australian Culture and Recreation Portal | publisher = Australia Government | accessdate = 26 September 2010 | archiveurl = http://www.webcitation.org/659dTrBuG | archivedate = 2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|author=Australia|url=http://australianmuseum.net.au/The-spread-of-people-to-Australia/|title=Australianmuseum.net.au|publisher=Australianmuseum.net.au|date=2011-07-01|accessdate=2011 թ․ հուլիսի 14|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dUodkP|archivedate=2012-02-02}}</ref>։
Տող 165.
[[Պատկեր:Anzac2.jpg|մինի|ձախից|ԱՆԶԶԿ-ի օրուան նուիրուած վերջին հաղորդագրութիւնը [[Մելպուռն]]ի նաւահանգիստին մէջ ([[Վիքթորիա (նահանգ)|Վիքթորիա]] նահանգ): Նմանատիպ արարողութիւններ Աւստրալիոյ բազմաթիւ քաղաքներուն եւ արուարձաններուն մէջ։]]
1901 թուականի [[Յունուար 1]]-ին տասնամեակի ծրագիրը, խորհրդակցութիւներու եւ քուէարկութեան հետեւանքով ստեղծուեցաւ Դաշնային Աւստրալիա՝ Աւստրիալական Միութիւն<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243-44.</ref>։ [[1907]] թուականին ստացաւ Բրիտանական կայսրութեան գիրիշխանութեան (Dominion) կարգավիճակ։ Դաշնային Աւստրալիոյ մայրաքաղաքային տարածաշրջանը (աւելի ուշ կոչուած որպէս Աւստրալիական մայրաքաղաքային տարածք) ձեւաւորուած է [[1911]] թուականին՝ որպէս դաշնային ապագայ մայրաքաղաք՝ Քանպերրա։ Աւստրալական Միութեան ձեւաւորումէն մինչեւ Քանպերրայի շինարարութեան աւարտը՝ 1927 թուական, մայրաքաղաքի գործառնութիւնները (functions) իրականացուց Մելպուռնը<ref>{{cite web|url=http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|title=When Melbourne was Australia’s capital city|last=Otto|first=Kristin|date=25 June – 9 Հուլիս 2007|publisher=University of Melbourne|accessdate=29 Մարտ 2010|location=Melbourne, Victoria}}</ref>։ 1911 թուականին Հարաւային Աւստրալիոյ նահանգի հիւսիսային տարածքի հաշուին ձեւաւորուած է Հիւսիսային տարածքը<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/?id=-embDa-x6MwC|title=Official year book of the Commonwealth of Australia|publisher=Australian Bureau of Statistics|year=1957|accessdate=2010 թ․ մարտի 29}}</ref>։ 1914 թուականին Աւստրալիան կամաւոր կերպով մասնակցած է [[Առաջին Համաշխարհային Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Առաջին համաշխարհային
Ըստ Ուեսթմինիսթրեան կանոնագրութեան՝ (Statute of Westminster) Աւստրալիոյ եւ Մեծ Բրիտանիոյ պետութեան կազմին միակ կապը բրիտանական միապետն էր ընդհանուր ղեկավարը։ Աւստրալիան այն ընդունած էր 1942 թուականին, ըստ Ուեսթմինիսթրեան կանոնագրութեան (Statute of Westminster)<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.</ref>, բայց պայմանագիրի կնքման տարեթիւը նշուած է 1939 թուականը, որպէսզի հաստատուած ըլլայ Աւստրալիոյ մասնակցութիւնը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին<ref>{{cite web|url=http://www.foundingdocs.gov.au/item.asp?sdID=96|title=Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)|publisher=[[National Archives of Australia]]|accessdate=2010 թ․ մարտի 30|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dcjHch|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.comlaw.gov.au/comlaw/Legislation/ActCompilation1.nsf/0/AEA1CBA4FD61CFCFCA256F71005017A1/$file/StatuteWestminAdopt1942.pdf|title=Statute of Westminster Adoption Act 1942|publisher=ComLaw|accessdate=2010 թ․ մարտի 30|archiveurl=http://www.webcitation.org/659ddUJNr|archivedate=2012-02-02}}</ref>։ [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]] մէջ կրած Բրիտանիոյ պարտութիւնը եւ [[Ճափոն]]ի ներխուժման վտանգը պատճառ հանդիսացաւ, որ Աւստրալիան եւ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգները մտերմանան իրարու հետ<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 22-23.</ref>։ 1951 թուականին, ըստ ԱՆԶՈՒՍ-ի (ANZUS treaty - The Australia, New Zealand, United States Security Treaty) համաձայնագիրին, Աւստրալիան կը դառնայ ԱՄՆ-ի ռազմական դաշնակիցը<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 30.</ref>։
[[Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Երկրորդ Համաշխարհային
1999 թուականի Աւստրալական հանրաքուէի արդիւնքներով աւստրալիացիներու 55 տոկոսը կողմ էին, որ Աւստրալիան դառնայ [[հանրապետութիւն]]<ref name="AEC_results">{{Cite web|url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|title=1999 Referendum Report and Statistics – Key results|publisher=[[Australian Electoral Commission]]|date=8 June 2007|archiveurl=http://www.webcitation.org/659deccrN|archivedate=2012-02-02}}</ref>։ 1972 թուականէն սկսեալ, երբ ընտրուեցաւ Ուիթլեմ Հոֆը<ref>{{Cite news|url=http://www.theage.com.au/news/opinion/whitlam-turned-focus-on-to-asia/2005/11/10/1131578173705.html|title=Whitlam turned focus on to Asia|last=Woodard|first=Garry|date=11 November 2005|publisher=[[The Age]]|accessdate=2010 թ․ մարտի 30 | location=Melbourne}}</ref> եւ մինչեւ հիմա, Աւստրալիան կը զարգացնէ իր յարաբերութիւնները խաղաղ ովկիանոսեան միւս երկիրներուն հետ՝ միեւնոյն ժամանակ պահպանելով ջերմ յարաբերութիւններ Աւստրալիոյ դաշնակիցներուն եւ առեւտրական գործընկերներուն հետ<ref>{{Cite book|title=The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands|last=Thompson|first=Roger C.|isbn=0-582-02127-8|publisher=Longman|year=1994}}</ref>։
Տող 177.
[[Պատկեր:Queen Victoria by Bassano.jpg|մինի|աջէն|200px|Վիքթորիա թագուհի]]
Աւստրալիան հանրապետական ձեւով կառավարելու կողմնակիցները աւելի ուժեղ դիրքորոշում ունին։ Պետութեան գլխաւոր օրէնքը [[Սահմանադրութիւն]]ն է, որ հաստատուած է [[Վիքթորիա Թագուհի|Վիքթորիա
Աւստրալիոյ մէջ յաճախ կը բարձրացուի հանրապետական կառավարման հարցը։ 1998 թուականի Փետրուարին [[Քանպերա]]յի մէջ տեղի ունեցաւ Սահմանադրական համագումար, ուր պատուիրակներուն մեծամասնութիւնը կողմ քուէարկեց, որպէսզի Աւստրալիան դառնայ հանրապետութիւն։ 1999 թուականի համագումարի արդիւնքով հանրապետական կառավարութիւն մտցնելու համար հանրաքուէ տեղի ունեցաւ։ Հանրապետութեան օգտին քուէարկեց 45,13%։ Ըստ 2005 թուականի վերջաւորութեան տեղի ունեցած ընկերաբանական «sociological» հարցուփորձին՝ աւստրալիացիներու 46%-ը կը ցանկան, որ Աւստրալիան դառնայ հանրապետութիւն։ Միայն 34% կը կարծէ, որ երկիրը պէտք է ղեկավարէ բրիտանական միապետը, այդուհանդերձ 52%-ը չի ցանկար, որ յաջորդ թագաւորը ըլլայ [[Արքայազն Չարլզ (արեւմտահայերէն)|Արքայազն
=== Գործադիր Իշխանութիւն ===
Տող 200.
=== Դատական Իշխանութիւն ===
* «''Գերագոյն դատարան''»ը կը վերահսկէ օրէնսդրութեան սահմանադրական կանոնները եւ կը հանդիսանայ որպէս բարձրագոյն ատեանի վերաքննիչ դատարան։ Դաշնային իրաւասութեան դատարաններուն շարքին կը դասուին որպէս Ընտանեկան դատարան (ստեղծուած է 1975-ին՝ քննելու ընտանեկան բախումներն ու վէճերը, ամուսնալուծուածները եւ [[Խնամակալութիւն|խնամակալութեան]] եւ ունեցուածքի բաժնելու հետ առընչուող խնդիրները)։
* «''Դաշնային դատարան''»ը (ստեղծուած է 1976-ին՝ լուծելու համար այնպիսի խնդիրներ, ինչպէս՝ սնանկութիւնը եւ վարչական բողոքները)։
* «''Աշխատանքային յարաբերութիւններու դատարան''»ը (այժմէական ձեւով գոյութիւն ունի 1993 թ՝ քննելու գործատուներու եւ վարձու աշխատողներու միջեւ յառաջացած խնդիրները)։
Բացի այս յատուկ դատարաններէն՝ Աւստրալիոյ մէջ չկան դաշնային իրաւասութեան այլ դատարաններ։ Նահանգներու դատարանները օժտուած են դաշնային օրէնսդրութեան նկատմամբ իրաւական վերահսկողութիւն իրականացնելու գործառնութեամբ։
Տող 213.
'''Աւստրալիոյ դրօշակը''', կը ներկայացուի որպէս կապոյտ գոյն ուղղանկիւն պաստառով մը, որուն վրայ նկարուած է 3 տարր՝
# Մեծն Բրիտանիոյ դրօշակը, որ յայտնի է նաեւ «Եունիըն Ճեք» (Union Jack) անունով
# Միութեան աստղը
# Հարաւային խաչ համաստեղութիւնը<ref name="af23">[Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch "Australian Flags symbols", 2006]</ref>
Ըստ դրօշակի մասին օրէնքով ՝ (1953)<ref name="flagsact">[http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/fa195361/ Դրոշի մասին օրենքը]</ref> պէտք է տեղադրուի՝ Մեծն Բրիտանիոյ դրօշակին պատկերը, դրօշակին վերի ձախ մասը<ref name="af1">[Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch, "Australian Flags symbols", 2006]</ref>, մեծ ճերմակ աստղի պատկերը, որ կը խորհրդանշէ Աւստրալիոյ 6 նահանգները եւ մնացած տարածքները՝ կեդրոնի ստորի ձախ մասը՝ մատնանշելով կեդրոնի Սբ. Գէորգի խաչը(Անգլիոյ դրօշակը)<ref name="af1"/>, 5 ճերմակ աստղերը, որոնք կը խորհրդանշեն Հարաւային խաչի համաստեղութիւնը՝ պաստառի աջ մասը<ref name="af1"/>:
|