«Բնափիլիսոփայութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Նոր էջ «'''բնափիլիսոփայութիւն''', բնութեան երեւոյթները եւ օրինաչափութիւնները մտահայեցողաբար մ...»:
 
No edit summary
Տող 1.
'''բնափիլիսոփայութիւնԲնափիլիսոփայութիւն''', [[բնութիւն|բնութեան]] երեւոյթները եւ օրինաչափութիւնները մտահայեցողաբար մեկնաբանող ուսմունք, որըոր յենուելովյենելով [[բնագիտութիւն|բնագիտութեան]] նուաճումներինուաճումներու եւ [[հասկացութիւն]]ներիներու վրայ, ձգտումկը էրձգտէր տալ բնութեան ընդհանուր բնական պատկերը:
 
== Պատմութիւնը ==
Պատմականօրէն այն փիլիսոփայութեան [[հնագոյն ձեւ]]ն է: [[ԱնտիկՀին փիլիսոփայութիւնՓիլիսոփայութիւն|անտիկՀին]] եւ [[միջնադարեանՄիջնադարեան փիլիսոփայութիւնՓիլիսոփայութիւն|միջնադարեան]] փիլիսոփայութեան մէջ նոյնանումկը էրնոյնանէր ֆիզիկայիբնագիտութեան եւ առհասարակ բնագիտութեան հետ: Բնափիլիսոփայութիւնը առաջադրելառաջադրած է մի շարք մը արժէքաւոր [[գաղափար]]նէրգաղափարներ եւ գիտական կը ռահումնէրկռահումներ: Առաւել կարեւոր էին [[Անաքսագորաս]]իԱնաքսագորասի, [[էմպեդոկլես]]իէմփետոգլըսի, [[Դեմոկրիտ]]իՏեմոքրիթի եւ [[էպիկուր]]իէփիգուրի [[բնափիլիսոփայական ուսմունք]]ները: [[Միջնադար]]եանՄիջնադարեան [[սխոլաստիկա]]յիկրթական եւ [[կրօն]]ական [[գաղափար]]ներիգաղափարներու տիրապետութեան պայմաններումպայմաններուն մէջ բնափիլիսոփայութիւնը գրեթէ վերացաւ փիլիսոփայութեան բնագաւառիցբնագաւառէն: Այն նոր զարգացում ապրեցապրեցաւ [[ՎերածննդիՎերածնունդի ժամանակաշրջանԺամանակաշրջան|վերածնութեանՎերածննդութեան շրջանում`շրջանին]]՝ առաջադրելով մի շարք առաջադիմականմը յառաջադիմական ուսմունքներ ([[հիլոզոիզմնիւթակենսականութիւն]], [[պանթէիզմ|բնապաշտական պանթէիզմնհամայնաստուածութիւն]]): [[XVII դար|XVII]][[XVIII դար|XVIII]] [[դարէր]]ումդարերուն, կապուած [[Բնագիտութիւն|բնագիտութեան]] զարգացման հետ, բնափիլիսոփայութիւնը իր նշանակութիւնը կորցրեցկորսնցուց: Այն նոր վերելք ապրեցապրեցաւ [[գերմանիայԳերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիոյ]]յի դասական փիլիսոփայութեան եւ յատկապէս [[Շելինգ]]իՇելինկի ուսմունքիուսմունքին մէջ: ՎերջինսՇելինքը [[իդէալիստականքաղափարական հիմք]]երիերու վրայ [[ձեւակերպել|ձեւակերպեց]] բնութեան միասնութեան գաղափարը` ձգտելով բնագիտութեան նուաճումներինուաճումներու իմաստաւորման միջոցով կառուցել բնութեան [[համապարփակ]] [[համակարգ]] մը: Չնայած բնափիլիսոփայուփիւնը միշտ յենուելյենած է բնագիտութեան նուաճումներինուաճումներուն վրայ, այն անկարող եղած է եղել տալտալու բնութեան բուն բացատրութիւնը, մնացելմնացած է հայեցողական, որքանով «... երեւոյթներիերեւոյթներու դեռտակաւին իրեն անյայտ իրական կապերը փոխարինումկը էրփոխարինէր [[իդէալական]], [[ֆանտաստիկԳաղափարականութիւն|գաղափարական]] կապերով, եւ պակասողպակսող փաստերը փոխարինումկը էրփոխարինէր [[հնարք]]ներովհնարքներով, լրացնելով իրական բացերը միայն երեւակայութեամբ: Այս դէպքումդէպքին նաան արտայայտեց շատ հանճարեղ մտքէրմիտքեր եւ կռահեց յետագայ շատ յայտնագործութիւններ, սակայն քիչ [[անհեթեթութիւն]]նէրներ էլալ չասուեցին: Այն ժամանակ այլ կերպ չէր էլալ կարող լինելըլլալ: Իսկ այժմ, երբ մեզմեզի համար բաւական է բնութեան [[ուսումնասիրութիւն|ուսումնասիրութեան]] արդիւնքներիարդիւնքներու վրայ նայել [[Դիալեկտիկա|դիալեկտիկօրէն]]նայիլ, այսինքն` նրանցանոնց սեփական կապակցութեան տեսակէտիցտեսակէտէն, որպէսզի կազմենք մեր ժամանակի համար բաւարար «բնութեան սիստեմէ...ձեւ» այժմ հասելհասալ է բնափիլիսոփայութեան վերջը: ՆրանԱնոր յարութիւն տալու ամէն մի փորձ ոչ միայն աւելորդ կը լինէրկ'ըլլար, այլ կըկ'ըլլար լինէրքայլ մի քայլմը դէպի ետէետէւ ([[ԷնգելսԷնկըլզ ՖրիդրիխՖրիտրիխ]]ը, [[ԼիւդուիգԼիւտուիկ ՖոյերբախՖոյերպախ]]ը եւ գերմանական [[ԿլասիկԴասական փիլիսոփայութիւնՓիլիսոփայութիւն|կլասիկդասական փիլիսոփայութեան]] վախճանը [[1972]] ):

== Ըստ Հայ Փիլիսոփայութեան ==
Հայ փիլիսոփայութեան պատմութեան մէջ իր բնափիլիսոփայութեան ուսմունքով եւ առանձին ուշագրաւ գաղափարներով աչքի էինկած ընկելէ [[ԱնանիայԱնանիա Շիրակացի (արեւմտահայերէն)|Անանիա Շիրակացի]]ն, որըոր լինելովըլլալով [[բնագիտական ուղղութիւն|բնագիտական ուղղութեան]] [[հիմնադիր]]ըհիմնադիրը հայ միջնադարեան փիլիսոփայութեան մէջ, [[վերակենդանացնել|վերակենդանացրել]]վերակենդանացուցած է անտիկհին գիտութեան առաջաւոր [[աւանդոյթներ]]ըաւանդոյթները: Ուշագրաւ էին նաեւ [[Յովհաննէս Սարկաւագ]]ի (Իմաս տասերԻմաստասէր) եւ [[Յովհաննէս Երզնկացի|յովհաննէսՅովհաննէս Երզնկաց]]ու բնափիլիսոփայուփեան հայեացքները: Մի շարքՇարք առաջաւոր գաղափարներով, յատկապէս [[տարրաբանութիւն|տարրաբանութեան]] եւ [[մարդակազմութիւն|մարդակազմութեան]] հարցերումհարցերուն մէջ, հանդէսհանդիսացան եկանիբրեւ [[Դպրոց|տաթեւիՏաթեւի փիլիսոփայութեանՓիլիսոփայութեան դպրոց]]իԴպրոցի [[ներկայացուցիչ]]ներըներկայացուցիչները ([[Յովհան Որոտնեց]]ի, [[Գրիգոր Տաթեւացի]], [[Մաթէոս Զուղայեցի]]):
 
{{ՀՍՀ}}