«Բնափիլիսոփայութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Բնափիլիսոփայութիւն''', [[բնութիւն|բնութեան]] երեւոյթները եւ օրինաչափութիւնները մտահայեցողաբար մեկնաբանող ուսմունք, որ յենելով [[բնագիտութիւն|բնագիտութեան]] նուաճումներու եւ [[հասկացութիւն]]ներու վրայ, կը ձգտէր տալ բնութեան ընդհանուր բնական պատկերը<ref name="Cahan Natural Philosophy">{{cite book|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=0226089282}}</ref>:

Պատմականօրէն այն փիլիսոփայութեան [[հնագոյն ձեւ]]ն է<ref>.The naturalist-theologian [[William Whewell]] was the one who coined the term "[[scientist]]." The ''Oxford English Dictionary'' dates the origin of the word to 1834.</ref>: [[Հին Փիլիսոփայութիւն|Հին]] եւ [[Միջնադարեան Փիլիսոփայութիւն|միջնադարեան]] փիլիսոփայութեան մէջ կը նոյնանէր բնագիտութեան եւ առհասարակ բնագիտութեան հետ: Բնափիլիսոփայութիւնը առաջադրած է շարք մը արժէքաւոր գաղափարներ եւ գիտական կռահումներ: Առաւել կարեւոր էին Անաքսագորասի, էմփետոգլըսի, Տեմոքրիթի եւ էփիգուրի [[բնափիլիսոփայական ուսմունք]]ները: Միջնադարեան կրթական եւ [[կրօն]]ական գաղափարներու տիրապետութեան պայմաններուն մէջ բնափիլիսոփայութիւնը գրեթէ վերացաւ փիլիսոփայութեան բնագաւառէն<ref>Martin Heidegger, ''The Principle of Reason'', trans. Reginald Lilly, (Indiana University Press, 1991), 62-[https://books.google.com/books?id=rWDUmlA6M98C&lpg=PP1&pg=PA63#v=onepage&q&f=false 63].</ref>: Այն նոր զարգացում ապրեցաւ [[Վերածնունդի Ժամանակաշրջան|Վերածննդութեան շրջանին]]՝ առաջադրելով շարք մը յառաջադիմական ուսմունքներ ([[նիւթակենսականութիւն]], [[համայնաստուածութիւն]])<ref>Michael J. Crowe, ''Mechanics from Aristotle to Einstein'' (Santa Fe, NM: Green Lion Press, 2007), 11.</ref>: XVII — XVIII դարերուն, կապուած [[Բնագիտութիւն|բնագիտութեան]] զարգացման հետ, բնափիլիսոփայութիւնը իր նշանակութիւնը կորսնցուց: Այն նոր վերելք ապրեցաւ [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիոյ]] դասական փիլիսոփայութեան եւ յատկապէս Շելինկի ուսմունքին մէջ: Շելինքը [[քաղափարական հիմք]]երու վրայ ձեւակերպեց բնութեան միասնութեան գաղափարը` ձգտելով բնագիտութեան նուաճումներու իմաստաւորման միջոցով կառուցել բնութեան համապարփակ համակարգ մը<ref>{{cite book |title=Cause and Explanation in Ancient Greek Thought |last=Hankinson |first=R. J. |publisher=Oxford University Press |year=1997 |isbn=978-0-19-924656-4 |url=https://books.google.com/books?id=iwfy-n5IWL8C |page=125}}</ref>: Չնայած բնափիլիսոփայուփիւնը միշտ յենած է բնագիտութեան նուաճումներուն վրայ, այն անկարող եղած է տալու բնութեան բուն բացատրութիւնը, մնացած է հայեցողական, որքանով երեւոյթներու տակաւին իրեն անյայտ իրական կապերը կը փոխարինէր [[Գաղափարականութիւն|գաղափարական]] կապերով, եւ պակսող փաստերը կը փոխարինէր հնարքներով, լրացնելով իրական բացերը միայն երեւակայութեամբ: Այս դէպքին ան արտայայտեց շատ հանճարեղ միտքեր եւ կռահեց յետագայ շատ յայտնագործութիւններ, սակայն քիչ [[անհեթեթութիւն]]ներ ալ չասուեցին: Այն ժամանակ այլ կերպ չէր ալ կարող ըլլալ: Իսկ այժմ, երբ մեզի համար բաւական է բնութեան [[ուսումնասիրութիւն|ուսումնասիրութեան]] արդիւնքներու վրայ նայիլ, այսինքն` անոնց սեփական կապակցութեան տեսակէտէն, որպէսզի կազմենք մեր ժամանակի համար բաւարար «բնութեան ձեւ» այժմ հասալ է բնափիլիսոփայութեան վերջը: Անոր յարութիւն տալու ամէն փորձ ոչ միայն աւելորդ կ'ըլլար, այլ կ'ըլլար քայլ մը դէպի ետէւ ([[Էնկըլզ Ֆրիտրիխ]]ը, [[Լիւտուիկ Ֆոյերպախ]]ը եւ գերմանական [[Դասական Փիլիսոփայութիւն|դասական փիլիսոփայութեան]] վախճանը [[1972]] ):