«Բորակածին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{Կը խմբագրեմ|[[Մասնակից:ԱյգեՊան|ԱյգեՊան]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱյգեՊան|քննարկում]]) 09:07, 12 Նոյեմբերի 2017 (UTC)}}
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Ազոտ}}
'''Բորակածին'''<ref>http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&dt=HY_HY&query=%D5%A2%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF</ref> ({{Լեզու la|Nitrogenum}}), քիմիական տարր է, քիմիական բանաձեւն է <big>'''N'''</big> ({{Լեզու la|Nitrogenium}}-էն) կարգահամարը՝ 117, հիւլէական զանգուածը՝ 22,98977։14.0067։ <br>
Ազատ վիճակին անհամ եւ անհօտ կազ մըն է, ջուրին մէջ վատ կը լուծուէ։ Մոլեքուլը կազմուած է 2 բորակածնի հիւլէներէ (N<sub>2</sub>), որոնց կապը շատ ամուր է։ Բնութեան մէջ կազմուած է <sup>14</sup>N (խառնուրդին մէջ բաղադրութիւնը՝ 99.63%) եւ <sup>15</sup>N կայուն նուքլիտներէն։
 
Բորակածնի չեզոք հիւլէի [[շառաւիղ]]ը 0.074 նմ է, իոններունը. N<sup>3-</sup> - 0.132, N<sup>3+</sup> - 0.030 եւ N<sup>5+</sup> - 0.027 նմ։ Պարզ նիւթ բորակածինը (CAS-համարը 7727-37-9) բաւականին իներտ կազ է, որը կը կազմէ Երկիր մոլորակի մեկ քառորդը։
Բորակածինը ({{CAS|7440-23-5}}) [[Արծաթ (արեւմտահայերէն)|արծաթա]]-ճերմակաւուն, ալքալիական մետաղ է։
 
== Յայտնագործում ==
[[1772 թուական]]ին [[Հէնրի Քաւէնտիշ]]ը իրականացրած է հետեւեալ փորձը. ան բազմիցս օդ բաց թողած է այրուող ածուխին վրայ, որուն արդիւնքին յառաջացաւ նստուածք, որը Քաւէնտիշը անուանեցաւ խեղդող օդ։ Բորակածինը յայտնագործած է [[1772 թուական]]ին սկովտիացի գիտնական Տանիէլ Ռազըրֆորտը՝ ածուխի, [[Ծծումբ (արեւմտահայերէն)|ծծմբի]], կազային [[Լուսաբեր (արեւմտահայերէն)|լուսաբերի]] այրման արգասիքները ծծմբական լուծոյթի միջով անցկացնելիս (սա պարագային անիկա չկլանուեր՝ ի տարբերութիւն CO<sub>2</sub>-ի)։
 
Շուտով ֆրանսացի քիմիագէտ [[Անթուան Լորան Լաւուազիէ|Անթուան Լաւուազիէն]] եկաւ եզրակացութեան, որ այդ «խեղդող» կազը կը մտնէ մթնոլորտի բաղադրութեան մէջ եւ անուանեցաւ այն «azote» ({{Լեզու el|ἄζωτος}} (ազոտոս), անկենդան)։ [[1784 թուական]]ին անգլիացի քիմիագէտ Հենրի Քաւէնտիշը բացայայտեցաւ բորակածնի առկայութիւնը սելիտրային (հոստեղէն կուգայ բորակածնի լատինական անուանումը, որն առաջարկած է ֆրանսացի քիմիագէտ [[Ժան Անթուան Շափթալ]]ը [[1790 թուական]]ին իր «Քիմիական տարրեր»<ref>{{cite book|author=Chaptal, J.A.|title=Élémens de chimie|year=1790|volume=1|pages=126|url=https://archive.org/stream/elmensdechimie01chap#page/126/mode/2up}}</ref> գիրքին մէջ։
 
== Բնութեան Մէջ ==
Բնութեան մէջ ազատ (մոլեքուլային) վիճակին բորակածինը կը մտնէ մթնոլորտային օդի բաղադրութեան մէջ (ծաւալային՝ 78.09% եւ զանգուածային՝ 75.6%), իսկ կապուած վիճակին՝ երկու սելիտրաներու. [[նաթրիոն]]ի նիտրատ (NaNO<sub>3</sub>, կը հանդիպէ [[Չիլի]]ին մէջ, հոստեղէն ալ անուանումը՝ չիլիական սելիտրա), [[քաղիոն]]ի նիտրատ (KNO<sub>3</sub>, կը հանդիպում է [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստանին մէջ՝]] հնդկական սելիտրա) եւ շարք մը այլ միացութիւններու տեսքով։
 
Երկրագունդի բաղադրութեան մէջ բորակածինը տարածուածութեամբ կը զբաղեցնէ 17<sup>րդ</sup> տեղը, անոր բաժին կը հասնէ Երկրագունդի զանգուածի 0.0019%-ը։ Չնայած «խեղդող» բնութագրումին բորակածինն առկայ է բոլոր ապրող օրկանիզմներուն մէջ (պինդ մասի զանգուածի 1-3%-ը) եւ կը հանդիսանայ կարեւորագոյն կենսածին տարրը։ Անիկա կը մտնէ պրոթէիններու, նուքլէինաթթուներու, հեմոկլոպինի, քղորոփիլի եւ այլ կենսաբանօրէն աշխոյժ նիւթերու բաղադրութեան մէջ։
 
Ապրող բջիջներուն մէջ բորակածնի միացութիւններու փոխակերպումը կը հանդիսանայ բոլոր օրկանիզմներու նիւթափոխանակութեան կարեւորագոյն մասը։
[[Պատկեր:Nitrogen.ogv|մինի|աջից|Հեղուկ բորակածնի մեջ ընկղմուող փուչիկը:]]
{{Սեղմ Պարբերական Աղիւսակ}}
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Բորակածին» էջէն