«Բուսաբուծութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Նոր էջ «{{ԱՀ}} {{Արեւելահայերէն|Բուսաբուծություն}} Պատկեր:South Otterington MMB 05.jpg|240px|մինի|Ցորենի արտ Մեծ Բրիտանիո...»:
 
No edit summary
Տող 3.
[[Պատկեր:South Otterington MMB 05.jpg|240px|մինի|Ցորենի արտ Մեծ Բրիտանիոյ Եորքշիր երկրամասին մէջ]]
[[Պատկեր:Farmer from an Agricultural Cooperative.JPG|մինի|Բուսաբուծական արտադրանքի ցուցադրութիւն]]
'''Բուսաբուծութիւն''', [[գիւղատնտեսութիւն|գիւղատնտեսականգիւղատնտեսութեան]] գիտութիւն եւ բնագաւառ, որ կը զբաղուիզբաղի բոյսերու մշակման վերաբերող հիմնահարցերով։հարցերով։ Բուսաբուծութեան ուսումնասիրութեան ոլորտին մէջ ընդգրկուած է միրգերուպտուղներու, [[Բանջարեղէն|բանջարեղէններու]], սերմերու, ծիլերու, սունկերու, ջրիմուռներու, ինչպէս նաեւ խոտաբոյսերու եւ ծառատեսակներու մշակումը։ Մշակութեան մէջ գտնուող բուսատեսակները մարդու կողմէ կ՛օգտագործուին որպէսիբրեւ սնունդ, անասուններու կողմէ՝ որպէս կեր, ինչպէս նաեւ թեթեւ եւ սնունդի արդիւնաբերութեան համար կը ծառայեն որպէս հումք<ref>[http://minagro.am/%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4/%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6/ «Գյուղատնտեսութիւնը Հայաստանի մէջ || Բուսաբուծութիւն»]</ref>։
Որպէս [[գիտութիւն]], բուսաբուծութիւնը կ՛ուսումնասիրէ դաշտային պայմաններուն մէջ մշակուող բոյսերու բազմազանութիւնը, անոնց բուսաբանա-կենսաբանական առանձնայատկութիւնները, աշխարհագրական տեղադրման եւ շրջանցնման սկզբունքները, բարձր, հարաճուն եւ որակեալ բերք ստանալու համար կատարուող ամենակատարելագործուած միջոցառումները։
 
ՈրպէսԻբրեւ [[գիտութիւն]], բուսաբուծութիւնը կ՛ուսումնասիրէ դաշտային պայմաններունպայմաններու մէջ մշակուող բոյսերու բազմազանութիւնը, անոնց բուսաբանա-կենսաբանական առանձնայատկութիւնները, աշխարհագրական տեղադրման եւ շրջանցնման սկզբունքները, բարձր, հարաճուն եւ որակեալ բերք ստանալու համար կատարուող ամենակատարելագործուած միջոցառումները։
Փորձարարական հետազօտութիւններուն մէջ բուսաբուծութիւնը կը հենի բնագիտութեան, քիմիագիտութեան, բուսաբանութեան, բոյսերու բնախօսութեան, հողագիտութեան, գիւղատնտեսական օդերեւութաբանութեան, ծագումնաբանութեան, սերմնաբուծութեան, գիւղատնտեսական եւ կենսաբանական քիմիագիտութեան, երկրագործութեան, ծաղկաբանութեան, բուսական ախտաբանութեան, մեքենայացման, գիւղատնտեսական արտադրութեան տնտեսութեան ու կազմակերպման եւ գիտութեան այլ ճիւղերու տուեալներու վրայ։
 
Փորձարարական հետազօտութիւններուն մէջ բուսաբուծութիւնը կը հենի բնագիտութեան, քիմիագիտութեան, բուսաբանութեան, բոյսերու բնախօսութեան, հողագիտութեան, գիւղատնտեսական օդերեւութաբանութեան, ծագումնաբանութեան, սերմնաբուծութեան, գիւղատնտեսական եւ կենսաբանական քիմիագիտութեան, երկրագործութեան, ծաղկաբանութեան, բուսական ախտաբանութեան, մեքենայացման, գիւղատնտեսական արտադրութեան տնտեսութեան ու կազմակերպման եւ գիտութեան այլ ճիւղերու տուեալներու վրայ։
Սերտօրէն կապուած է անասնաբուծութեան հետ։ Դաշտային պայմաններուն մէջ մշակուող բոյսերէն ստացուած արտադրանքի մօտաւորապէս 30-50 %-ը կարելի է օգտագործել որպէս պարէն կամ արդիւնաբերութեան հումքի աղբիւր (հատիկ, սերմ, թել, արմատ, պալար եւ այլն)։ Բերքի զգալի մասը (խոտ, ծղօտ, մղեղ, փրեր, խտացուած, կանաչ եւ հիւթալի կերեր եւ այլն) գիւղատնտեսական կենդանիներու կողմէ կը վերածուին միսի, կաթի, իւղի, բուրդի, ձուի, եւ այլ ապրանքատեսակներու։ Գիւղատնտեսական մշակաբոյսերու աճի վրայ կ՛ազդէ լոյսի, ջերմութեան եւ խոնաւութեան բարենպաստ զուգորդումը անոնց աճման ժամանակամիջոցին վրայ։ Կարեւոր գործոն է նաեւ բնակչութեան թիւը որմով ալ կ՛որոշուի տուեալ մշակաբոյսերու բերքի պահանջարկի չափը։ Ըսկ կիրառական նշանակութեան կ՛առանձնանան հացահատիկային, շաքարատու, ձիթատու, կաուչուկատու, վուշատու թելատու եւ այլ մշակաբոյսեր։ Դաշտավարութեան գլխաւոր ենթաճիւղը հացահատիկային մշակաբոյսերու (եգիպտացորեն, բրինձ, ցորեն) հետ աշխատանքը։ Հացահատիկի արտադրութիւնը համաշխարհային գիւղատնտեսութեան գլխաւոր ճիւղն է։ Այդ պայմանաւորուած է անով, որ հացահատիկը մեծ դեր ունի մարդու կեանքին մէջ։ Սակայն ցանքատարածքով առաջնային իր ուրոյն դերը ունի ցորենի արդիւնահանումը։
 
Սերտօրէն կապուած է անասնաբուծութեան հետ։ Դաշտային պայմաններուն մէջ մշակուող բոյսերէն ստացուած արտադրանքի մօտաւորապէս 30-50 %-ը կարելի է օգտագործել որպէսիբրեւ պարէն կամ արդիւնաբերութեան հումքի աղբիւր (հատիկ, սերմ, թել, արմատ, պալար եւ այլն)։ Բերքի զգալի մասը (խոտ, ծղօտ, մղեղ, փրեր, խտացուած, կանաչ եւ հիւթալի կերեր եւ այլն) գիւղատնտեսական կենդանիներու կողմէ կը վերածուին միսի, կաթի, իւղի, բուրդի, ձուի, եւ այլ ապրանքատեսակներու։ Գիւղատնտեսական մշակաբոյսերու աճի վրայ կ՛ազդէ լոյսի, ջերմութեան եւ խոնաւութեան բարենպաստ զուգորդումը անոնց աճման ժամանակամիջոցին վրայ։ Կարեւոր գործոն է նաեւ բնակչութեան թիւը, որմով ալորով կ՛որոշուի տուեալ մշակաբոյսերու բերքի պահանջարկի չափը։ ԸսկԸստ իրենց կիրառական նշանակութեան կ՛առանձնանան հացահատիկային, շաքարատու, ձիթատու, կաուչուկատու, վուշատու, թելատու եւ այլ մշակաբոյսեր։ Դաշտավարութեան գլխաւոր ենթաճիւղը հացահատիկային մշակաբոյսերու (եգիպտացորեն, բրինձ, ցորեն) հետ աշխատանքը։ Հացահատիկի արտադրութիւնը համաշխարհային գիւղատնտեսութեան գլխաւոր ճիւղն է։ Այդ պայմանաւորուած է անով, որ հացահատիկը մեծ դեր ունի մարդու կեանքին մէջ։ Սակայն ցանքատարածքով առաջնային իր ուրոյն դերը ունի ցորենի արդիւնահանումը։
 
Հացահատիկի արտադրութիւնը համաշխարհային գիւղատնտեսութեան գլխաւոր ճիւղն է, հաշուի առնելով, որ հացահատիկը մեծ կարեւորութիւն ունի մարդու կեանքին մէջ։ Իր գրաւած ցանքատարածքով առաջնային տեղ կը գրաւէ ցորենի արդիւնահանումը։
== Հացահատիկային մշակաբոյսեր ==
===== Եգիպտացորեն =====
Եգիպտացորենի հայրենիքը կը համարուի [[Մեքսիքա|Մեքսիքան]]։ Ներկայիս ցորենը կը մշակուի կլիմայական գօտիներէն բարեխառն եւ մերձարեւադարձային շրջաններուն մէջ։ Այժմ ցորենի իրենց բերքատուութեամբ աշխարհին մէջ առաջատար դիրք կը նշանաւորուինգրաւեն [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստանը]], [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստանը]], [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Ռուսաստանը]], [[Աւստրալիա|Աւստրալիան]], Միացեալ Նահանգները ([[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]), [[Ֆրանսա|Ֆրանսան]] եւ [[Քանատա|Քանատան]]։
 
===== Բրինձ =====
[[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստանը]] բրինձի հայրենիքն է։ ԱնորԹէեւ բրինձի ցանքատարածութիւնները աւելի սակաւքիչ էեն, քանքան՝ ցորենինը, սակայն բրինձը իր գործածութեամբ ետ չի մնար ցորենէն։ Բրինձը խոնաւասէր եւ ջերմասէր մշակաբոյս է։ Այդ է պատճառը, որ բրինձի ամենամեծ հանոյթներըբերքերը կ՛ըլլան հասարակածային, արեւադարձային եւ մերձարեւադարձային գօտիներուն մէջ։ Բրինձի արտադրութեամբ նշանաւոր են [[Չինաստան (արեւմտահայերէն)|Չինաստանը]], [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստանը]], Շրի ԼանկանՍրիլանքան, Պանկլատէշը, Վիեթնամը եւ Ինտոնեսիան։Ինտոնեզիան։
 
===== Արեւածաղիկ =====
ԱրեւածաղկիԱրեւածաղիկի հայրենիքը կը համարուի [[Հիւսիսային Ամերիկա|Հիւսիսային Ամերիկան]]։ ԱրտադրութեամբՄեծածաւալ խոշորարտադրութիւն երկրներնունեցող երկիրներն են ԱՄՆ-ըՄիացեալ Նահանգները, ՌԴ-նՌուսիան, [[Ուքրանիա|Ուքրանիան]] եւ Չինաստանը։
 
===== Ձիթենի =====
Ձիթենին խոնաւասէր եւ ջերմասէր բոյս է։ ՁիթենուՁիթենիի հայրենիքը կը համարուի [[Յունաստան|Յունաստանը]]։ ՁիթենիներՁիթենիները մեծ մասամբ կ՛աճին Հարաւային Եւրոպայի՝ Միջերկրական ծովու հարեւանութեամբ։տարածաշրջանին մէջ։ Այն տարածուած է միջերկրածովային բոլոր երկրներուն մէջ (բացառութեամբ [[Փորթուկալ]])՝ [[Իտալիա (արեւմտահայերէն)|Իտալիոյ]], [[Յունաստան|Յունաստանի]] եւ [[Սպանիա|Սպանիոյ]] մէջ։
 
== Աղբիւրներ ==