«Գերմաներէն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
#ձայնային_ֆայլեր, փոխարինվեց: → oգտվելով ԱՎԲ
Տող 42.
|քարտեզի_նկարագիրը2 =
}}
'''Գերմաներէն''' ({{Լեզու de|Deutsche Sprache}} {{ստեղ|{{աուդիո|de-Deutsch.ogg|տօյչէ}}}})՝ հնդեւրոպական լեզուներու ընտանիքին գերմանական ճյիւղին արեւմտագերմանական խումբին պատկանող լեզու մըն է։ Ատորով կը խօսին գերմանալեզու տարածքներուն մէջ՝ [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիոյ]], [[Աւստրի|Աւստրիոյ]]ոյ, [[Զուիցերիա|Զուիցերիոյ]], [[Լիխթէնշթայն]]ին, [[Լիւքսեմպուրկ]]ին, Արեւելեան [[Բելգիա (արեւմտահայերէն)|Բելգիոյ]], Հարաւային Թիրոլին, Էլզասին եւ Լոթրինկէնին, ինչպէս նաեւ՝ Կեդրոնական Եւրոպայի փոքրամասնութիւններուն քով եւ Եւրոպայէն դուրս գտնուող մի շարք երկիրներուն մէջ։ Գերմաներէնը կարեւոր տարածաշրջանային լեզու մըն է եւ ամէնաշատ գործածուող մայրենի լեզուն է [[Եւրոմիութիւն|Եւրոպական Միութեան]] մէջ եւ կը պատկանէ աշխարհի տասը կարեւորագոյն լեզուներու շարքին։<ref>George Weber: ''Top Languages: The World’s 10 Most Influential Languages''. In: ''Language Today'' (Vol. 2, Dec 1997)</ref>
== Սահմանում ==
Գերմաներէն բառեզրին տակ այսօր կը հասկնանք միջին գերմաներէնի բարբառներու եւ բարձր գերմաներէնի բարբառներու հիմքին վրայ զարգացած սթանտարթ գերմաներէնը: Գերմաներէնին կը պատկանեն նաեւ պատմական հին բարձր գերմաներէնը եւ միջին բարձր գերմաներէնը, ինչպէս նաեւ աւելի նոր առօրեայ-խօսակցական եւ խառնալեզու տարբերակները։
== Գրենական համակարգը ==
Գերմաներէնը կը գործածէ լատինական գիրերուն վրայ հիմնուած այբուբենը: Անիկա կազմուած է լատինական 26 գիրերէն, որ ունեն իրենց անունները՝ <big>A a</big> {{resize|90%|(ա),}} <big>B b</big> {{resize|90%|(պէ),}} <big>C c</big> {{resize|90%|(ցէ),}} <big>D d</big> {{resize|90%|(տէ),}} <big>E e</big> {{resize|90%|(է),}} <big>F f</big> {{resize|90%|(էֆ),}} <big>G g</big> {{resize|90%|(կէ),}} <big>H h</big> {{resize|90%|(հա),}} <big>I i</big> {{resize|90%|(ի),}} <big>J j</big> {{resize|90%|(եոթ),}} <big>K k</big> {{resize|90%|(քա),}} <big>L l</big> {{resize|90%|(էլ),}} <big>M m</big> {{resize|90%|(էմ),}} <big>N n</big> {{resize|90%|(էն),}} <big>O o</big> {{resize|90%|(օ),}} <big>P p</big> {{resize|90%|(փէ),}} <big>Q q</big> {{resize|90%|(քու),}} <big>R r</big> {{resize|90%|(էռ),}} <big>S s</big> {{resize|90%|(էս),}} <big>T t</big> {{resize|90%|(թէ),}} <big>U u</big> {{resize|90%|(ու),}} <big>V v</big> {{resize|90%|(ֆաու),}} <big>W w</big> {{resize|90%|(վէ),}} <big>X x</big> {{resize|90%|(իքս),}} <big>Y y</big> {{resize|90%|(իփսիլօն),}} <big>Z z</big> {{resize|90%|(ցէթ)}}: Ատկէ բացի գերմաներէնի այբուբենին մէջ կան երեք ումլաութներ՝ <big>Ä ä</big>, <big>Ö ö</big> եւ <big>Ü ü</big> , ինչպէս նաեւ՝ <big>ß</big> {{resize|90%|(էսցէթ)}} կցագիրը:
== Գերմաներէնը Որպէս Մայրենի ==
1990-ական թուականներու սկիզբէն գերմաներէնը որպէս մայրենի լեզու գործածող մարդոց քանակը կ'աճէ<ref>Jacques Leclerc: ''Quebec 2001''</ref> ։ Ժողովրդագրութիւնը մայրենի լեզուով խօսողներու համար կը նշէ աւելի քան 90&nbsp;միլիոն թիւը։ Այլ տուեալները նոյնպէս կը վկայեն 90 միլիոնի մասին, նոյնիսկ՝ մինչեւ 105<ref>http://sprachkreis-deutsch.ch/2012/05/14/die-meistgesprochenen-sprachen-der-welt/</ref>։ Ընդհանուր առմամբ բոլոր պարագաներին հիմքին ներգաղթի երեւոյթն է դեպի [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիա]], Աւստրիա, ԶուիցԵրիա, ովքեր գերմաներԷնը որպես երկրորդ լեզու կը գործածեն եւ որոնց լեզուական իրադրութեան մասին պաշտօնական տուեալները կը բացակայեն։
Տող 52.
== Բառամթերքը ==
[[File:Duden 25Auflage.JPG|upright|thumb|ձախից|Duden բառարանը գերմաներէնի ուղղագրական կանոններու ժողովածու է]]
Գերմաներէնի բառապաշարի մեծամասնութիւնը եկած է Եւրոպական լեզուաընտանիքին գերմանական ճիւղէն: Սակայն նշանակալի քանակութիւն կը կազմեն նաեւ այլ լեզուներէն փոխառնուած բառերը, առաւելապէս ղաթիներէնէ, [[յունարէն]]է, [[իտալերէն]]է, [[ֆրանսերէն]]է եւ վերջին ժամանակներս՝ [[անգլերէն]]է:<ref>Սա երեւոյթը յայտնի է որպէս {{Լեզու de|Denglisch}} կամ {{Լեզու en|Germish}}, հայերէն՝ գերմանգլերէն: </ref> 19<sup>րդ</sup> դարասկիզբին {{Լեզու de|Joachim Heinrich Campe}}-ն գնահատած է, որ գերմաներէնի ամբողջ բառապաշարի հինգերորդ մասը ունէ ֆրանսական կամ ղաթինական ծագում<ref>Uwe Pörksen, German Academy for Language and Literature’s Jahrbuch [Yearbook] 2007 (Wallstein Verlag, Göttingen 2008, pp. 121-130)</ref>:
<br>
Լատինական բառերը գերմաներէնի նախահայր լեզուն փոխառած է տակաւին Հռովմի կայսրութեան օրոք եւ ենթարկած է համապատասխան հնչիւնաբանական փոփոխութիւններու: Ատոնց ծագումի մասին չեն գիտեր շատ խօսողներ (զորօրինակ, որ {{lang|de|Pforte}}, {{lang|de|Tafel}}, {{lang|de|Mauer}}, {{lang|de|Käse}}, {{lang|de|Köln}} համապատասխանաբար լատիներէն {{lang|la|porta}}, {{lang|la|tabula}}, {{lang|la|murus}}, {{lang|la|caseus}}, {{lang|la|Colonia}} բառերէն են). Լատիներէնէ փոխառութիւններու գործընթացն իր շարունակութիւնը կ'ունենայ նաեւ Հռովմի կայսրութեան անկումէն ետք քրիստոնէացման ընթացքին, ինչը միջնորդաւորուած էր եկեղեցիներով եւ վանքերով: Լատիներէն բառերու մեկ այլ կարեւոր ներհոսք կը նկատուէր Վերածննդի մարդասիրութեան ժամանակ: Լեզուաբանական առումով լատիներէն բառերու ներմուծումը կը շարունակուէ մինչեւ մեր օրերը, ինչը վերջին մի քանի տասնամեակներուն յաճախ կատարուէ [[անգլերէն]]ով միջնորդաւորուած եղանակով: ԺԵ-էն ԺԷ դարերուն մեծ էր եղած [[իտալերէն]]ի ազդեցութիւնը, առաւելապէս իտալերէն մասնագիտական բառերու ձեւով ճարտարապետութեան, դրամաշրջանառութեան եւր երաժշտութեան բնագաւառներուն մէջ: [[Ֆրանսերէն]]է կատարուած փոխառութիւնները կատարուած են գլխաւորապէս 17-էն մինչեւ 19<sup>րդ</sup> դարերուն: [[Անգլերէն]]ի ազդեցութիւնը կ'երեւայ տակաւին 19<sup>րդ</sup> դարուն, սակայն անիկա գերակշռող չէր եղած մինչեւ 20<sup>րդ</sup> դարու երկրորդ կէսը: