«Գրիգոր Նարեկացի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{ԱրևելահայերենԱրեւելահայերեն|Գրիգոր Նարեկացի}}
{{Տեղեկաքարտ Անձ (արեւմտահայերէն)
| անուն ազգանուն = Գրիգոր Նարեկացի
Տող 22.
| կարողութիւն =
| մասնագիտութիւն =
| ամուսինամուսուն =
| ծնողներ =
| երեխաներ =
| պարգեւներ ևեւ մրցանակներ = Տիեզերական եկեղեցուեկեղեցւոյ դոկտոր<ref name="newsva">[http://www.news.va/en/news/pope-francis-declares-armenian-saint-doctor-of-the Pope Francis declares Armenian saint Doctor of the Church] {{W/Ref-en}}</ref><ref name="doctor">[http://www.tert.am/am/news/2015/02/23/narekaci/1598629 Վատիկանը Գրիգոր Նարեկացուն «Տիեզերական եկեղեցու դոկտորի» տիտղոս է շնորհել]</ref>
| կայքէջք = <!-- {{url|}} -->
| ստորագրութիւն =
}}
'''Գրիգոր Նարեկացի''' ([[950]]-[[1003]] թթ.), հայ միջնադարեան հոգեւորական, քրիստոնեայ աստուածաբան, բանաստեղծ, երաժիշտ եւ [[փիլիսոփափիլիսոփայ]]։ Գրիգոր ՆարեկացինՆարեկացի կը համարուի հայ գրականութեան վերածնութեանվերածննդեան հիմնադիրհիմնադիրը, Հայ վերածնութեանվերածննդեան [[Փիլիսոփայութիւն|փիլիսոփայական]] միտքի գագաթը։
 
Ծնած է [[Վասպուրական նահանգ]]ի [[Ռշտունի]] գաւառի [[Նարեկ գիւղ]]ին մէջ։ Հայ [[միջնադար]]եան հոգեւորական, [[Քրիստոնյա|քրիստոնեայ]] աստուածաբան, բանաստեղծ, երաժիշտ եւ փիլիսոփայ։ Որպէս ուսուցիչ կ'ունենայ նախ՝ իր հայրը խոսրով Անձեւացին եւ հօրեղբայրը։ Գրիգոր Նարեկացիի գործերէն մեզի հասած են, իր հռչակաւոր «[[Մատեան Ողբերգութեան]]»ը (քսանհինգ բանաստեղծութիւններ եւ ձօներ)։ Դաստիարակչական հզօր ստեղծագործական իր ուժով, ան կը դառնայ հայկական միջին դարումիջնադարու մեծագոյն բանաստեղծը։ Իր ազդեցութիւնը զգալի է յաջորդող բոլոր դարաշրջաններու բանաստեղծութեան վրայ՝ մինչեւ մեր օրերը։
 
Փետրուար [[2015]]-ին, [[Հռոմ]]ի [[Ֆրանչիսկոս (Հռոմի պապ)|Ֆրանչիսկոս պապ]]ը Գրիգոր Նարեկացիին «Տիեզերական եկեղեցիիեկեղեցւոյ դոկտորի» տիտղոս շնորհած է<ref name="newsva"/><ref name="doctor"/>։
 
== Կենսագրութիւն ==
Հնագոյն ձեռագիրներուն մէջ, բանաստեղծին ստեղծագործութիւններուն եւ ինքնակենսագրական բնոյթի յիշատակութիւններուն մէջ, Գրիգոր Նարեկացիի կեանքին մասին շատ քիչ տեղեկութիւններ պահպանուած են։
Յայտնի է, որ Գրիգոր Նարեկացի ծնած է [[Վասպուրական]] նահանգի Ռշտունի գաւառին մէջ, [[Վանայ լիճ]]ի հարաւային ափերուն գտնուող Նարեկ գիւղին մէջ 951-ին։ Նարեկացի Անձեւացեաց գաւառի Խոսրով եպիսկոպոսի որդին էր։
Մանուկ հասակէն կապուած էր Ռշտունեաց աշխարհի Նարեկ գիւղի վանքի հետ, ուր եղբօրը հետ կրթուած եւ դաստիարակուած էր ժամանակի ամենազարգացած մարդոցմէ մէկուն՝ [[Անանիա Նարեկացի]]ին քով, որ նաեւ Գրիգորի մօր հօրեղբայրն էր։ Իւրացնելով դպրոցի մատենադարանի թարգմանական եւ ինքնուրոյն ձեռագիր կրօնափիլիսոփայական գրականութիւնը՝ Գրիգոր Նարեկացի հետագային դարձած է ուսման այդ կեդրոնի սիւներէն մէկը։
Ուսումը ստանալէ ետք, Գրիգոր վարդապետ կը ձեռնադրուի նոյն Նարեկայ վանքին մէջ եւ կը ստանայ Նարեկացի անունը։ Իր հարուստ գիտելիքներու եւ անբասիր վարքին շնորհիւ, Նարեկացի շուտով մեծ համբաւի տէր կը դառնայ։ Անոր մասին կը կը հիւսուին զանազան աւանդութիւններ, որոնց մէկ մասը բանաւոր կամ գրական մշակումով մեզի հասած են։
յայտնի է նաեւ, որ մեծ հռչակ վայելող Նարեկացի ունեցած է թշնամիներ՝ հոգեւոր դասի բարձր շրջաններէն։ Ան տարբեր պատճառներով մեղադրուած եւ նոյնիսկ հոգեւոր դատարան կանչուած է։ Կ'ենթադրուի, որ Նարեկացի հալածուած է թոնդրակեաններու աղանդին պատկանելուն կամ հակումներ ունենալուն համար:
Գրիգոր Նարեկացի վախճանած է 1003-ին եւ թաղուած Նարեկայ վանքին մէջ։ Անոր գերեզմանը երկար ժամանակ ուխտատեղի եղած է շրջակայ հայ բնակչութեան համար։
Ըստ աւանդութեան՝ Նարեկացի ճգնած է ներկայիս իր անունը կրող քարայրին մէջ։
 
 
== Նարեկացիի ստեղծագործութիւնները ==
Գրիգոր Նարեկացիէն մնացած են մեծ թիւով գործեր՝ «Մեկնութիւն երգոց երգոյն Սողոմոնի», չորս ներբող, գանձեր, տաղեր (թիւով 30-էն աւելի), «Մատեան ողբերգութեան» չափածոյ աղօթագիրքը, թուղթեր եւ այլ գործեր։ Այդ երկիրներէն լաւագոյնները տաղերն են եւ «Մատեան ողբերգութեան» քնարական չափածոյ աղօթագիրքը։
 
=== Մատեան ողբերգութեան ===
1rightarrow.png Հիմնական յօդուած՝ Մատեան ողբերգութեան
Նարեկացիէն՝ մեզի հասած գրական ժառանգութեան կարեւորագոյն ստեղծագործութիւնը «Մատեան ողբերգութեան»ն է, որ հայ միջնադարեան գրականութեան միտքի ամենամեծ արգասիքն է, կը պատկանի մարդկութեան ստեղծած գեղարուեստական մեծագոյն արժէքներու թիւին։ Աղօթագիրքը ամփոփումն է այն լաւագոյնին, զոր ստեղծած է հայ քերթողական միտքը հնագոյն ժամանակներէն մինչեւ Ժ. դար։ Աղօթագիրքը բաղկացած է 95 գլուխներէ։ Ժանրային առումով անիկա քնարական–հոգեւոր է։ Յայտնի չէ, թէ քանի տարուան ընթացքին գրուած է աղօթագիրքը, սակայն աւարտած է մահէն մէկ տարի առաջ՝ 1002-ին։
Աղօթագիրքը գրաբարէն աշխարհաբարի վերածած է Մկրտիչ Խերանեան։ Հայ գրականութեան մեջ բազմաթիւ են աշխարհաբար թարգմանութիւնները։ Վազգէն Գէորգեան թարգմանած է աղօթագիրքին ծաղկաքաղը։
Գրականութեան պատմութեան մեջ Նարեկացին թերեւս առաջինն է, որ լայնօրէն օգտագործած է բաղաձայնութիւնը ոտանաւորին երաժշտութեան համար։
Աղօթագիրքը յայտնի է «Նարեկ» անունով։ Զանազանուելով քնարական բանաստեղծութիւններու միւս հեղինակներէն՝ Նարեկացի պատմողական բնոյթի տարրեր բնաւ չէ օգտագործած ։ Բայց բանաստեղծութիւնը էապես ունի իր սկիզբն ու վախճանը, ներքին գարգացման կուռ միասնութիւնն ու ամբողջականութիւնը։ Բանաստեղծութեան մէջ խտացուած են բանաստեղծին ողբերգական ապրումները, տարակոյսները, թէ ինք կրնա՞յ միանալ Աստուծոյ։ Ան կը տարակուսի,թէ՝ կրնա՞յ հասնիլ իր իտէալին՝ Աստուծոյ, որովհետեւ հետզհետէ կ'աճին իր մեղքերը։ Մինչդեռ Աստուծոյ հասնելու համար պէտք է մարդու գործերն ու վարմունքները, յոյզերն ու զգացումները մաքուր ըլլան ամէն տեսակի թերութիւններէն, ամէն տեսակի բացասական գիծերէն։ Կատարեալ մաքրութեան հասնելու համար, մարդ պէտք է ամէն ձեւով խոստովանի ու դատապարտէ իր վատ արարքները, մեղքերը։ Բանաստեղծը ինքզինքին կը վերագրէ մեղքեր ու յանցանքներ, կը դատապարտէ այն բոլոր բացասականը, զոր նկատած է մարդկային կեանքին ու իրականութեան մէջ։
Ան կը նկատէ, որ մարդկային ծնունդներէն ոչ մէկը իրեն չափ մեղաւոր չէ եղած, որովհետեւ չէ կրցած միտքի երիվարը բանականութեան սանձով կանգնեցնել եւ, «... մութ խորհուրդներու մէջէն սլանալով», մարդոց գործած բոլոր հին չարիքներուն նորերը ։ Նոյնիսկ արարիչին դէմ նենգամիտ գտնուած է, ըմբոստացած, աստուածամարտ մտածումներ ունեցած է ու չէ վախցած անոր սպառնալիքներէն։ «Մատեան ողբերգութեան» մեջ ան կ'ըսէ.
 
Նարեկացու պատկերը Վատիկանում
Aquote1.png
- Սպառնացար, եւ ոչ զաոհուրեցայ,
Արգահատեցեր՝ եւ ոչ երբեք լուայ, Որ է ապստամբութեան յայտնի նշանակ։
Aquote2.png
 
Կործանվելու սարսափներին հաճախ հաջորդում է փրկվելու հույսը՝ կապված մեղքերի խոստովանութեան հետ։ Պոեմի արտակարգ հուզիչ, դրամատիկ դրութիւններով հարուստ ընթացքն ավարտվում է լավատեսութեան հաղթանակով, Փրկութեան ե աստվածային էութեան հետ միանալու՝ աստվածանալու հավատով։
Ինչպես որոշ միստիկներ, այնպես էլ միստիկ Գրիգոր Նարեկացին ստեղծել է կատարելութեան ձգտող մարդու իդեալը՝ առաջ քաշելով կատարյալ էակի՝ աստծո պաշտամունքը։ Նա պանթեիստորեն առաջադրում եւ յուրովի լուծում է մարդ եւ աստված, բնութիւն եւ աստված հարաբերութիւնը։ Աստված ամենուրեք է եւ ամեն ինչում.
Aquote1.png
- Զի դու միայն ես երկնքում անճառ
եւ երկրում՝ անզնին, Գոյութեան տարրերի մեջ եւ աշխարհի բոլոր ծագերում, Սկիզբն ամեն ինչի, եւ ամեն ինչի մեջ՝
ամբողջ լրումով։
Aquote2.png
 
Պոեմի բովանդակութեան զարգացման ինքնատիպութիւնը, հույզերի, տրամադրութիւնների արտահայտումն ու պատկերումը պահանջում էին պոետիկական նորանոր հնարքներ ու միջոցներ։ Բանաստեղծը խորապես գիտակցել է իր ստեղծագործութեան էութեան առանձնահատկութիւնները եւ, դրանց համապատասխան, արտահայտչական ձեւեր ստեղծելու անհրաժեշտութիւնը։ Թե՛ մարդկային կյանքի իրադրութիւնները, թե՛ բնութեան երեւույթներն օգտագործված են բանաստեղծի կողմից իբրեւ համեմատութիւններ ու փոխաբերութիւններ՝ ապրումների ու հոգեվիճակների գեղարվեստական մարմնավորման համար։
Նարեկացու փոխաբերութիւնները, համեմատութիւնները, էպիտետները, որոնք բանաստեղծութեան մէջ հորդում են հեղեղի նման, միշտ ինքնատիպ են, համարձակ եւ գեղագիտական բարձր ճաշակի ու զգացողութեան արտահայտութիւն։
Ժամանակի գրական լեզուն՝ գրաբարը, ինչ հարստութեան որ հասել էր պատմիչների, եկեղեցական գրողների ու բանաստեղծների գործերում, չէր կարող Նարեկացու ստեղծագործական երեւակայութեան անսահման թռիչքը, իրարամերժ խոհերի ու զգացմունքների բոլոր նրբերանգներն արտահայտել։ Նրանից առաջ բուն բանաստեղծութեան լեզուն շատ ավելի աղքատ ու միակերպ էր, քան մեր պատմիչների լեզուն։ Եկեղեցական դոգմաներին հետեւելը խանգարում էր հոգեւոր երգերի (շարականների) հեղինակներին լեզվական նորամուծութիւններ կատարել ե՝ այն աստիճան, որ նրանց լեզվական անհատականութիւնը գրեթե կորչում էր։ «Մատեան ողբերգութեան» պոեմի հավերժ մնայուն գեղարվեստական արժեքը, բովանդակութեան խորութեան ու մեծութեան հետ, պայմանավորված է նրա պոետիկական արվեստի անսահման հարստությամբ։ Նարեկացու բանաստեղծական արտահայտչական միջոցներն ու ձեւերը անսպառ են, բազմազան ու գունագեղ, իսկ բառարանը՝ հայ գրականութեան մեջ ամենահարուստը։
Գրիգոր Նարեկացին գրականութեան մեջ մնաց անգերազանցելի՝ բովանդակութեան համապատասխան ոտանավորի տարբեր չափեր ստեղծելու եւ օգտագործելու, ռիթմի ու երաժշտականութեան անկրկնելի արդյունքների հասնելու հարցում։ Մ. Մեծարենցը ճիշտ է նկատել, թե Նարեկացին «գիտեր ծովաձայն հնչեցնել բառերը»։
Նարեկացին, որպես երաժիշտ, նոր շունչ ու կյանք է հաղորդել հայ միջնադարյան մասնագիտացված երգարվեստին։ հատկապես իր տաղերի երաժշտական բաղադրիչներում հաղթահարված են շարականների հին, ութ-ձայնի դրութեանը կապված եղանակների կազմութեան՝ տվյալ պատմաշրջանի համար արդեն քարացած ձեւերը։ Ընդհանրապես նախատեսված չլինելով պարտադիր-կիրառական նպատակների համար՝ տաղերն ազատ են մնացել եկեղեցական կանոնական մտածողութիւնից ու ավելի անկաշկանդ (քան, օրինակ, շարականները) հարստացել ժող-գուսանական արվեստից եկող կենսունակ տարրերով։ «Մատեան ոդբերգութեան» պոեմի գեղարվեստական անընդգրկելի մեծութեան ամենացայտուն ապացույցներից է մեր գրականութեան վրա թողած նրա հսկայական ազդեցութիւնը։ Նրանից սովորել եւ ներշնչվել են ոչ միայն միջնադարի, այլն նոր ժամանակների հայ պոեզիայի նշանավոր դեմքերը։
«Մատյան ողբերգութեան» աղօթագիրքը, ամբողջական կամ մասնակի, թարգմանվել է աշխարհի շուրջ 30 լեզուներով։
Գանձերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 
Նարեկացու պատկերը Մոսկվայի Սուրբ Խաչ մայր տաճարի պատին
Նարեկացու ստեղծագործութիւնների մեջ առանձին տեղ են զբաղեցնում գանձերը՝ գրված որոշակի տոնին երգվելու նպատակով։ Պահպանվել են շուրջ տաս գանձեր, որտեղ գովաբանվում է տոնի խորհուրդը։ Գանձերը սերում են ավանդական քարոզից եւ ունեն քարոզին բնորոշ ձեւական հատկանիշներ։ Գանձերի առաջին կիրառողը եղել է Գրիգոր Նարեկացին։ Գանձ ժանրանունը ծագում է հենց Նարեկացու ստեղծագործութիւններից, որոնք սկսվում են «Գանձ» բառով՝ դրանով ապահովելով հեղինակի անվան սկզբնադիրը եւ ամբողջութեան մեջ դուրս բերելով «Գրիգորի երգ» ծայրակապը։ Նարեկացու գանձերին բնորոշ են հետեւյալ հատկանիշները.
գանձերի առաջին տներում ներբողվում է տվյալ տոնը կամ սրբի հիշատակը,
յուրաքանչյուր տուն ավարտվում է կրկնակով կամ դարձով,
վերջին հատվածներում առկա են ննջեցյալներին ողորմութեան արժանացնելու եւ աղաչողին սեր եւ բարի գործեր պարգեւելու մասին խնդրանքներ,
գանձերն ավարտվում են հին քարոզներից վերցված տողերով։
Տաղերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նարեկացուց պահպանվել են նաեւ շուրջ երկու տասնյակ տաղեր, որոնք իրենց բովանդակությամբ կապվում են գանձերի հետ, քանի որ նվիրված են եկեղեցական որոշ տոների։ Նարեկացին տաղերում արտահայտել է կրոնական տրամադրութիւններ եւ գաղափարներ՝ իրականութիւնից առնված պատկերներով։ Այս ձեւով նա բանաստեղծութիւնից օտարել է ավանդական որոշակի ձեւեր եւ պոեզիայի մեջ ներդրել սեփական ընկալումների շնորհիվ ինքնուրույն պատկերներ գործածելու սկզբունքը։ Տաղերի մեծ մասն իրենց գաղափարական բովանդակությամբ եւ արտահայտչական ձեւերով արտացոլում են X դարի հասարակական կյանքի տեղաշարժերը։ Ճիշտ է, տաղերում մարդու ներաշխարհի, նրա խոհերի ու ապրումների պատկերները դեռ այնքան խորը չեն, բայց «Մատեան ողբերգութեան» մեջ դրանք հասնում են գերօրինակ ուժի ու բարձրութեան։ Գեղեցկութեան իդեալը սովորաբար մարմնավորում է տիրամայրը։ Դրա ամենավառ արտահայտութիւններից է «Տաղ Վարդաւառի»-ն, որը հեղինակի լավագույն ստեղծագործութիւններից է։ Վարդի եւ շուշանի գունզգույն ծաղիկների պատկերներով հեղինակը նկարագրում է Քրիստոսի Պայծառակերպութեան ավետարանական դրվագը։ Իր չափազանց հարուստ գիտելիքների եւ անբասիր վարքի շնորհիվ Նարեկացին շուտով մեծ համբավ է վաստակում։ Նրա մասին հյուսվում են զանազան ավանդութիւններ, որոնց մի մասը բանավոր կամ գրական մշակմամբ մեզ է հասել։
«Տաղ Ծննդյան»-ում հեղինակը ներկայացնում է Աստվածածնին իր ողջ գեղեցկութեան մեջ՝ նկարագրելով անգամ Աստվածածնի հանդերձանքը։ Եթե մինչ այդ Աստվածածինը ներկայացվում էր շարականներում իբրեւ կանանց մեջ ամենագովելին եւ բարեխոս իր Որդու առջեւ, ապա Նարեկացու մոտ ավանդական այս մոտեցումը առաջինը լինելով փոխված է։ Նարեկացու արժեքավոր ստեղծագործութիւններից է նաեւ «Հարութեան տաղը»։ Այստեղ ներկայացվում է, թե ինչպես Մասիսի լանջով իջնում է սայլը, որը քաշող սայլապանը նման է Խորենացու նկարագրած Հայկ նահապետին։
Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նարեկացու առաջին խոշոր աշխատանքը «Երգ երգոցի» մեկնութիւնն է՝ գրված 977 թ, Վասպուրականի Անձեւացյաց գավառի Գուրգեն-Խաչիկ իշխանի պատվերով։ Նարեկացին այստեղ զարգացնում է այն միտքը, թե մարմնավորի, առարկայականի, տեսանելիի միջոցով Սողոմոնն արտահայտել է աստվածայինը, որովհետեւ աշխարհն էլ Աստծո արարչագործութեան արդյունք է, եւ աստվածայինը դրսեւորվել է առարկայական աշխարհի մեջ. «Ի ձեռս մարմնաւորաց տեսցուք զհոգեւորս»։
Ըստ Նարեկացու՝ տղամարդու եւ կնոջ սերը, որ հարսի եւ փեսայի սեր է, երբ օրհնվում է Սուրբ Պսակով, զուրկ չէ Հոգու շնորհից։ Այսինքն սուրբ ընտանիքի գաղափարը Նարեկացուն հիմք է տալիս արդարացնելու տղամարդու եւ կնոջ սերը։
Նարեկացու գրչին է պատկանում նաեւ «Ապարանից խաչի պատմութիւն» վերնագրով մի երգ, որը հեղինակը գրել է Մոկաց աշխարհի Ապարանք գյուղում վանական համալիր կառուցելու առիթով։
Գեղարվեստական արժեք են ներկայացնում նաեւ Նարեկացու «Ճառ ներբողի» եւ «Գովեստ երգաբանութեան Տիրուհւոյն» ներբողյանները՝ նվիրված Սուրբ Աստվածածնին։
Մեծերը Գրիգոր Նարեկացու մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նարեկացին կարապետն ու մարգարեն էր աստվածային ողորմութեան։ Դժվար է գտնել որեւէ մեկին, որ հավասարվի նրան մարդկային սրտում թեւավորված անդնդային թշվառութիւնները քննելու առումով։ Սակայն նա վերածում է դրանց աստվածային սիրո անդադրուն, արտասվալի եւ վստահ պաղատանքի՝ հաստատելով որ Աստված «պարգեւների բաշխողն է, բնությամբ բարի Նարեկացին ոչ միայն վարդապետ է ուսուցման, այլ հատկապես կյանքի, որովհետեւ սովորեցնում է, թե ինչքան կարեւոր է ճանաչել ինքներս մեզ: Այս սուրբ վկան մարգարեաբար ներկայացնում է ձեր ժողովրդին: Նա, սակայն, ընդհանրական եկեղեցու վարդապետ է արդեն:
Աշխատութիւնների ցանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Մատյան ողբերգութեան» պոեմ, 95 գլխով
«Տաղ ծննդյան»
«Տաղ հայտնութեան»
«Տաղ հարութեան»
«Տաղ վարդավառի»
«Տաղ ջրօրհնյաց»
«Տաղ Աստվածածնի»
«Տաղ համբարձման»
«Տաղ Տյառընդառաջի»
«Տաղ Քառասուն Մանկանց»
«Տաղ Ղազարոսի հարութեան»
«Տաղ Հովհ. Մկրտչի»
«Տաղ Հոգեգալստյան»
«Տաղ Եկեղեցու»
«Տաղ Գրիգոր Լուսավորչի»
«Տաղ Վերափոխման»
«Տաղ Խաչի»
«Տաղ Առաքելոց»
«Մեղեդի ծննդյան»
Նարեկացու երկերի հրատարակութիւնները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գիրք աղօթից սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյ արարեալ, ԿՊ, 1700։ Սրբոյ հօրն մերոյ Գրիգորի Նարեկայ վանից վանականի մատենագրութիւնք, Վնտ., 1840։
Նարեկ. Մատյան ողբերգութեան ս. Գրիգոր Նարնկացիի, գրաբար բնագրի հանդիպադրությամբ աշխարհաբարի վերածեց Գարեգին եպ. Տրապիզոնի (Խաչատրյան), Բուենոս Այրես, 1948։
Մատյան ողբերգութեան, գրաբարից թարգմանեց Մ. Խերանյան, Ե., 1960։
Մատյան ողբերգութեան, գրաբարից թրգմ. Վ. Գեւորգյան, Ե., 1970։
Գրականութիւն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հրաչիկ Միրզոյան, Նարեկացագիտական հետազոտութիւններ (հոդվածների ժողովածու), Ե., ԵՊՀ, 2010, 395 էջ։
Մկրտիչ Մկրյան, Գրիգոր Նարեկացի, Ե., Երեւանի համալսարանի հրատարակչութիւն, 1951, 306 էջ։
Զավեն Ավետիսյան, Նարեկացու Մատյանը, Ե., 2004։
Չոպանյան Ա., Դեմքեր, Փարիզ, 1924։
Աբեղյան Մ., Հայոց հին գրականութեան պատմութիւն, գիրք 1, Ե., 1944։
Թահմիզյան Ն., Կոմիտասը եւ Նարեկացու տաղերը, «ԲԵՀ», 1969, N 3։
Dorfmann-Lazarev, Igor (2006) '«Manto terrestre dell’immagine solare»: Note sul linguaggio cristologico di Gregorio di Narek.' In: Mahe, J.P. and Zekiyan, B.L., (eds.), Saint Grégoire de Narek: théologien et mystique. Rome: PIO, pp. 113-138. (Orientalia Christiana Analecta, vol. 275).
Читая Нарекаци, Е., 1974.
Սամվել Պողոսյան «Իմ Նարեկացին»,Երեւան,2007 թ. http://grigornarekaci.su/
Ս.Պողոսյան, «Գրիգոր Նարեկացու «Հավատարմատը» ,Եր.2015 թ. http://grigornarekaci.su/
 
 
== Արտաքին յղումներ ==
* Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի, «Մատեան ողբերգութեան» Աուդիոգիրք
* Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի, «Մատեան ողբերգութեան» PDF
* Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի, Տաղ Հարութեան
* Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն նվիրված կայք
* Մատյան ողբերգութեան (արեւելահայերեն
* Մատեան ողբերգութեան (գրաբար)
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
 
{{DEFAULTSORT:Նարեկացի, Գրիգոր}}
[[Կատեգորիա:Հայ բանաստեղծներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Միջնադարեան բանաստեղծներ]]