«Դողտենդ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
վիքիֆիկացում, կետադրական, փոխարինվեց: → (6) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 2.
{{Արևելահայերեն|Մալարիա}}
'''Մալարիա''' [[Յունարէն]] լեզուով կը նշանակէ վատ օդ: Մալարիան մակաբուծային (parasitic) բորբոքում մըն է, որ կը յատկանշուի հիմնականօրէն դողով եւ տենդով: Ուստի կարելի է մալարիան [[հայերէն
[[Պատկեր:Malaria.jpg|մինի|Դողտենդը խոշորացոյցի տակ.]]
Տող 16.
Այս մակաբոյծներուն փոխանցումը վարակուած անձէ մը առողջ անձի մը կը կատարուի անոֆիլիս (anopheles) կոչուած մժեղի լորձունքին միջոցով: Գոյութիւն ունին 20 տարբեր տեսակ անոֆիլիս մժեղներ, որոնք կը խայթեն ընդհանրապէս գիշեր ժամանակ եւ կ'ապրին խոնաւ ու ճահճային վայրեր:
Դողտենդը կը փոխանցուի նաեւ յղիէն իր սաղմին եւ վարակուած անձի մը արեան փոխներարկումով (transfusion) առողջ անձի մը:
Դողտենդը վարակիչ եւ մտահոգիչ հիւանդութիւն մըն է: [[Համաշխարհային Առողջապահական Կազմակերպութիւն|Համաշխարհային Առողջապահական Կազմակերպութեան]] տեղեկագրութիւններուն համաձայն, ամբողջ աշխարհի տարածքին 300 միլիոնէ աւելի մարդիկ կը վարակուին ամէն տարի եւ 1-2 միլիոն մահեր կը պատահին տարեկան: Մահացողներուն մեծամասնութիւնը անչափահասներ են: Անիկա տեղաճարակ (endemic) հիւանդութիւն մըն է Ափրիկէի մէջ, հարաւային Ասիոյ, Կեդրոնական եւ Հարաւային Ամերիկայի երկիրներու մէջ<ref>''Joy D, Feng X, Mu J, Furuya T, Chotivanich K, Krettli A, Ho M, Wang A, White N, Suh E, Beerli P, Su X'' Early origin and recent expansion of Plasmodium falciparum. // Science — 2003—300 (5617) — 318-21</ref>:
Տող 22.
[[Երկիր (արեւմտահայերէն)|Երկրագունդի]] դողտենդի առաւել տարածուած շրջաններուն մէջ ապրող ընդհանուր բնակչութեան թիւը կը կազմէ մօտաւորապէս 2.4 պիլիոն մարդ կամ աշխարհի բնակչութեան գրեթէ 40 %-ը։ Դողտենդով ամէն տարի կը վարակուին 350-500 միլիոն մարդ եւ այդ թիւը կ'աւելնայ տարեկան 16%-ով<ref>[http://www.malariasite.com/malaria/WhatIsMalaria.htm Malaria Site]</ref>, տարեկանում մահացության թիվը կազմում է 1.3-3 միլիոն մարդ<ref>Campbell, Neil A. et al. «Biology» Seventh edition. Menlo Park, CA: Addison Wesley Longman, Inc. 2005</ref>։
Դողտենդը կը հարուածէ ամբողջ մարդկութիւնը, բայց
== Դողտենդի Յառաջացում ==
Տող 40.
#Լեարդի ախտահարում եւ դեղնախտ (jaundice):
[[File:Symptoms of Malaria.png|thumb|250px|Դողտենդի ախտանշանները [[
▲[[File:Symptoms of Malaria.png|thumb|250px|Դողտենդի ախտանշանները [[Անգլերէն|անգլերէնով]].]]
Դողը եւ ջերմը կը պատահին այն հանգրուանին, երբ վարակուած կարմիր գնդիկներէն դուրս կու գան վարակիչ փլազմոտիում բջիջները: Նոպայական ջերմը կը հասնի մինչեւ 40 աստիճանի: Ջերմին հետ հիւանդը կ'ունենայ յոգնածութիւն, ուժասպառութիւն, մկանային ցաւ, գլխացաւ, սրտի արագ զարկ եւ նողկանք: Ջերմը կը մեղմանայ 4-6 ժամ ետք առատ քրտինքով<ref>{{cite web|title=Malaria Fact sheet N°94|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs094/en/|website=WHO|accessdate=28 օգոստոս 2014|date=մարտ 2014}}</ref>:
*falciparum մակաբոյծի թխսումը կը տեւէ 9-16 օրեր, այսինքն ախտանշանները կը սկսին խայթուելէ 9-16 օրեր ետք: Անիկա ընդհանրապէս կը յառաջացնէ ամէնօրեայ նոպա: Այս մակաբոյծով յառաջացած դողտենդը յաճախ կոչուած է արեւադարձային կամ տաք գօտիի (tropical) դողեռոցք: P. Falciparum մակաբոյծը կը
*Vivax մակաբոյծին թխսումը կը տեւէ 7-21 օրեր, եւ ան կը յառաջացնէ նոպաներ, որոնք կը կրկնուին ամէն երեք օր անգամ մը եւ այս պատճառով դողտենդը կոչուած է եռօրեայ դողտենդ:
*Malarae մակաբոյծի թխսումը կը տեւէ 21-45 օրեր, եւ ան կը յառաջացնէ նոպաներ, որոնք կը կրկնուին ամէն չորս օր անգամ մը եւ այս պատճառով դողտենդը կոչուած է քառօրեայ դողտենդ:
*Vivax, P. ovale եւ P. Malarae վարակումները աւելի մեղմ են, քան` P. falciparum վարակումը: Անոնք ընդհանրապէս ուղեղին եւ երիկամներուն չեն վնասեր:
Տող 59 ⟶ 55՝
*Դողտենդը կը դարմանուի յատուկ դեղերով եւ պաշտպանողական միջոցառումներով: Փլազմոտիում մանրէներու տարբեր խմբաւորումներ ունին իրենց յատուկ հակամանրէական ազդու դեղերը եւ գործածութեան ձեւերը: Հակադողտենդի դեղերը կը գործածուին նաեւ որպէս կանխարգելիչ միջոցառում:
*Դողտենդէ վարակուած անհատը կրնայ բարդութիւններու մատնուիլ: Յաճախակիօրէն տեսնուած բարդութիւնները հետեւեալներն են.
▲*Դողտենդէ վարակուած անհատը կրնայ բարդութիւններու մատնուիլ: Յաճախակիօրէն տեսնուած բարդութիւնները հետեւեալներն են. արիւնալուծային անարիւնութիւն, երիկամներու եւ լեարդի աշխատանքի վատթարացում, ուղեղատապ, ուղեղապատեանի բորբոքում, փայծաղի ծաւալում եւ պայթում` մեծածաւալ արիւնահոսումով միասին:
Դողտենդը կանխարգիլելի հիւանդութիւն մըն է: Հետեւեալ միջոցառումներով կրնանք կանխարգիլել այս համատարած հիւանդութիւնը.
*Շուտով յայտնաբերել դողտենդէ վարակուող անձերը եւ տեղաճարակ շրջանները,
*Պայքարիլ մակաբոյծները փոխադրող մժեղներու դէմ` ոչնչացնելով մժեղները միջատասպան դեղերով եւ մժեղ վանող (repelent) միջոցներ կիրարկելով ու պաշտպանակներ (screens) ու ցանցեր (nets) գործածելով,
*Ինքնապաշտպանութեան դիմել` պատուհանները գոց պահելով, երկար թեւերով շապիկ եւ բաց գոյն հագուստ հագնելով,
*Հակադողտենդի դեղեր գործածել:
| |||