«Գաբրիէլ Երանեան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
Չ մանր-մունր, փոխարինվեց: → (267)
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Գաբրիել Երանյան}}
'''Գաբրիէլ Երանեան''' ([[1827]]-[[1862]] թթ.), հայ երաժշտագէտ, երգահան։
'''Գաբրիէլ Երանեան ([[1827]]-[[1862]])'''։ Երանեան Օհան անուն գաւառացի որմնադիրի մը որդին։ Գաբրէլ Երանեան ծնած է [[1827]]–ին։ Աշակերտած է Մայր-վարժարանի մէջ Տիրացու [[Արիստակես Հովհաննիսյան|Արիստակէսի]]ն, որուն ուսման անընդունակ ըլլալուն, ծնողքը 13-14 տարեկանին գործի դնել ստիպուեցան զինք։ Բայց ինք երաժշտական ուսման փափաքող, շուտով նորէն դպրոց վերադարձաւ եւ Արիստակէսի խնամքին տակ լաւ կերպարով սովրեցաւ հայ ձայնագրութիւնը, զոր յետոյ անբաւական համարելով եւրոպականն ալ սովեցաւ ինքնազարգացմամբ։ Ուստի նոր դրութեան մը կամ դպրոցի մը հեղինակ հանդիսացաւ, որ եւրոպական ձայնագրութիւնը կ՛ընդունէր իբր կատաեալ։ Դասախօսած է Օրթագիւղ, Գուղկունճուգ Կէտիկ-Փաշա եւ [[Խասգյուղ|Խասգիւղ]]ի վարժականներուն մէջ։ Մանաւանդ խասգիւղ իր գլխաւոր գործունէութեան ասպարէզը եղած է, ուր իրեն նեցուկ եղած են Աղաթօն, Թորոս Նազարեան, Փափազեան եւ ուրիշներ։
 
'''Գաբրիէլ Երանեան ([[1827]]-[[1862]])'''։ Երանեան Օհան անուն գաւառացի որմնադիրի մը որդին։ Գաբրէլ Երանեան ծնած է [[1827]]–ին։ Աշակերտած է Մայր-վարժարանի մէջ Տիրացու [[ԱրիստակեսԱրիստակէս ՀովհաննիսյանՅովհաննիսեան|Արիստակէսի]]ն, որուն ուսման անընդունակ ըլլալուն, ծնողքը 13-14 տարեկանին գործի դնել ստիպուեցան զինք։ Բայց ինք երաժշտական ուսման փափաքող, շուտով նորէն դպրոց վերադարձաւ եւ Արիստակէսի խնամքին տակ լաւ կերպարով սովրեցաւ հայ ձայնագրութիւնը, զոր յետոյ անբաւական համարելով եւրոպականն ալ սովեցաւ ինքնազարգացմամբ։ Ուստի նոր դրութեան մը կամ դպրոցի մը հեղինակ հանդիսացաւ, որ եւրոպական[[Եւրոպա|եւրոպա]]կան ձայնագրութիւնը կ՛ընդունէր իբր կատաեալ։ Դասախօսած է [[Օրթագիւղ]], Գուղկունճուգ Կէտիկ-Փաշա եւ [[Խասգյուղ|Խասգիւղ]]ի վարժականներուն մէջ։ Մանաւանդ խասգիւղԽասգիւղ իր գլխաւոր գործունէութեան ասպարէզը եղած է, ուր իրեն նեցուկ եղած են [[Աղաթօն]], Թորոս Նազարեան, Փափազեան եւ ուրիշներ։
 
[[1854]] թուականին, Ազգ․ Հիւանդանոցին սրբանոցին մէջ բացուած երկրագործական դասարանին ուսուցիչ կարգուած է։
իր վարպետին հետ, [[1857]]-[[1858]] թուականներուն «Քնար Արեւելեան»ը հրատարակած է, Արիս Յովհաննէսեան միայն եկեղեցական մասը մշակած էր, թէեւ ինչ ինչ կատարելագործութիւններ ալ ըրած էր, բայց իր աշակերտը աւելի եւրոպականին յարում ցոյց կու տար։ [[1857]]–ին «Քնար Արեւելեան»ի հրատարակութեամբ, որ ամիսը անգամ մը կ՛երեւար, նպատակ ունէին արեւելեան եւ մասնաւորապէս ազգային երգերը եւրոպական ձայնագրութեան առնելով արեւմտեաններուն հաղորդել։ Այս թերթերը տարիի մը չափ շարունակուելէ ետք կը դադրի։
Բայց հայ ձայնանիշներու կիրարութեան այս փորձը, ինչպէս նաեւ եւրոպականին մերձեցման ջանքերը՝ որոնք Երանեանի գլխաւոր սկզբունքներն էին, պատճառ կ՝ըլլան «Քնարի» վերերեւման։ Ինք եւ իր աշակերտը [[Նիկողոս Թաշչյան|Նիկողոս Թաշճեան]] [[1861]] [[Սեպտեմբեր]] 1–ին կը ձեռնարկեն «Քնար Հայկական» անուն ամսաթերթը հրատարակելու։ Այս ձեռնարկին նիւթապէս օգնած է տիրացու Արիստակէսը։ Հանդէսը երկու թերթէ կը բաղկանար եւ կիսամսեայ էր, կը բովանդակէր ազգային երգեր, պարերգներ՝ եւրոպական նօթայով, որուն հմուտ էին երկու հեղինակներն ալ։ Խմբագիրները նոյնիսկ առաջին թիւով կը ծանուցանեն հասարակութեան, թէ՛ զանազան տեղեր ձրի դասախօսութիւններ հաստատած են, ինչպէս՝ Սկիւտարի ճեմարանին, Իճատիյէի, Միջագիւղի, Պէշիքթաշի, Բերայի, Խասգիւղի, Քարակէօմրուկի, Սամաթիոյ, Եէնի Գաբուի վարժարաններուն մէջ կիրակի օրերը, դասախօս ունենոլով, երկու խմբագիրներէն զատ, Սիմէօն Մինէճեան, Ռէթէոս Փափազեան, Եղիա Տնտեսեան, Ստեփան Գալֆայեան, Համբարձում Չէրչեան։ Ասոնք կիրակի օրերը պիտի դասախօսէին «Քնար»ի բաժանորդներուն, թէ՛ եւրոպական եւ թէ՛ հայ երաժշտութեան համառօտ սկզբունքները, զորս արդէն քնարի մէջ մաս–մաս բացատրել սկասած էին երկու խմբագիրները եւ Համբարձում Զէրչեանը։
Երանեանի քով աւելի դէպի եւրոպականը միտում մը կը տեսնուի, որուն ապացոյցն է՝ [[Տիգրան Չուխաջյան|Տիգրան Չուխաճեան]]ի, [[1862]] Յունատր 1–էն, «Քնար»ի խմբագրութեան մասնակցիլը։ Բայց «քնար» հազիւ թէ բոլորած իր Ա․ վեցամսեան, կը դադարի [[1862]] [[Փետրվարի 15|Փետրուար 15]]–ին, 12–րդ թիւը հրատարակուելէ ետքը։
 
իրԻր վարպետին հետ, [[1857]]-[[1858]] թուականներուն, «Քնար Արեւելեան»ը հրատարակած է,: Արիս Յովհաննէսեան միայն եկեղեցական մասը մշակած էր, թէեւ ինչ ինչի՞նչ-ի՞նչ կատարելագործութիւններ ալ ըրած էր, բայց իր աշակերտը աւելի եւրոպականին յարում ցոյց կու տար։ [[1857]]–ին «Քնար Արեւելեան»ի հրատարակութեամբ, որ ամիսը անգամ մը կ՛երեւար, նպատակ ունէին արեւելեան եւ մասնաւորապէս ազգային երգերը եւրոպական ձայնագրութեան առնելով արեւմտեաններուն հաղորդել։ Այս թերթերը տարիի մը չափ շարունակուելէ ետք կը դադրի։
Երաժշտութեան փափաքը երթալով կը տարածուէր ժողովուրդին մէջ։ Մանաւանդ Սահմանադրութեան հաստատումը անմիջական կերպով զարգացուցած էր՝ երգը։ Ամէն կողմէ երգեր կը պատրաստուէին եւ Պէյքօղի տարեդարձի հանդէսներուն փայլը կ՛աւելցնէին։ Եւրոպական գաղափարներ հետզհետէ մուտք կը գործէին ազգաինին մէջ ու [[Եվրոպա|Եւրոպա]] գացող եւ վերադարձող սերունդը կը զգար երաժշտութեան կարեւորութիւնը։ Դաշնակը մուտք գործած էր հայ սալօններու մէջ եւ ահա [[1862]]-ի [[Մարտ]]ին Երանեանի թերթին օգնելու համար երաժշտական ընկերութիւն մը կը կազմուի, նպատակ ունենալով երաժշտութեան ճաշակը մեր մէջ տարածել, նուագածուներ յառաջ բերել, ինչպէս նաեւ «Քնար Հանդէս»ը կանոնաւոր կերպով եւ ժամանակին հրատարակել։ Այդ ընկերութեան հիմնադիրները ժամանակին ամէնէն երեւելի անձնաւորութիւններն էին՝ Աղաթօն, [[Երվանդ Օտյան|Օտեան]], Միւհենտիսեան, Քէօչէեան, Նեվրուղեան, [[Ռուսինյան Նահապետ|Ռուսինեան]] եւ ուրիշ անձնաւորութիւններ։ Ասոնք ուսումանկան յանձնաժողով մը ունէին իբր իրենց օժանդակ, որուն մաս կը կազմէին՝ Թորոս Նազարեան, Մ․ Մարուեան, [[Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան|Մ․ Պէշիկթաշլեան]], Յակոբ Ոսկան, Սրապիոն Հէքիմեան, Ս․ Փափազեան, Նոյպէս զանազան թաղերու մէջ մասնաժողովներ ունէր, որոնք ձրի դասախօսութիւններ կ՛ընէին։ Այս ընկերութիւնը թերթին երկրորդ շրջանի առաջին թիւը կը հրատարակէ [[1862 Ապրիլ 30]]–ին։
 
Բայց հայ ձայնանիշներու կիրարութեան այս փորձը, ինչպէս նաեւ եւրոպականին մերձեցման ջանքերը՝ որոնք Երանեանի գլխաւոր սկզբունքներն էին, պատճառ կ՝ըլլան «Քնարի» վերերեւման։ Ինք եւ իր աշակերտը [[Նիկողոս Թաշչյան|Նիկողոս Թաշճեան]] [[1861]] [[Սեպտեմբեր 1]] 1–ին–ին կը ձեռնարկեն «Քնար Հայկական» անուն ամսաթերթը հրատարակելու։ Այս ձեռնարկին նիւթապէս օգնած է տիրացու Արիստակէսը։ Հանդէսը երկու թերթէ կը բաղկանար եւ կիսամսեայ էր, կը բովանդակէր ազգային երգեր, պարերգներ՝ եւրոպական նօթայով, որուն հմուտ էին երկու հեղինակներն ալ։ Խմբագիրները նոյնիսկ առաջին թիւով կը ծանուցանեն հասարակութեան, թէ՛ զանազան տեղեր ձրի դասախօսութիւններ հաստատած են, ինչպէս՝ Սկիւտարի[[Սկիւտար]]ի ճեմարանին, Իճատիյէի, Միջագիւղի, Պէշիքթաշի, Բերայի[[Բերա]]յի, Խասգիւղի, Քարակէօմրուկի, [[Սամաթիա|Սամաթիոյ]], [[Եէնի ԳաբուիԳաբու]]ի վարժարաններուն մէջ կիրակի օրերը, դասախօս ունենոլով, երկու խմբագիրներէն զատ, Սիմէօն Մինէճեան, Ռէթէոս Փափազեան, Եղիա Տնտեսեան, [[Ստեփան Գալֆայեան]], Համբարձում Չէրչեան։ Ասոնք կիրակի օրերը պիտի դասախօսէին «Քնար»ի բաժանորդներուն, թէ՛ եւրոպական եւ թէ՛ հայ երաժշտութեան համառօտ սկզբունքները, զորս արդէն քնարի մէջ մաս–մաս բացատրել սկասած էին երկու խմբագիրները եւ Համբարձում Զէրչեանը։
 
Երանեանի քով աւելի դէպի եւրոպականը միտում մը կը տեսնուի, որուն ապացոյցն է՝ [[Տիգրան Չուխաջյան|Տիգրան Չուխաճեան]]ի, [[1862]] Յունատր[[Յունուար 1–էն1]]–էն, «Քնար»ի խմբագրութեան մասնակցիլը։ Բայց «քնար» հազիւ թէ բոլորած իր Ա․ վեցամսեան, կը դադարի [[1862]] [[Փետրվարի 15|Փետրուար 15]]–ին, 12–րդ թիւը հրատարակուելէ ետքը։
 
Երաժշտութեան փափաքը երթալով կը տարածուէր ժողովուրդին մէջ։ Մանաւանդ Սահմանադրութեան հաստատումը անմիջական կերպով զարգացուցած էր՝ երգը։ Ամէն կողմէ երգեր կը պատրաստուէին եւ Պէյքօղի տարեդարձի հանդէսներուն փայլը կ՛աւելցնէին։ Եւրոպական գաղափարներ հետզհետէ մուտք կը գործէին ազգաինին մէջ ու [[Եվրոպա|Եւրոպա]] գացող եւ վերադարձող սերունդը կը զգար երաժշտութեան կարեւորութիւնը։ Դաշնակը մուտք գործած էր հայ սալօններու մէջ եւ ահա [[1862]]-ի [[Մարտ]]ին Երանեանի թերթին օգնելու համար երաժշտական ընկերութիւն մը կը կազմուի, նպատակ ունենալով երաժշտութեան ճաշակը մեր մէջ տարածել, նուագածուներ յառաջ բերել, ինչպէս նաեւ «Քնար Հանդէս»ը կանոնաւոր կերպով եւ ժամանակին հրատարակել։ Այդ ընկերութեան հիմնադիրները ժամանակին ամէնէն երեւելի անձնաւորութիւններն էին՝ Աղաթօն, [[ԵրվանդԵրուանդ ՕտյանՕտեան|Օտեան]], Միւհենտիսեան, Քէօչէեան, ՆեվրուղեանՆեւրուղեան, [[Ռուսինյան Նահապետ Ռուսինեան|Ռուսինեան]] եւ ուրիշ անձնաւորութիւններ։ Ասոնք ուսումանկան յանձնաժողով մը ունէին իբր իրենց օժանդակ, որուն մաս կը կազմէին՝ [[Թորոս Նազարեան]], Մ․ Մարուեան, [[Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան|Մ․ Պէշիկթաշլեան]], [[Յակոբ Ոսկան]], Սրապիոն Հէքիմեան, Ս․ Փափազեան, Նոյպէս զանազան թաղերու մէջ մասնաժողովներ ունէր, որոնք ձրի դասախօսութիւններ կ՛ընէին։ Այս ընկերութիւնը թերթին երկրորդ շրջանի առաջին թիւը կը հրատարակէ [[1862]] [[Ապրիլ 30]]–ին։
 
Տարաժամ մահը՝ Գաբրիել Երանեանի, ընտիր դասատու երաժշտութեան, Հոկտեմբերի 13–րդ օրը վերածեց՝ սգոյ օրի մեր երաժշտաց դասուն համար։
 
{{DEFAULTSORT:Երանեան, Գաբրիէլ}}
 
[[Կատեգորիա:Հայ երաժշտագետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ երգահաններերաժշտագէտներ]]
[[Կատեգորիա:Երգահաններ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Հայ երաժշտագետներերգահաններ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Մանկավարժներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Հայ մանկավարժներ]]
[[Կատեգորիա:1827 ծնունդներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:1962 մահեր (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:ՀոկտեմբերիՎաղամեռիկ 13անձինք մահեր(արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:ՎաղամեռիկՊոլիս անձինքծնածներ]]
[[Կատեգորիա:Կ.Պոլիս Պոլսոյ ծունդներմահացածներ]]
[[Կատեգորիա:Կ. Պոլիս մահացածներ]]