Ուիքիփետիա

«Երեւան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
Չ կետադրություն և բացատներ, փոխարինվեց: կ՝ը → կ՝ ը (2) oգտվելով ԱՎԲ
պարզեցնում եմ հղումները oգտվելով ԱՎԲ
Տող 33.
[[Պատկեր:Hay pers.jpg|մինի|Փերսեփոլիսի բարձրաքանդակներ. հայու պատկերը|աջէն]]
 
[[Աքեմենեան Թագաւորութիւն|Աքեմենեան]]ներու (հին պարսկ.՝ Հախամանիշթիյա) կամ Արեաց Տիրութիւնը (Ք.Ա. 553 - 330) Հին Աշխարհի աշխարհակալ պետութիւններէն էր։ Անոր տարածքը կ՝ ընդգրկէր երեք աշխարհամասերէն՝ [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]], մասամբ՝ [[Եւրոպա]]յի եւ [[Ափրիկէ]]ի շարք մը երկիրներ։ Արեւելքէն անոր սահմաններուն մեջ կը մտնէին՝ արեւմտեան [[Հնդկաստան (արեւմտահայերէն)|Հնդկաստան]]ը՝ Ինտոս գետի հովիտը եւ Միջին Ասիան՝ հասնելով [[Հիմալայեան Լեռներ|Հիմալայեան լեռներ]], արեւմուտքէն՝ [[Փոքր Ասիա (արեւմտահայերէն)|Փոքր Ասիա]]ն եւ [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ը՝ սահմանակցելով [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|Միջերկրական ծով]]ուն, հիւսիսէն՝ [[Ղրիմ (արեւմտահայերէն)|Ղրիմ]]ը եւ [[Կովկասեան Լեռներ |Կովկասեան լեռներ]]ը՝ ներառելով [[Սեւ Ծով|Սեւ ծով]]ը, հարաւէն՝ Իրանական բարձրավանդակը եւ Միջագետքի դաշտավայրը՝ հասնելով Արաբական թերակղզին եւ [[Հնդկական Ովկիանոս|Հնդկական ովկիանոս]]ին։ Տիրութիւնը հիմնադրած էր պարսից զօրավար Կիւրոս Մեծը Ք.Ա. 553 թուականին, որ ապստամբած էր [[Մարաստան (արեւմտահայերէն)|Մարաստան]]ի թագաւոր Աժտդահակի դէմ եւ անոր սպանած։ Անոր մահէն ետք գահին կը բազմին իր ժառանգները՝ Աքեմենից եւ իրեն ազգակից Արշամից ու Արի-Արամից ծագած գահատոհմը։
 
Այս պետութեան մէջ Հայաստանը կը մտնէր որպէս 13-րդ սատրապութիւն։ Յետագային այն կը բաժնուի երկու՝ հիւսիսային եւ հարաւային հատուածներու, համապատասխանաբար [[Էրեբուն (արեւմտահայերէն)|Էրեբուն]]ի եւ [[Վան (արեւմտահայերէն)|Վան]] կենդրոններով։ Այսպէսով՝ Էրեբունին կրկին կը դառնայ վարչաքաղաքական կեդրոն։ Բերդին մէջ գտնուած են միլեթական մետաղադրամներ՝ կտրուած Ք.Ա. 478 թուականին, զոր կը վկայէ այստեղ կատարուած միջազգային առեւտուրի մասին։ Հաւանաբար այդ ժամանակ ալ հայերէն Էրեբունին սկսան արտասանել Էրեւունի<ref name="iranica" >[http://www.iranicaonline.org/articles/erevan-1 Երևանի մասին իրանական հանրագիտարանում]</ref>։ [[Ալեքսանտր Մակեդոնացի]]ի արշաւանքներէն ետք [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]ը կը վերականգնէ իր անկախութիւնը, եւ պետութեան կեդրոնը վերջնականապէս կը տեղափոխուի [[Արարատեան Դաշտ|Արարատեան դաշտ]]։
Տող 47.
[[Պատկեր:Pokhos- Petros.jpg|մինի|աջէն|[[Սուրբ Պօղոս-Պետրոս Եկեղեցի (Երեւան)|Սուրբ Պօղոս-Պետրոս եկեղեցին]], 5-րդ դար]]
 
7-րդ դարուն [[Արաբներ (արեւմտահայերէն)|Արաբ]]ական թերակղզիին մէջ կը ստեղծուի Արաբական [[Խալիֆայութիւն|խալիֆայութիւն]]ը։ Այն կը հիմնուի արաբներու ընդունած նոր կրօնի՝ [[Իսլամ (արեւմտահայերէն)|իսլամ]]ի շնորհիւ, եւ շատ արագ կը դառնայ աշխարհի՝ մինչեւ այդ եղած պետութիւններէն ամենախոշորն ու զարգացածը։ [[658]] թուականին արաբները կը գրաւեն Երեւանը<ref>[http://armenianow.com/pdf/yerevan.pdf «Yerevan» ArmeniaNow.com, 2007, p. 7. Consulté le 21 mars 2008]</ref>։ Իսկ [[850]] թուականին Հայոց իշխան, ապագայ թագաւոր [[Աշոտ Բագրատունի (արեւմտահայերէն)|Աշոտ Բագրատունի]]ն կ՝ ազատագրէ Երեւանը [[Դուին]]ի ամիրայի զօրքերէն եւ կը միացնէ իր կալուածներուն։ Այդ ժամանակ ալ կը կառուցուի Երեւանի նոր բերդը՝ [[Հրազդան Գետ (արեւմտահայերէն)|Հրազդան գետ]]ի ափին։ Երեւանը կը սկսի զարգանալ որպէս հայկական միջնադարեան քաղաք։
 
=== Թրքական Ցեղերու Շրջան ===
[[Պատկեր:Die Gartenlaube (1861) b 101.jpg|մինի|[[Երեւանի բերդ]]]]
11-րդ դարուն Մերձաւոր Արեւելք կը թափանցեն թրքական զանազան ցեղեր՝ [[Սելճուքներ|սելճուքներ]]ը, [[Մոնկոլներ|մոնկոլներ]]ը, [[Թաթարներ (արեւմտահայերէն)|թաթարներ]]ը, աւելի ուշ՝ թուրքմենները եւ օղուզները։ [[Զաքարեաններ (արեւմտահայերէն)|Զաքարեան]] իշխանները Վրաց թագաւորութեան շնորհիւ ժամանակաւորապէս կ'ազատագրեն Արեւելեան [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստանը]], բայց թրքական ցեղերը անջնջելի հետք կը ձգեն իրենց ետին. Հայաստանի խոշոր քաղաքները կ'ամայանան կամ կը կործանուին։
 
Թուրքմենական գարա-գոյունլու ցեղերը միաւորուած էին Ամիր-Սաատի իշխանութեան տակ։ Անոնք իրենց ցեղապետի անունով ետքը կոչուեցան սաատլուներ։ 14-րդ դարու վերջերուն անոնք հիմնեցին Երեւանի կուսակալութիւնը, որ Ամիր-Սաատի անունով հայերը կոչեցին Սաատի փոս կամ Սահաթափոս, իսկ օտարները՝ Չուխուր-Սաատ կամ Չուղուր-Սաատ<ref>Հ. Գ. Ժամկոչյան և ուրիշներ «Հայ ժողովրդի պատմությունը սկզբից մինչև XVIII դարի վերջը»</ref><ref>Վ. Ա. Պարսամյան «Հայ ժողովրդի պատմություն» (IX-XIX դդ.), հատոր 2-րդ</ref>։ Այս անունը գործածական եղած է [[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|պարսկական]] ու թրքական մատենագրութեան մէջ՝ թարգմանուելով որպէս «Երջանիկ հովիտ»։ Գարա-գոյունլուներուն փոխարինելու եկան ագ-գոյունլու ցեղերը։ Բառացի անոնց անունները կը թարգմանուէին որպէս «սեւ եւ սպիտակ [[Ոչխար (Արեւմտհաերէն)|ոչխար]]»։
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Երեւան» էջէն