|
== Կարսի վարդապետարան ==
[[Կարսի վարդապետարան (արեւմտահայերէն)|Կարսի վարդապետարանին]] մէջ ուսուցուած է [[աստուածաբանութիւն]], [[փիլիսոփայութիւն]], ճարտասանութիւն, քերականութիւն, [[տոմարագիտութիւն]], [[երաժշտութիւն]],[[աստղաբաշխութիւն]] եւ [[երկրաչափութիւն]]: Այստեղի վարդապետարանի սաներէն էր [[Գագիկ Ա թագաւոր]]ը ([[990]]–[[1020]]), որունզոր Մատթէոս Ուռհայեցին կը բնութագրէր որպէս հմուտ փիլիսոփայ եւ լաւագոյնլաւ ճարտասան։ Այս վարդապետարանը գործած է միայն [[11-րդ դար]]ուն:
== Նարեկավանք ==
[[Պատկեր:Grigor Narekatsi 1.jpg|300px|մինի|աջից|'''Գրիգոր Նարեկացի, Ձեռագիր 1568, Մատենադարան''']]
Վարդապետարանները ուսումնականին հետառընթեր դարձած էին գրական - գիտական կեանքի հիմնական կեդրոններ։ ԱնոնցմէՀոն կը կատարուէին թարգմանութիւններ, մեկնութիւններ, կը գրենգրուէին կամ կ՝կ'ընդօրինակուէին արտագրեն ձեռագիրներձեռագրեր, ու մեծապէս կը խդանենխթանուէր ստեղծագործական աշխատանքները։աշխատանքը։ Այդ առումով աչքաչքառու մտածեղած է [[Վասպուրական (արեւմտահայերէն)|Վասպուրականի]] [[Ռշտունեաց գաւառ]]ի [[Նարեկավանք (արեւմտահայերէն)|Նարեկավանքի]] գիտաուսումնականուսումնական կեդրոնը, որ գործած է [[10-րդ դար]]ու երկրորդ կիսուն<ref group="Ն">ՆարեկաՀրաչեայ վանքիԹամրազեան գիտականիր դպրոցիշարք մասինմը մեզմենագրութիւններուն հասածև գրականյօդուածներուն ժառանգությունըմէջ համակողմանիուսումնասիրած ուէ հիմնավորՆարեկայ ուսումնասիրելվանքի էգիտական Հրաչյադպրոցին Թամրազյաննմասին իրմեզի միհասած շարքգրական մենագրություններումժառանգութիւնը: և հոդվածներում</ref>: Նշանաւոր դէմքեր էին [[Անանիա Նարեկացի (արեւմտահայերէն)|Անանիա Նարեկացին]], [[Խոսրով Անձեւացի (արեւմտահայերէն)|Խոսրով Անձեւացին]] եւ [[Գրիգոր Նարեկացի (արեւմտահայերէն)|Գրիգոր Նարեկացին]]: Նարեկավանքի դպրոցի հիմնադիր Անանիա Նարեկացին [[մանկավարժ (արեւմտահայերէն)|մանկավարժ]], [[փիլիսոփայ]], [[աստուածաբան]], եկեղեցական յայտնի գործիչ էր։ Ան, բացի [[Անի (արեւմտահայերէն)|Անիի]] եւ [[Կիլիկիա (արեւմտահայերէն)|Կիլիկիոյ]] դպրոցներէն զատ, մեծ ազդէցութիւնազդեցութիւն ձգածունեցած է նաեւ ժամանակի մտաւոր կեանքիկեանքին վրայ։ Նարեկացին, ինչպէս եւ իր գործակիցները ծանօթ էին նախորդ դարաշրջանի հայ գիտական մտքի, յունաբան դպրոցի ներկայացուցիչներու՝ [[Դաւիթ Անհաղթ (արեւմտահայերէն)|Դաւիթ ԱնհաղթիԱնյաղթի]] , [[Դաւիթ Քերականի]], [[Ստեփանոս Սիւնեցի (արեւմտահայերէն)|Ստեփանոս Սիւնեցիի]] եւ [[Անանիա Շիրակացի (արեւմտահայերէն)|Անանիա Շիրակացիի]] գործերուն։ Օգտագործած են նաեւ անտիկանթիք հեղինակներու՝ [[Պլատոն (արեւմտահայերէն)Պղատոն|ՊլատոնիՊղատոնի]], [[Արիստոտել (արեւմտահայերէն)Արիստոտէլ|ԱրիստոտելիԱրիստոտէլի]] եւ ուրիշներու աշխատութիւնները։ Նարեկեան դպրոցի ձեւաւորման ու զարգացման մէջ մեծ ազդեցութիւն ձգած են հատկապէսյատկապէս [[Դիոնիսիոս Արեոպագացի (արեւմտահայերէրնարեւմտահայերէն)|Դիոնիսիոս ԱրեոպագացինԱրիսպագացիին]] վերագրուող երկերը<ref>{{Գիրք|հեղինակ=Հ. Հ. Թամրազյան|մաս=|վերնագիր=Գրիգոր Նարեկացին և նորպլատոնականությունը|բնօրինակ=|հղում=|պատասխանատու խմբագիր=|հրատարակություն=|վայր=Երևան|հրատարակչություն=|թվական=2004|հատոր=|մեջբերվող էջեր=349–350|էջերի թիվ=|սերիա=|isbn=|տպաքանակ=}}</ref>: Անանիա Նարեկացիի խրատները լայն տարածում գտած են․ անոնցմէ կ'արծարծուին վանական կենցաղավարութեան, բարոյագիտութեան միստիկայի ու անոր առանձնայատկութիւններու մասին հարցեր<ref>{{Գիրք
|հեղինակ = Հ. Հ. Թամրազյան
|մաս =
|վերնագիր = Գիրգոր Նարեկացին և նորպլատոնականությունը
|բնօրինակ =
|հղում =
|պատասխանատու խմբագիր =
|հրատարակություն =
|վայր = Երևան
|հրատարակչություն =
|թվական = 2004
|հատոր =
|մեջբերվող էջեր = 349–350
|էջերի թիվ =
|սերիա =
|isbn =
|տպաքանակ =
}}</ref>: Անանիա Նարեկացիի խրատները լայն տարածում գտած են․ անոնցմէ կ՝ արծարծուին վանական կենցաղավարութեան, բարոյագիտութեան միստիկայի ու անոր առանձնահատկութիւններու մասին հարցեր<ref>{{Գիրք
|հեղինակ = Հ. Հ. Թամրազյան
|մաս =
}}</ref><ref group="Ն">Ա. Նարեկացու «Գիր խոստովանութեան» աշխատանքը հայտնաբերել է Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը և 1892 թ. հրատարակել է «Արարատ» ամսագրում, ապա տպագրվել է նրա հայագիտական ուսում- նասիրություններում (Գ. Տեր-Մկրտչյան «Հայագիտական ուսումնասիրություններ», գիրք Ա, Երևան, 1979, էջ 224–234)</ref>:
Խոսրով Անձեւացիի (Գրիգոր Նարեկացիի հօր) գրական ժառանգութեան մէջ կարեւոր տեղ կը գրաւէ «Մեկնութիւն ժամանակագրութեան» աշխատութիւնը, որ եղած է կրթական ձեռնարկ եւ որոշակի ազդեցութիւն ձգած է Նարեկեան դպրոցի ձեւաւորման եւ զարգացման ընթացքիընթացքին վրան։վրայ։ Մեծ եղած է այդ աշխատութեան հոգեւոր - կրթական նշանակութիւնը։ Ան ձգտած է հաւատացեալներու մէջ սերսէր արթնացնել գրի ու գրականութեան նկատմամբ։ Անձեւացիի համար առաջնայինառաջնահերթ եղած է Ս. Գիրքի եւ հոգեւոր գործերու ընթերցանութիւնը, ուսումնասիրումըուսումնասիրութիւնը, վերծանութիւնը եւ մեկնաբանութիւնը։ Ան, մերժելով օտարամոլութիւնը, կ՝ընդգծէկ'ընդգծէ հայոց լեզուի, հայ գրի նշանակութիւնը<ref>{{Գիրք
|հեղինակ = Հ. Հ. Թամրազյան
|մաս =
}}</ref>:
Հրաչեայ Թամրազեանը շարք մը վկայութիւններու հիման վրայ եկածյանգած է այն հետեւութեանեզրակացութեան, որ Գրիգոր Նարեկացիի «Մատեան ողբերգութեանՈղբերգութեան»ին ստեղծման գաղափարը կ՝ առնչուիկ'առընչուի Անանիա Նարեկացիի անուան հետ։ Վերջինս ստեղծագործած է մինչեւ 10-րդ դարու 90-ական թուականները, իսկ աշակերտը՝ Գրիգոր Նարեկացին՝ մինչեւ [[1003]] թուականը։ Կը նշանակէ, որ ուսուցիչն ու աշակերտը շուրջ մէկուկեսմէկուկէս տասնամեակ համատեղ ստեղծագործական կեանք ունեցած են։ Այդ համագործակցութեան եւ Նարեկեան դպրոցի շնորհիւ ալ Գրիգոր Նարեկացին լուրջ ձեռքբերումներ ունեցաւ<ref>{{Գիրք
|հեղինակ = Հ. Հ. Թամրազյան
|մաս =
|isbn =
|տպաքանակ =
}}</ref>: Անանիա Նարեկացիի մահէն ետք անոր փոխարինած եւ վարդապետարանը գլխաւորած է Գրիգոր Նարեկացին։Նարեկացին<ref>{{Գիրք▼}}</ref>: Այդ համագործակցության և Նարեկյան դպրոցի շնորհիվ էլ Գրիգոր Նարեկացին լուրջ ձեռքբերումներ ունեցավ<ref>{{Գիրք
|հեղինակ = Հ. Հ. Թամրազյան
|մաս =
|isbn =
|տպաքանակ =
}}</ref>։
▲}}</ref>: Անանիա Նարեկացիի մահէն ետք անոր փոխարինած եւ վարդապետարանը գլխաւորած է Գրիգոր Նարեկացին։
Նարեկեան դպրոցի գիտակրթականկրթական համակարգըմակարդակը կը համապատասխանէր միջնադարեան բարձրագոյն դպրոցներու մակարդակին։դպրոցներուն։ Այստեղ կը դասաւանդէինդասաւանդուէին «յոթեօթն ազատ արուեստները», հատուկյատուկ ուշադրութիւն կը դարձուէր [[Արտաքին Գիտութիւններ|«արտաքին գիտութիւններու» գիտելիքներու]] վրայ»<ref>{{Գիրք
|հեղինակ = Հ. Հ. Թամրազյան
|մաս =
| 