«Թիֆլիս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Թիֆլիսի'''<ref name ="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=54}}</ref> ([[վրացերէն]]՝ თბილისი, հին հայկական անուանումը՝ '''Տփղիս'''<ref name="ՏՈՒՏ"/>, [[19-րդ դար]]ուն եւև [[20-րդ դար]]ու առաջին կիսուն հայկական միջավայրին մէջ, տարածուած էր նաեւնաև '''Թիֆլիս'''<ref name="ՏՈՒՏ"/> անուանումը (փոխառութիւն ռուսերէնէն (Тифлис), որ մինչեւմինչև այսօր կը գործաուի աւանդական [[Սփիւռք]]ի եւև արեւմտահայերուարևմտահայերու կողմէ), [[Վրաստան]]ի մայրաքաղաք եւև [[Կովկաս]]ի խոշորագոյն բնակավայրերէն մէկը։ Կը գտնուի [[Կուր գետ]]ի ափին։ Բնակչութիւնը՝ 1.181.700 մարդ, որմէ 82.600ը (7,63%)՝ [[հայեր]] ([[2002]] թ. մարդահամարի տուեալներ)<ref>http://www.statistics.ge/_files/english/census/2002/Ethnic%20groups.pdf</ref>։

==Թիֆլիսի Հիմնումը եւև Անուան Ծագումը==

Թիֆլիսի անուան հետ կապուած շատ լեգենդներ կան։ Լեգենդներէն մեկուն մէջ կը պատմուի, որ Թիֆլիսի տարածքը եղած է անտառապատ։ Մէկ օր թագաւորը (ըստ տարբերակներէն մեկուն՝ [[Վախթանգ Գորգասալ]]) որսորդութեան ժամանակ կեռնեխ կը վիրաւորուի։ Կեռնեխը կ'իյնայ [[ջուր]]ը եւև բուժուած դուրս կու գայ ու կը փախչի որսորդներէն։ Այլ տարբերակով՝ թագաւորի բազեն իրեն զոհելով կը բռնէ փասիանին ու երկուքը կ'իյնան ջուր։

Տաք ջուրը բուժիչ յատկութիւն ունէր, իսկ տարածքը բարենպաստ էր։ Ատկէ ոգեւորուելով՝ոգևորուելով՝ թագաւորը կ'որոշէ քաղաք հիմնել։

«Թիֆլիսի» բառը ծագած է «թիֆ» - «տաք» (հին վրացերէն՝ თბილი) եւև «սի»՝ «աղբիւրի տակ» ({{lang-ka|სი}}) բառերէն։ Հանքային ջուրերու առատութեան պատճառով քաղաքը կոչուեցաւ Թիֆլիս։ Աշնան այդ վայրին մէջ Գոգիրդի բաղնիքներ կառուցուեցան ու այն Թիֆլիսի համար պատմական վայր դարձաւ ({{lang-ka|აბანოთუბანი}} աբանոթուբանի - բաղնիքներու թաղ)։

Թիֆլիսը հիմնադրած է [[Վախթանգ Գորգասալ]]ը ({{lang-ka|ვახტანგ გორგასალი}}, [[447]]-[[502]]) [[5-րդ դար]]ի վերջերուն։ ՄինչեւՄինչև [[458]] թուականը Թիֆլիսիի տարածքը անբնակ էր եւև անտառածածկ։

Սկսած [[12-րդ դար]]էն մինչեւմինչև [[Հոկտեմբերեան Յեղափոխութիւն]]ը Թիֆլիսի թիւով 47 քաղաքապետերէն 45-ը ազգութեամբ [[հայ]]եր եղած են եւև մինչեւմինչև [[1922]] թ. բնակչութեան գերակշռող մասը հայեր եղած են, առաջ ըլլալով [[վրացի]]ներէն, [[ռուսներ]]էն եւև այլ ազգերէն<ref name="test">[http://www.raa.am/TiflisMayors/Mayors_rus.amboxg.poqr.%20pdf..pdf «Թիֆլիսի քաղաքապետերը» գիտական հետազոտութիւն, գիրք 5, Սամուէլ Կարապետեան], ԵրեւանԵրևան-2003, «Գիտութիւն», ISBN 5-8080-0521-3{{ref-ru}}</ref>։

Վախթանգ Գորգասալի որդին՝ Դաչի Ուջարմելին ({{lang-ka|დაჩი უჯარმელი}}, [[502]]-[[534]]), հօր կամքով մայրաքաղաքը կը տեղափոխէ Մցխեթայէն ({{lang-ka|მცხეთა}}) Թիֆլիս։ Ան կ'աւարտէ բերդի պարիսպներու շինարարութիւնը եւև հիմք կը դնէ քաղաքի զարգացման։ Թիֆլիս կը դառնայ Կովկասի խոշորագոյն քաղաքը եւև սերտ կապեր կը հաստատէ [[Մեծ Հայք]]ի քաղաքներուն հետ։ Այդ ժամանակ, սակայն, Թիֆլիս Վրաստանի միայն արեւելեանարևելեան հատուածի [[մայրաքաղաք]]ն էր, որովհետեւորովհետև [[Կոլխիտա]]ն չէր մտներ [[Վրաստան]]ի սահմաններուն մեջ։

Թիֆլիսի առաջին բնակիչները հաստատուածեն հանքային աղբիւրներու թաղամասին մէջ (ներկայիս [[Գորգասալի հրապարակ]]ի տարածքը)։ Հին Թիֆլիսի տարածքը զբաղեցած է հարավ-արեւելքումարևելքում [[Օռտաճալայի պարտեզ]]ը, հյուսիս-արևելքում՝ [[Կուր գետ]]ը, հարաւ-արեւմուտքին՝արևմուտքին՝ [[Թաբոր]]ի սարալանջերը, հիւսիս-արեւմուտքինարևմուտքին մէջ՝ Ծաւկիսծղալի (Ծաւկի ջուրը)։ 4-րդ դարուն ընդարձակուեցաւ Թիֆլիսի երկրորդ թաղամասը՝ Կալա Բարդանը։ Հետագային քաղաքը կը զարգանար հին Թոֆլիսի եւև Կալայի շրջանակէն դուրս։ Քաղաքի զարգացման կը նպաստէր բարեխառն կլիման։ Թիֆլիսի միջոցով կ'անցնէր նշանակալից առեւտրայինառևտրային ճանապարհը։ Այն [[Կովկաս]]ը [[Ասիա]]յին միացնող գլխաւոր ճանապարհներէն էր։ Թիֆլիսին դարձած էր [[Մերձավոր ԱրեւելքԱրևելք]]ի կենդրոններէն մէկը։ ՀարեւանՀարևան երկրները սկսան հետեւիլհետևիլ քաղաքի ռազմական եւև տնտեսական աճին։ 6-րդ դարավերջին սկսաւ երկարատեւերկարատև պայքար Թիֆլիսի համար։

Վրաց քաղաքական ու մշակութային վիճակը ուղղակիոօրէն կախուած էր մայրաքաղաքի դրութիւնէն։ Թիֆլիս կը մնայ Վրացական թագաւորութեան, ապա՝ [[Վրաց մարզպանութիւն|Վրաց մարզպանութեան]] մայրաքաղաքը մինչեւմինչև [[7-րդ դար]]ը, երբ կը գրաւուի [[արաբներ]]ու կողմէն։ Մինչ այդ Թիֆլիսի վրայ արշաւած են տարբեր զորավարներ։ [[570]]-[[580]] թուականներէն Թիֆլիս կը գտնուէր պարսիկներու ձեռքին մէջ։ [[627]] թուականին Թիֆլիսին շրջապատեցին [[Բիւզանդիա]]յի [[Հերակլիոս Ա]] կայսեր զօրքերը, սակայն քաղաքը գրաւել չյաջողեցան։ Հերակլիոսը ձգեց Թիֆլիսը եւև անցաւ [[Միջագետք]]։ [[628]] թուականին խազարները գրաւեցին Թիֆլիսը՝ Կիբուր խաքանի գլխաւորութեամբ եւև հուրի ու սուրի մատնեցին քաղաքը<ref>http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Obrasenie/frametext.htm</ref>։

[[7-րդ դար]]ուն Վրաստանի արեւելեանարևելեան մասը կը մտնէ [[Արաբական խալիֆայութիւն|Արաբական Խալիֆայութեան]], իսկ արեւմտեանարևմտեան մասը՝ [[Բիւզանդիա]]յի տիրապետութեան տակ։ Խալիֆայութեան կազմին մէջ կը ստեղծուիէ Արմինիա կուսակալութիւնը, որուն մէջ կը մտնեն [[Հայաստան]]ը, [[Վրաստան]]ը, [[Աղուանք]]ը։ Թիֆլիսը առանձին ամիրայութեան կեդրոն կը դառնայ [[737]] թուականին։

[[735]]-[[737]] թուականներուն արաբ ոստիկան Մըրվան II-ը եւև Իբն Մուհամէտը գրաւեցին քաղաքը։ Արաբական տիրապետութեան օրով՝ Թիֆլիսը նոր զարգացմա մէջ ապրեցաւ։ Այս տարածաշրջանին մէջ վրաց մայրաքաղաքը դարձաւ Արաբական ամիրայութեան կեդրոններէն մէկը ([[Դւին]], Թիֆլիս, [[Պարտաւ]])։ [[764]] թվուականին խազարներներու դիրքը թուլացաւ Թոֆլիսի մէջ։ [[853]]ին Խալիֆայութեան իշխանութիւնն ամրապնդելու նպատակով թուրք ոստիկան Բուղայի հրամանատարութեամբ արաբական զօրքերը կեդրոնացուեցան Թիֆլիսի մէջ։

Վրացական թագաւորութիւնը կը վերածնի հայ [[Բագրատունիներ]]էն սերող [[վրաց Բագրատունիներ]]ու (Բագրատիոնի) շնորհիւ։ Վերականգնուած պետութեան սահմաններուն մէջ, կը մտնէին անոնց տոհմական տիրոյթները՝ [[Տայք]]ը ({{lang-ka|ტაო}}՝ Տաօ), [[Կղարջք]]ը ({{lang-ka|კლარჯეთი}}՝ Կլարջեթի), որոնք միասին կը կոչուէին [[Տայք-Կղարջքի կիւրոպաղատութիւն]] ({{lang-ka|ტაო-კლარჯეთის სამეფო}}՝ Տաո-Կլարջեթի իշխանութիւն) եւև Քարթլին ({{lang-ka|ქართლი}})։ Թբիլիսին մնում էր թագավորության սահմաններից դուրս։ Տայքի Բագրատ կիւրոպաղատը [[963]] թուականին կը հիմնադրէ Օշկվանքը ({{lang-ka|ოშკი}}), իսկ անոր որդին՝ [[Դաւիթ Կիւրոպաղատ]]ը, կը շարունակէ անոր շինարարութիւնը եւև աւարտին կը հասցնէ [[973]] թուականին։ Այդ ժամանակներէն Տայքը եւև [[Գուգարք]]ի արեւմտեանարևմտեան հատուածը՝ Կղարջքը եւև [[Ջավախք]]ը ({{lang-ka|ჯავახეთი}}), կը դառնան Վրաստանի անբաժան մասը։ Գուգարքի արեւելքինարևելքին մէջ, հայ Բագրատունիներու մէկ այլ պետութիւն կար՝ [[Տաշիր-Ձորագետի թագաւորութիւն]]ը։

[[1037]]-[[1051]] թուականներուն, վրաց թագաւոր Բագրատ IV թագաւորը անընդհատ փորձեր կը կատարէր ազատագրել Թիֆլիսը, բայց երկրին մէջ տիրող երկպառակտութեան պատճառու չյաջողեցաւ։ [[1045]] թուականին, Թֆիլիսի կառավարումը անցաւ օտարներու ձեռքը։ [[1068]] թուականին, [[սելճուկ թուրքեր]]ու սուլթան. [[Ալփ-Արսլանը]] յարձակեցաւ եւև գրաւեց Թիֆլիսեը։ XI դարու 80-ական թուականներուն քաղաքը դեռ օտարականներու ձեռքին մէջէր։

==Վրաստանի Վերածնունդը եւև Թբիլիսը==

XII-XIII դարերուն, Թիֆլիսի տնտեսութիւնը առաջընթացք ապրեցաւ։ Ան դարձաւ ժամանակի զարգացած քաղաքներէն մէկը, որուն բնակչութիւնը կը հասնէր 80 հազարի։ Կը զարգանային առեւտուրըառևտուրը եւև արուեստը։ ՁեւաւորուեցանՁևաւորուեցան վաճառականներու միութիւններ (համքարութիւններ), վաճառքի վարկային ընկերութիւններ (օրթաղեբի/ ორთაღები)։ Այս բոլորին արդինւքով, բարելաւուեց բնակչութեան վիճակը եւև քաղաքը ընդլայնեց իր տարածքը։ Թիֆլիսի կազմին մէջ, ընդգրկուեցան նաեւ՝նաև՝ Քաշեթի եկեղեցին եւև Լուրջի վանքը (ლურჯი/Կապոյտ վանք)։ Անոր պարսպէն դուրս կը գտնուէր նշանակալի վայրերէն մէկը՝ Դիդուբէն։ Քաղաքը ընդարձակուցաւ նաեւնաև Կուրի ձախ ափին, ուր կառուցուեցաւ Թագաւորական ամրոցը։ Այս ժամանակաշրջանին, Թիֆլիսը բազմազգ քաղաք էր։ Վրաց թագաւորները կը վարէին տարբեր ազգութեան ու կրօնի պատկանող ժողովուրդներուն սիրաշահող եւև խրախուսող քաղաքականութիւն, որ կը նպաստէր քաղաքի տնտեսական եւև ընկերային կեանքի կայունութեան։ Այդ ժամանակաշրջանը վրաց պատմութեան մէջ, յայտնի է «Ոսկէ տարիներ» կամ «Վրաստանի վերածնունդ» անուններով։

[[1226]] թուականին, խազար ոստիկան [[Ջալալեդի]]ն Թիֆլիսը պաշարեց, աւերեց քաղաքը եւև բնակչութեան դաժանաբար կոտորեց։ XIII դարի 40-ական թուականներէն մոնկոլները գրաւեցին քաղաքը։ Անոնք չվերացուցին վրաց իշխանութիւնը եւև Թիֆլիսը նորէն դարձաւ երկրի կեդրոն։ [[1259]] թուականին, վրաց թագաւոր Դաւիթ VI-ի գլխաւորութեամբ վրաց զօրքը ջախջախեց մոնկոլները՝ ազատագրելով Թիֆլիսը։ [[1260]] թուականին, Դաւիթ VII-ն ապստամբեց [[մոնկոլներ]]ու դէմ, սակայն ապստամբութիւնը ճնշուեցաւ։ XIV դարու 20-ական թուականներուն, մոնկոլներու լուծը թոթափելէն ետք, Թիֆլիսը դարձեալ միացեալ Վրաստանի մայրաքաղաքը կը դառնայ։ [[1366]] թ-ին, Թիֆլիսին մէջ [[ժանտախտ]]ի համաճարակ կը սկսի, որուն զոհ կ'երթայ բնակչութեան կէսը։

[[1490]] թուականին, Վրաստանը մաս տուաւ եւև անոր տարածքին մէջ ձեւավորուեցանձևավորուեցան առանձին թագաւորութիւններ՝ օտար տիրակալներու իշխանութեան տակ։ Միայն Թիֆլիսը դարձաւ վրաց թագաւորներու քաղաքական եւև վարչական կեդրոնը։ [[1522]] թուականին, Թիֆլիսի մէջ, հաստատուեցան պարսիկները։ Երկու տարի անց, վրաց թագաւոր՝ Դաւիթ X-ը ազատագրեց քաղաքը։ [[1524]]-[[1541]] թուականներուն քաղաքը խաղաղ ապրեցաւ։

Վերանորոգուեցան հին շինութիւնները եւև կառուցուեցան նորերը, զարգացան առեւտուրնառևտուրն ու մշակոյթը։ [[1541]] թուականին, քաղաքը գրաւեց Իրանի Շահ [[Թամազ I]]-ը։ [[1578]] թուականին Չիլդիրիի պատերազմին, [[օսմանցիներ]]ը յաղթեցին վրացիներուն, այնուհետեւայնուհետև Հիւսիսային Կովկասը անցաւ օսմանցիներուն տիրապետութեան տակ։ Թիֆլիսը նոր թշնամիի ձեռքին մէջ իյնկաւ։ Վրաց թագաւոր Սիմոն I-ը կը փորձէր քաղաքը ազատել նախ պարսիկներէն, ետքը օսման բռնապետներէն, բայց չյաջողեցաւ։ [[1609]] թուականին սպարապետ դարձաւ՝ Գէորգի Սաակաձէն։ XVII դարու առաջին կոսուն պարսիկները դաժան ասպատակութիւններ իրականացուցին Թիֆլիսի մէջ, որուն արդիւնքով ան հիմնութեան մէջ աւերուեցաւ։

[[1633]] թուականէն, երբ քաղաքի նահանգապետ նշանակուեցաւ Ռոստոմը, Թիֆլիս նորէն զարթօնք ապրեցաւ։ Դարձեալ աշխուժացաւ տնտեսական եւև մշակութային կեանքը։ Ան որոշակի գումար տրամադրեց քաղաքի բարելաւման համար։ [[1700]] թուականին Թիֆլիսի բնակչութիւնը կը կազմէր 20 հազար։ Քաղաքը նորրն զարթօնք կ'ապրի, կ'աճէր բնակչութեան թիւը։ Այս ընթացքով, հանքային ջուրերու տարածքին մէջ, բաղնիքներ կառուցուեցան։ [[1709]] թուականին, հիմնուեցաւ քաղաքի առաջին տպարանը, ուր տպագրուեցաւ [[Շոթա Ռուսթավելի|Շոթա Ռուսթավելու]] «[[Ընձենավորը]]» պոէմը։

[[1723]] թուականին, քաղաքը կրկին գրաւեցին օսմանցիները, իսկ [[1735]] թուականին՝ Իրանի [[Նադիր շահ|Շահ Նադիրը]] ետ գրաւեց այն։ [[1784]] թուականին՝ վրաց թագաւոր [[Հերակլ II]]-ը ազատագրեց քաղաքը։ [[1755]] թուականին հիմնուեցաւ իմաստասիրաց ճեմարան։ [[1762]] թուականին [[Քարթլի]]ն ու [[Կախեթի մարզ]]ը միաւորուեցան եւև անոնց մայրաքաղաք դարձաւ Թիֆլիս։ XVII դարի 70-ական թուականներուն Թիֆլիս կ'արտադրէր աղ եւև կաւէ անոթներ։ XVII դարու վերջին արտադրական արդիւնաբերութիւնը առաւել զարգացաւ։ [[1795]] թուականին, Իրանի շահ Աղա-Մահմեդ Խանը գրաւեց Թոֆլիսը, որուն հետեւանքովհետևանքով թուլցաւ տնտեսութիւնը (Կրծանիսի պատերազմ)։

Ներկայ դրութեամբ Թիֆլիս կը բաժանուի հետեւեալհետևեալ շրջաններու.<ref>[http://www.tbilisi.gov.ge/index.php?lang_id=RUS&sec_id=5024 Տարածաշրջանային տարածքային միաւորներ] // Թիֆլիսի մունիցիպալային պորտալ։</ref>

* [[Գլդանի-ՆաձալադեւիՆաձալադևի]] (გლდანი-ნაძალადევი)

Թիֆլիս կը գտնուի [[Թիֆլիսեան աւազան]]ի՝ մօտ 30ք.մ. նեղ եզրագծով կը ձգէ [[Կուր գետ]]ի հովիտով եւև լեռներու՝ 3 կողմէն կից լանջերով։ Ծովի մակերեւոյթէնմակերևոյթէն բարձրութիւնը 380-770 մեթր է։ Թիֆլիսի մերձակայքին մէջ կ'առանձնացուին 6, 7, 8 բալանի սեյսմիկ գոտիներ։ ԱրեւելքինԱրևելքին, հարաւին եւև մասամբ արեւմուտքինարևմուտքին մէջ, սահմանը կ'անցնի Գարդաբանեան շրջանով, հիւսիսին եւև արևմուտքի մնացյալ մասին մէջ՝ [[Մցխեթի մունիցիպալիտետ|Մցխեթեան շրջանով]]։

Թիֆլիս Վրաստանի հինաւուրց մշակութային կեդրոններէն մեկն է։ Քաղաքի հարաւ-արեւմտեանարևմտեան մասին մէջ կը գտնուի անոր պատմական ակունքը՝ [[Հին Թիֆլիս|Հին քաղաք]] իր նեղ փողոցներով, ուր մինչեւմինչև այսօր պահպանուած են [[միջնադար]]եան ճարտարապետութեան գիծերը։

Այստեղ կարելի է գտնել [[թուրքեր]]ու [[16-րդ դար|16]] - [[17-րդ դար|17]]դդ. Կողմէն վերակառուցուած Նարիկալա միջնաբերդի փլատակները, [[Անչիսխատի]] քարէ եւև [[Մետեխի]] եկեղեցիները, [[Սիոնի]] եւև [[Սուրբ Երրորդութեան մայր տաճար (Թիֆլիսի)|Սամեբա]] տաճարները։

Ժամանակէն Թիֆլիսի թաղամասերը ստացած են եւրոպականևրոպական տեսք. շքեղ բազմահարկ տուներու ճակատամասերը շրջապատուած են լայն պուրակներով ու խիտ ծառերով պողոտաներով։

* Թիֆլիսի մէջ կը գործէ նաեւ՝նաև՝ աշխարհի առաւել հին թատրոններէն մէկը՝ [[Թիֆլիսի Պետրոս Ադամեանի անուան պետական հայկական դրամատիկական թատրոն]]ը, որ միակ մշակութային կառոյցն է, որ կը գտնուի Հայաստանի տարածքէն դուրս։ Ան աւելի քան 150 տարեկան է։

* Թիֆլիսի Վ.Աբաշիդզէի անուան երաժշտական թատրոնը, որ հիմանդրուած է Միխաիլ Չիաուրելիի եւև Դ. Դենիլադզեյի ջանքերով 1934 թ.՝ 1926 թուականէն գործող վրացական “Կոոպթատրոն” երաժշտական-դրամատիկական շրջիկ թատրոնի բազայի հիմքին մէջ։

* Թիֆլիսի [[Հայտար ԱլիեւԱլիև]]ի անուան ադրբեջանական դրամատիկական թատրոնը, որ հիմնադրուած է դեռ ցարական ժամանակաշրջանի օրով՝ 1909 թուականին։ 1922 թ.՝ Խորհրդային ժամանակաշրջանին մէջ, ստացած է պետական թատրոնի կարգավիճակ։

* Վրաստանի Պալաիշուիլիի անուան օփերայի եւև բալետի թատրոնը՝ մայրաքաղաքի խոշոր մշակութային օճախներէն մէկը, որ հիմնադրուած է 1851 թ. եւև կը գտնուի [[Ռուսթավելի]]ի պողոտային մէջ։

* Թիֆլիսի Վերիկո թատրոնը, որ հիմնադրուած է Կոտէ Մախարաձէի եւև Սոֆիկօ Չիաուրելիի կողմէն։

[[Պատկեր:005 tbilisi armenians.jpg|150px|մինի|Նշանաւոր թիֆլիսահայերը միասնական լուսանկարի մէջ՝ մինչեւմինչև 1917 թուական]]

* [[Վիքթոր Յամբարձումեան]] - աստղագէտ եւև աստղաֆիզիքոս, տեսական աստղաֆիզիքայի հիմնադիրներէն մէկը։

* [[Ակիմ Թամիրով]] – թատրոնի եւև կինոյի ազգութեամբ հայ ամերիկացի դերասան։

* [[Միքայէլ ԹարիվերդիեւԹարիվերդիև]] - սովետական երգահան, Ռուսիոյ ժողովրդական մասնագէտ, ֆիլմերու երաժշտութեան հեղինակ։

* {{Դրոշ|Հայաստան}} [[ԵրեւանԵրևան]] ({{lang-hy|Երևան}}), [[Հայաստան]] (1976)<ref>[http://www.armenia.ge/ru/armenia/yerevan/yer-brothers Եղբայր քաղաքներ ]</ref>

* {{Դրոշ|Մոլդովա}} [[ՔիշնեւՔիշնև]] ({{lang-mo|Chişinău}}), [[Մոլդովա]] (2011)<ref>[http://www.chisinau.md/tabview.php?l=ro&idc=526&id=2563 Oraşe înfrăţite] // ՔիշնեւիՔիշնևի պաշտօնական կայքէջ {{ref-md}}</ref>

* {{Դրոշ|Քաթար}} [[Դոհա]] ({{lang-ar|قطر}}), [[Քաթար]] (2012)<ref>[http://russian.people.com.cn/31520/7840292.html Թիֆլիսի եւև Դոհան դարձան քոյր քաղաքներ]</ref>