«Թովմա Արծրունի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{wikify}}
{{արևելահայերեն|Թովմա Արծրունի}}
'''Թովմա Արծրունի''', տոհմական պատմագիր, ըլլալով [[Արծրունի]] տան, կամ նախարարութեան պատմիչը։ Արծրունիք, Թ. դարուդարուն, մրցորդ եղած են Բագրատունեաց։Բագրատունիներուն։ Նշանաւոր եղած են Արծրունի երկու իշխաններ՝ Գրիգոր-[[Դերենիկ Արծրունի|Դերենիկ]] ևեւ [[Գագիկ Արծրունի|Գագիկ]], որոնց օրով կը զօրանան Արծրունիք։ [[Մամիկոնեաններ|Մամիկոնեանները]] արդէն հեռացած ենէին հայկական թատերաբեմէն ու կըսկսած էին փայլիլ՝ փայլին Բիւզանդական կայսրութեան[[Կայսր|կայսր]]ութեան մէջ։
 
== Կեանքը ==
Իր կեանքիկեանքին մասին քիչ տեղեկութիւններ կան։հասած են մեզի։ Եղած է բարձրաստիճան եկեղեցական։ Ան մեզի կը ներկայանայ իբրևիբրեւ հմուտ, հետաքրքիր ևեւ բարձրբարձրորակ նիւթերով գրող անձ մը ։ Արծրունի իր գիրքը գրած է Գրիգոր-Դերենիկ իշխանի խնդրանքով, որու մահէն ետք:
( 887 ), Գագիկ Արծրունիի, որ կ'ապրէր [[930]] ական թուականներուն։
 
== Գործը ==
ՊատմագրութիւնԱրծրունի մընգրած է «ՏաննՊատմութիւն Արծրունեաց տան»։ երկասիրութիւնը։ Հայոց Պատմութիւն մը ըլլալէ աւելի տոհմի մը պատմութիւնն է ան։ Իր գործին շարադրութիւնը երկար ժամանակ առած է, որովհետևորովհետեւ ան գրած է մաս առ մաս, կամ երբեմն երբեմն իր կեանքի ընթացքին պատահող միջադէպերը աւելցնելովաւելցուցած իրէ գրած պատմութեան վրայ։
 
== Գործին բաժանումները ==
Թովմա Արծրունի իր գործը բաժնած է չորս դպրութեանց։դպրութիւններու։ Այս բաժանումը սակայն ձևականձեւական եղած է, մինչդեռ, ըստ նիւթինիւթի՝ կարելի է զայն բաժնել երկու հիմնական մասերու.-
Ա.- ՀԻՆ ՇՐՋԱՆ.-
Ադամէն մինչև 850 թուականը։ Այս շրջանին համար Արծրունի օգտագործած է հին պատմագիրները, ինչպէս Ագաթանգեղոս, Փաւստոս, Կորիւն, Փարպեցի, Եղիշէ, Խորենացի, ևայլն և անյայտ աղբիւրներ ու տոհմական զրոյցներ, որոնք արժէքաւոր են։ Այս շրջանի մէջ Արծրունի կը ջանայ մասնակից դարձնել Արծրունիները բոլոր լաւ դէպքերուն և ձեռնարկներուն։ Հետաքրքրական է հետևեալը.- Վարդանանց պատերազմի ատեն փայլող Արծրունի իշխան չկայ Եղիշէի մէջ։ Թովմա Արծրունիի ուշադրութիւնը կը գրաւէ այդ պակասը և իբրև մեկնաբանութիւն կը յիշէ թէ ասորի չար վանական մը, Բարծումա անուն, որ թշնամութեամբ լեցուած էր Արծրունեաց հանդէպ, Եղիշէի գործին մէջէն վերցուց, հանեց Արծրունեաց վերաբերեալ մասը։ Թովմա Արծրունի արագ կ'անցնի այն դէպքերու վրայէն ուր Արծրունիք հեղինակ են վատ արարքներու։
 
Ա.- ՀԻՆ ՇՐՋԱՆ: Ադամէն մինչևմինչեւ 850 թուականը։ Այս շրջանին համար Արծրունի օգտագործած է հին պատմագիրներըպատմագիրներու գործերը, ինչպէս [[Ագաթանգեղոս]], [[Փավստոս Բուզանդ|Փաւստոս]], [[Կորիւն]], [[Փարպեցի Ղազար|Փարպեցի]], [[Եղիշե|Եղիշէ]], [[Խորենացի |Խորենացի]], ևայլնեւայլն ևեւ անյայտ աղբիւրներ ու տոհմական զրոյցներ, որոնք արժէքաւորմեծ են։արժէք կը ներկայացնեն։ Այս շրջանիշրջանին մէջ Արծրունի կը ջանայ մասնակից դարձնել ԱրծրունիներըԱրծրունիները՝ բոլոր լաւ դէպքերուն ևեւ ձեռնարկներուն։ Հետաքրքրական է հետևեալը.-հետեւեալը, թէ՝ [[Վարդանանց պատերազմիպատերազմ]]ի ատեն փայլող Արծրունի իշխան չկայ Եղիշէի[[Եղիշե|Եղիշէ]]ի մէջ։ Թովմա Արծրունիի ուշադրութիւնը կը գրաւէ այդ պակասը ևեւ իբրևիբրեւ մեկնաբանութիւն կը յիշէ, թէ [[ասորի]] չար վանական մը, Բարծումա անուն, որ թշնամութեամբ լեցուած էր Արծրունեաց հանդէպ, Եղիշէի գործին մէջէն վերցուց,վերցուցած ու հանած է հանեց[[Արծրունյաց թագավորություն|Արծրունեաց]] վերաբերեալ մասը։բաժինը։ [[Թովմա Արծրունի]] արագ կ'անցնի այն դէպքերու վրայէն (ուր Արծրունիք հեղինակ են վատ արարքներու։արարքներու)։
Բ.- ՆՈՐ ՇՐՋԱՆ.-
 
Բ.- ՆՈՐ ՇՐՋԱՆ: Իր ժամանակաշրջանը։ Իր գործին ամենէնամէնէն հետաքրքրական ևեւ արժէքաւոր մասն է, որ կը սկսի [[851]] թուականին։թուականէն։ Թովմա Արծրունի այսպէս կ'ըսէ. «Արդ, մեզ կայ առաջի ունել Ջափրայ եւ չար գործոց նորա, ԱՆԳԻՐՍ ՄՆԱՑԵԱԼ ՅԱՅԼՈՑ, զոր կատարեաց ի վերայ աշխարհին Հայոց երկայնագոյն ժամանակաւ...»։ Թ. Արծրունի, գործի այս Բ. մասին մէջ, մեզի կու տայ նոր նիւթեր մանրամասնօրէն, իբրևիբրեւ ականատես կամ ականատեսներէ քաղուած։ Ուրեմն գործը արժէքաւոր է, թէթէ՛ մեզի մատուցած իր նիւթերու նորութեամբ ևեւ թէթէ՛ անոնց ստուգութեամբ։ Թովմա Արծրունի, իբրևիբրեւ պատմիչ, շատ բան կը շահի իր ստուգապատում ըլլալէն։ Յաճախ ինք անձամբ կատարած է հետազօտութիւններ ևեւ ճանապարհորդութիւններճանապարհորդութիւններ՝ իր հաղորդած տեղեկութիւնները ստուգելու ևեւ պատմած դէպքերու միջավայրը սերտելու համար։ Իր աւագ ու միակ թերութիւնը, զոր յատուկ է առհասարակ բոլոր հայ պատմիչներուն, իր կողմնակալութիւնն է։ Անիկա ևսեւս իր տոհմը մեծարելու թերևսթերեւս արդարանալի թերութիւնը ունի մեծ չափով։
 
== Գործին բովանդակութիւնը ==
Ա. Դպրութիւնը ունի 11 գլուխներ։ Կը սկսի աշտարակաշինութենէն ևեւ կը հասնի մինչևմինչեւ Թէոդոսի թագաւորութիւնըթագաւորութիւնը՝ Յունաց վրայ, Դ. դարու վերջը։
Բ. դպրութիւնըԴպրութիւնը ունի 7 մեծ գլուխներ, որոնց մէջ կը պատմէ արաբ ամիրաներու դառն տիրապետութեան, հայ իշխաններու ապստամբութեան ևու գործերուգործերուն մասին։ Արծրունի իր նիւթերը քաղած է նախորդ պատմագիրներէն ևեւ հետևաբարհետեւաբար մեծ արժէք մը չեն ներկայացներ անոնք։ Իր բուն նորութիւնները կը սկսին Ե. գլուխէն անդին։
Գ. դպրութիւնըԴպրութիւնը ունի 29 գլուխներ,իսկ Դ. դպրութիւնը ունի 12 գլուխներ։ Այս երկու դպրութեանց մէջ Արծրունի մանրամասն ու երկարօրէն կը պատմագրէ Թ. դարու դէպքերը , որոնք տեղի ունեցան են, ընդհանրապէս հայաստանի մէջ, ևեւ մասնաւորաբար Արծրունեաց նահանգի Վասպուրականի[[Վասպուրական]]ի մէջ։ Գլխաւորաբար երկարօրէն կը պատմէ Արծրունի իշխաններ՝ Գուրգէնի[[Գուրգեն Ա Արծրունի|Գուրգէն]]ի, Դերենիկի, Աշոտի[[Աշոտ ևԱրծրունի գագիկի(այլ կիրառումներ)|Աշոտ]]ի եւ [[Գագիկ Ա Արծրունի|Գագիկ]]ի մասին, որ յետոյ թագաւոր եղաւ։ Իր գործին վերջին մասը յետոյ շարունակուած է ուրիշ անանուն հեղինակի մը կողմէ, որուն յիշատակարանը ևսեւս գրուած է։
 
== Թովմա Արծրունի իբրեւ պատմիչ ==
Թովմա Արծրունի կրած է մեծ ազդեցութիւնըազդեցութիւնը՝ Ս. ԳրքիԳիրքի, [[Խորենացի]]ի ևեւ [[Եղիշէ]]ի։ Ի դէպ յայտնենք, որ ինք առաջինն է [[Խորենացի]]ն ևեւ [[Եղիշէ]]ն յիշատակող։յիշատակողը։ Շատ կարևորկարեւոր է, որ Արծրունեաց այս պատմիչը յստակօրէն վկայումկը էվկայէ, թէ Խորենացին իր «ՊատմությանՊատմութեան» շարադրանքը հասցրելհասցուցած է մինչևմինչեւ Հռոմէական (Բիւզանդական) Զենոն կայսեր ժամանակըժամանակ (474-475թթ., ապա՝ 475-491թթ.), այսինքն Պատմահօր երկն ունեցելունեցած է նաևնաեւ չորրորդ մաս։ Այս փաստը կարելի է բացատրել ԽորենացուԽորենացիի հակամամիկոնեանական ևեւ, փաստօրէն, հակակղերական, ինչէսինչպէս նաևնաեւ Վասակամէտ[[Վասակ Սյունի (մարզպան)|Վասակ]]ամէտ դիրքորոշմամբ (պահպանուած երրորդ գրքումգիրքին մէջ՝ Վասակ ՍիւնուՍիւնիի մասին, ԽորենացինԽորենացիին դրականօրէնդրական է արտայայտւումարտայայտութիւնը)։ Իսկ գրքերգիրքեր կամ դրանց որոշակի հատուածներ վերացնելը, այնայդ դարերումդարերուն, խորթ չէ եղել որոշ կղերա-ֆէոդալական շրջանակներուընդունուած, որոնք այդ կերպինչպէս պայքարում էին իրենց հակառակորդների և վերջիններիս գաղափարական ժառանգութեան դէմ։ Վերըվերը մենք արդէն բերեցինքնշեցինք հետաքրքրական միօրինակ օրինակմը, թէ Վարդանանց պատերազմիպատերազմին ատեն փայլող Արծրունի իշխան չկայ [[Եղիշէ]]ի գրքին մէջ։ Թովմա ԱրծրունիիԱրծրունիին ուշադրութիւնը կը գրաւէ այդ պակասը ևու իբրևիբրեւ մեկնաբանութիւն կը յիշէ, թէ [[Ասորի|ասորի]] չար վանական մը, Բարծումա անուն, որ թշնամութեամբ լեցուած էր Արծրունեաց հանդէպ, Եղիշէի գործին մէջէն վերցուցվերցուցած, հանեցհանած էր Արծրունեաց վերաբերեալ մասը։ Այսինքն՝ սովորական բան էր գրքերի խմբագրումը ևեւ անգամ ոչնչացումը։
ԻբրևԻբրեւ պատմիչ Թովման իր գործը չափազանց կենդանի կերպով գրուածգրած է Հայաստանի հողին վրայ ևեւ ժողովուրդին հետ մեծ հաղորդակցութեան մը բարիքովը ։ Ունի իբր թերութիւն՝ ճոռոմաբանութիւններ, ծանօթ նիւթերու անհարկի թուումներ և կողմնակալութիւն։
 
== Ազգային դիւցազնավէպը Արծրունիի գործին մէջ ==
Թովմա Արծրունիի գործին մէջ հետաքրքրական է այն բաժինը, ուր կը պատմէ հայոց մեծ ապստամբութեան մասին, արաբներու Յուսուփ[[Յուսուֆ|ԵուսուՖ]] ամիրային դէմ։ Այս ապստամբութիւնը մեր ժողովրդական մեծ դիւցազնավէպիդիւցազնավէպին կազմիչ մէկ տարրն է։
 
{{ՄիջնադարյանՄիջնադարեան հայ պատմագիրներ ևեւ ժամանակագիրներ}}
 
[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:ԱրևմտահայերենԱրեւմտահայերէն հոդվածներյօդուածներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ պատմիչներ]]