Ուիքիփետիա

«Թունուզ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 9.
|զինանշանի_պատկեր =Coat of arms of Tunisia.svg
|զինանշանի_նկարագրում =
|քարտէզի_պատկեր = LocationLocator map of Tunisia in Africa.svg
|քարտէզի_նկարագիրը = <small>Թունիսի տեղը [[Ափրիկէ]]ին մէջ</small>
|քարտէզի_պատկեր_2 =
Տող 30.
|ինքնիշխանութեան_տեսակը = Անկախ
|ինքնիշխանութեան_նշում =
|established_event1 = Հուսաինեաններու տինասթիոյ գահակալում
|established_date1 = 15 Յուլիս 1705
|established_event2 = Անկախացում Ֆրանսայէն
|established_date2 = 20 Մարտ 1956
|established_event3 = Յեղափոխութեան Օր
|established_date3 = 14 Յունուար 2011
|area_rank = 93<sup>րդ</sup>▼
|established_event4 =
|area = 163 610▼
|established_date4 =
|established_event5 =
|established_date5 =
|established_event6 =
|established_date6 =
|established_event7 =
|established_date7 =
|established_event8 =
|established_date8 =
|established_event9 =
|established_date9 =
▲|area_rank =
▲|area =
|areami² =
|percent_water = 5.0
|population_estimate = 10,982,754<ref name="ins">{{cite web |url=http://www.ins.nat.tn/indexen.php |title=National Institute of Statistics-Tunisia |publisher=National Institute of Statistics-Tunisia|date=12 September 2014 |accessdate=12 September 2014}}</ref>
|population_estimate =
|population_estimate_rank =
|population_estimate_year =
Տող 60 ⟶ 48՝
|population_densitymi² =
|population_density_rank =
|GDP_PPP_year =2015
|GDP_PPP = $129.140 պլն<ref name=imf2>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=8&sy=2014&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=744&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Tunisia |publisher=International Monetary Fund }}</ref>
|GDP_PPP =
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_per_capita = $11,623<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal = $45.276 պլն<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_rank =
|GDP_nominal_year = 2015
|GDP_nominal_per_capita =$4,075<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|Gini =36.1<ref>{{cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=GINI index |publisher=World Bank |date= |accessdate=19 January 2013}}</ref>
|Gini =
|Gini_year = 2010
|Gini_category =
|HDI_year =2014
|HDI = 0.721<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |accessdate=15 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref>
|HDI =
|HDI_rank = 96<sup>րդ</sup>
|HDI_category =
|currency = Տինար
|currency_code = TND
|country_code = +216
|time_zone = CET<ref>Կեդրոնաեւրոպական ժամանակ</ref>
|utc_offset = UTC+1
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST =
|cctld = [[.tn]]
|calling_code = 216
}}
 
'''Թունիսի Հանրապետութիւն''' ({{lang-ar|الجمهورية التونسية}}), պետութիւն [[Հիւսիսային Աֆրիքա[Աֆրիկէ]]յիի մէջ։ Հիւսիսէն եւ արեւելքէն կ'ողողուի [[Միջերկրական ծովԾով արեւմտահայերէն)|Միջերկրական ծովով]]ով։։ Սահմանակից է [[Ալժիր]]ին եւ [[Լիպիա|Լիպիոյ]]յին։։ ՏարածութիւնըՏարածքը 164,.2 հազար քմ2քմ<sup>2</sup> է, բնակչութիւնը՝ 11, 037, 225<ref name="Թունիսի բնակչությունը 2015 թվականին">[http://www.geoba.se/population.php?pc=world&page=1&type=28&st=rank&asde=&year=2015 Թունիսի բնակչությունը 2015 թվականին]</ref> (2015): Մայրաքաղաքը՝ [[Թունիս (քաղաք)|Թունիս]]: Վարչականորէն կը բաժնուի 18 նահանգի՝ Պեճա, Պիզերատա, Տապես, Գաֆսա, Ճենտուպա (Սուկ Էլ-Արպա), Կայրուան, Կասերին, Մահդիա, Մետենին, Մոնաստիր, Նապուլ (Նապել), Քամուտա, Սիլիանա, Սուս, Սֆաքս, Թունիս, Թունիս-Հարաւային, Էլ-Կեֆ։
[[Պատկեր:President Habib and his Romanian guests paying tribute to Tunisian national flag.jpg|մինի|աջից|330px270px|Թունիսի առաջին նախագահ Հապիպը]]
 
== Պատմութիւն ==
=== Վաղ շրջանՇրջան ===
Թունիսի տարածքին մարդը բնակութիւն կը հաստատէ հնագույն ժամանակներէն։ Պահպանուած են ստորին, միջին եւ վերին պալեոլիթի գործիքներ։ Ք.ա. XII12<sup>րդ</sup> դ.դարուն Թունիսի տարածքին մէջ հայտնուածյայտնուած են [[յույնյոյներ]]երըը, ապա՝ փիւնիկները։փիւնիկցիները։ Կարեւոր դեր խաղցած է փիւնիկներունփիւնիկցիներուն հիմնած Կարթագենը։ Փիւնիկեան պատերազմներու հետեւանքով (քՔ.ա. [[264]]—[[146]]) Կարթագենը կործանուած է, Թունիսի տարածքը անցած է [[ՀռոմՀռովմի Կայսրութիւն|Հռոմին]]ին, մտած է [[ԱֆրիքաԱփրիկէ]]յիի տարածքին մէջ։ Ք.ե. I1<sup>ին</sup> դ.դարուն Թունիսի մէջ տարածուած է [[քրիստոնէութիւն]]ը։ [[439]]-ին վանդալները նուաճած են Թունիսը եւ նպաստած ֆեոտալական հարաբերութիւններույարաբերութիւններու ձեւաւորման։
[[Պատկեր:Ruines the Carthage.jpg|մինի|ձախից|180px|ԿարթագէնիԿարթագենի աւերակները]]
[[Պատկեր:Amphitheatre El Jem(js)1.jpg|մինի|ձախից|180px|Էլ Ճէմի 3<sup>րդ</sup> դարու առաջին կէսի ամփիթատրոն]]
=== Միջին դարերԴարեր ===
[[534]]-ին նուաճած է [[Բիւզանդիա]]ն, իսկ VII7<sup>րդ</sup> դ.դարու վերջին՝ [[արաբարաբներ]]ները։ը։ VII7<sup>րդ</sup> դ.դարու վերջին—VIIIվերջին—8<sup>րդ</sup> դ.դարու սկիզբը տիրապետող կրոնըկրօնը դարձած է [[իսլամ]]ը։ [[800]]-ին Թունիսը անջատուած է Աբբասեաններու խալիֆայութիւնէնխալիֆայութենէն, դարձած է ինքնուրույն պետութիւն՝ Աղլապեաններու ([[800]]—[[909]]), ապա արաբական այլ թագաւորութեան իշխանութեան տակ։ XVI դ. Թունիսը զաւթած են [[թուրք]]երը եւ դարձուցած են [[Օսմանեան կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] նահանգ։ [[1705]]-ին Հուսէյնեաններու թագաւորական հիմնած է ինքնուրույն պետութիւն։ Արտաքին առեւտուրի աճը եւ ապրանքա-դրամական հարաբերութիւններու զարգացումը պայմանաւորեցին ընկերային վերափոխումները XIX դ.:
[[Պատկեր:Great Mosque of Kairouan, flat roof and domes.jpg|մինի|ձախից|180px|Քայրուանի մեծ մզկիթի գմբեթները]]
=== Նոր շրջան ===
Տող 109 ⟶ 98՝
վերափոխումները կը հանդիպէին արքայական մենաշնորհի դրութիւններու եւ ներքին հետադիմութեան դիմադրութեան։ [[1970]]-ին ծրագրի իրագործումը դադրեցաւ, առաջադիմական բարեփոխումներու կողմնակիցները դուրս եկան կառավարութէնեն, խրախուսեցաւ մասնաւոր դրամագլուխը։ [[1974]]-ին Հ. Պուրկիպան ընտրուեցաւ ցմահ նախագահ։ Թունիսը [[ՄԱԿ]]-ի ([[1956]]-ին), [[Արաբական պետութիւններու դաշնակցութիւններ]]ուն ([[1958]]-ին), Աֆրիքայի միասնութեան կազմակերպութեան ([[1963]]-ին) անդամ է։ Արտաքին քաղաքականութեան ասպարէզին մէջ կը վարէ դրական չեզոքութեան քաղաքականութիւն, հանդէս գալով գաղութատիրութեան վերացման, միջազգային լարուածութեան հետագայ թուլացման օգտին։ [[1956]]-ին դիւանագիտական հարաբերութիւններ հաստատուած են Թունիսի եւ [[ԽՍՀՄ]]-ի միջեւ։ [[1950]]—[[1960]]-ական թթ. կնքուեցաւ սովիէթա-թունիսեան համաձայնագրեր (առեւտրական, վճարային, մշակութային եւ այլն), [[ԽՍՀՄ]]-ը վարկաւորեց U տեխնիկական օժանդակութիւն ցույց տուաւ արդիւնաբերական ձեռնարկութիւններու կառուցման գործին մէջ։
 
[[Պատկեր:Satellite image of Tunisia in August 2001.jpg|մինի|250px180px|Թունիսը արբանյակէն]]
[[Պատկեր:Tunisia Topography.png|մինի|աջից|250px180px|Թունիսի Կլիման քարտեսի վրայ]]
== Աշխարհագրութիւն ==
Թունիսի տարածքը կը ձգուի հիւսիսէն հարաւ, [[Միջերկրական ծով]]էն մինչեւ [[Սահարա անապատ]]ը՝ մոտ 800 քմ երկարութեամբ։ Ափագիծը 1200 քմ է։ Հիւսիսի մէջ ծովափը բարձր է, տեղ-տեղ զառիթափ, արեւելքին մէջ՝ ցածրադիր, ծովալճակներով։ Նշանաւոր են Թունիսի, Համամետ, Տապես ծոցերը եւ Ճերպա, Քերքենա, Տալիտ կղզիները։ Ռելիեֆը գերազանցապէս բլրապատ է։ Տարածքի 1/3-ը զբաղուած է Թել Աթլասի եւ Սահարական Աթլասի արեւելեան լեռնաբազուկներով (1000—1200 մ. բարձրութեամբ) եւ միջլեռնային սարաւանդներով (Հիւսիտաին եւ Բարձր Թել): Թունիսի լեռնաշղթայի արեւմուտքին կը գտնուի Շամբի լեռը (1544 մ)՝ երկրի ամենաբարձր կետը։ Տարածքի մնացած մասը հիւսիսը կը զբաղեցնէ Թունիսի հարթավայրը (Ցածր Թել), հարաւը՝ էս-Սահիլը (աշխարհագրական մարզ): Երկրի կեդրոնական մասի աղուտային անհոսք ցածրավայրերը՝ շոթերը (Ճերիտ, Էլ-Ղա-սա), ծովի մակարդակէն ցած են եւ եզրաւորուած են լեռներով։ Երկրաբանական տեսակետէն Թունիսը կը բաժնեն հիւսիսային ծալքածածկութային սինկլինալային (Թել Աթլաս, ավլակոգեն Պերպերիտ՝ Թունիսի Աթլասին մէջ) եւ հարաւային՝ սալայատակային (Սահարական սալ) մասերու։
Տող 151 ⟶ 140՝
Տնտեսութեան հիմքը գիւղատնտեսութիւնն է։ Հիմնական ճիւղերն են հացահատիկային մշակութիւնը եւ անասնապահութիւնը։ Ագրարային բարեփոխումներու հետեւանքով առաջացած են մասնաւոր եւ պետական դրամային ֆերմաներ, միջին եւ մանր գիւղացիական տնտեսութիւններ։ Ունեւոր գիւղացիներու միացման փորձեր կը կատարուին։ Գիւղացիներու զգալի մասը հողազուրկ կամ սակավահող է։ Արտահանութեան համար կարեւորը ձիթապտուղի մշակութիւնն է։ Անասնապահութիւնը հիւսիսի մէջ եւ հիւսիս-արեւելքին մէջ ունի արոտավայրային, իսկ կեդրոնական եւ հարաւային շրջաններուն մէջ՝ քոչուոր եւ կիսաքոչուոր բնույթ։ Կը բուծեն գլխաւորապէս մանր եւ խոշոր եղջերաւոր անասուններ, ինչպէս նաեւ ուղտեր, աւանակներ, ձիեր, ջորիներ։
 
[[Պատկեր:Tunismetro1.jpg|մինի|աջից|350px180px|Գնացք Թունիս քաղաքումքաղաքին մէջ]]
 
== Փոխադրամիջոց ==
Տող 176 ⟶ 165՝
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Ափրիկէի Երկիրներ}}
 
[[Կատեգորիա:Աշխարհագրութիւն]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Թունուզ» էջէն