«Իւան Թուրկենեւ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Իւան ԹուրգենեւԹուրկենեւ''' (Ivan Sergeyevich Turgenev) (ռուս.՝ Иван Сергеевич Тургенев, [[9 Նոյեմբեր]] [[1818]], Օրիոլ, Ռուսական կայսրութիւն – [[3 Սեպտեմբեր]] [[1883]], Պուժիվալ (Bougival), [[Ֆրանսա]]), ռուս իրապաշտ գրող, բանաստեղծ, հրապարակախօս, թատերագիր, թարգմանիչ։ Ռուս գրականութեան դասականներէն մէկը։ [[Փեթերսպուրկ]]ի գիտութիւններու կայսերական ակադեմիայի ռուսերէնի գիծով թղթակից անդամ, Օքսֆորտ համալսարանի պատուաւոր դոկտոր (1879)։ Հեղինակ է վէպերու, վիպակներու եւ պատմուածքներու, որոնցմէ ամէնէն շատ Ճանչցուած են եւ բազմաթիւ լեզուներով (այդ կ՛ընդգրկէ նաեւ հայերէն) թարգմանուած են հետեւեալները. «Նախօրէին» (անգլ.՝ On the Eve)(ռուս.՝ Накануне, 1860), «Ծուխը» (անգլ.՝ Smoke) (ռուս.՝ Дым, 1867), «Հայրեր եւ որդիներ» (անգլ.՝ Fathers and Sons)(ռուս.՝ Отцы и дети, 1862) վէպերը, «Որսորդի Յիշատակարանը» (անգլ.՝ A Sportsman's Sketches)(ռուս.՝ Записки охотника, 1852) պատմուածքներու ժողովածուն, «Մումու» (ռուս.՝ Муму, 1852), «Գարնանային Ջուրեր» (ռուս.՝ Вешние воды, 1872), «Յաղթական Սիրոյ Երգը» (ռուս.՝ Песнь торжествующей любви, 1881) վիպակները։

ԹուրգենեւիԹուրկենեւի ստեղծած գեղարուեստական համակարգը մեծ ազդեցութիւն ձգած է 19-րդ դարու երկրորդ կէսին՝ ո՛չ միայն ռուս, այլեւ` արեւմտաեւրոպական վէպի բանաստեղծական արուեստի վրայ։ Իւան ԹուրգենեւըԹուրկենեւը առաջինն էր [[Ռուսեր|ռուս]] գրականութեան մէջ, որ սկսաւ ուսումնասիրել «նոր մարդուն»` վաթսունականի անձը, անոր բարոյական յատկանիշները եւ [[Հոգեբանութիւն|հոգեբանական]] առանձնայատկութիւնները: Իրեն շնորհիւ ռուսաց լեզուին մէջ սկսաւ լայնօրէն կիրառուիլ «նիհիլիզմ»ի (ոչնչապաշտութեան) եզրը<ref>{{Գիրք|մաս=Нигилизм|ссылка часть=http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_philosophy/822/НИГИЛИЗМ |վերնագիր=Философия: Энциклопедический словарь|ответственный=Под ред. А. А. Ивина|վայր=М.|հրատարակչություն=Гардарики|թվական=2004|մեջբերվող էջեր=1072|ISBN=5-8297-0050-6}}</ref>։ Ան արեւմուտքի մէջ գրականութեան եւ թատերգութեան քարոզիչն էր։

Իւան ԹուրգենեւիԹուրկենեւի ստեղծագործութեան ուսումնասիրութիւնը պարտադիր մաս կը կազմէ [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Ռուսաստան]]ի հանրակրթական դպրոցական ծրագիրներուն մէջ:

[[Պատկեր:Turgenev SN.JPG|մինի|180px|աջից|Սերկէյ Նիքոլաեւիչ ԹուրգենեւիԹուրկենեւի ՝ գրողին հայրը]]

Իւան Թուրգենեւ Թուրկենեւ արմատներով Թուլայի ԹուրգենեւներուԹուրկենեւներու հին ազնուական տոհմէն էր։ Իր յուշագիրքին մէջ ապագայ գրողին մայրը արձանագրած է.

«1818 թուականի [[28 Հոկտեմբեր|Հոկտեմբեր 28]]-ին՝ երկուշաբթի՝ առաւօտեան ժամը 12-ին, [[Օրիոլ]]ի (Oryol) տան մէջ, ծնաւ որդիս՝ Իւանը, հասակը՝ 12 վերշոկ այսինքն 52,80 սանթիմեթր,(մէկ վերշոկը = 4,4 cm չափ)։ Կնքեցին [[4 Նոյեմբեր|Նոյեմբեր 4]]-ին՝ Ֆեոտոր Սեմէոնովիչ Ուվարովը քրոջ՝ Ֆետոսիա Նիքոլաեւնա Թեբլովայի հետ։»

Իւանի հայրը՝ Սերկէյ Նիքոլայի Թուրգենեւը Թուրկենեւը ([[1793]] - [[1834]]), այն ժամանակ կը ծառայէր որպէս պահակ զինուոր հեծելազօրային գունդին մէջ։ Գեղեցկադէմ՝ [[Այրուձի (արեւմտահայերէն)|այրուձի]]ի պահակ, զինուորին վարած անհոգ կեանքը քայքայեց իր նիւթական վիճակը, եւ զայն կարգաւորելուն համար [[1816]] թուականին շահադիտական նպատակներով ամուսնացաւ ո՛չ երիտասարդ եւ անհրապոյր, սակայն բաւականաչափ հարուստ Վառվառա Փեթրովնա Լութովինովայի ([[1787]]-[[1850]]) հետ։ [[1821]] թուականին, Քիրասիրեան գունդի գնդապետի կոչումով, հայրն անցաւ թոշակի։ Իւանը ընտանիքի երկրորդ զաւակն էր։

Ապագայ գրողի մայրը՝ Վառվառա Փեթրովնայի արմատները եղած են հարուստ ազնուական ընտանիքէն։ Անոր ամուսնութիւնը Սերկէյի հետ անյաջող էր։ Վերջինս 1834 թուականին մահացաւ՝ իր ետին ձգելով երեք որդիներ՝ Նիքոլան, Իւանը եւ Սերկէյը։ Սերկէյ վաղաժամ մեռաւ [[Լուսնոտութիւն|լուսնոտութենէ]] (epilepsy)։ Մայրը էութեամբ իշխող եւ բռնակալ կին մըն էր։ Ան նոյնպէս վաղաժամ զրկուած էր իր հօրմէն, տառապած էր իր մօր (որ յետագային թոռը պատկերացուց իր «Մահը» ակնարկով՝ պառաւի կերպարի մէջ) դաժան վերաբերմունէն եւ վայրագ, հարբեցող հօրմէն, որ յաճախակի կը ծեծէր զինք։ Մշտական ծեծի ու նուաստացումներու պատճառով ան յետագային փախած էր իր հօրեղբօր մօտ, որուն մահէն ետք դարձած էր հոյակապ կալուածի եւ 500 ճորտերու տիրուհի։

Վառվառա Փեթրովնան յատուկ խառնուածքի տէր կին մըն էր։ Ան օժտուած էր ճորտատիրական հակումներով, սակայն միաժամանակ բաւականին կիրթ եւ կարդացած անձնաւորութիւն մըն էր։ Ան իր երեխաներուն դաստիարակութիւնը կը զուգորդէր ընտանեկան [[Բռնութիւն|բռնութեան]] հետ։ Մայրական ծեծի կ՝ ենթարկուէր նաեւ Իւանը, հակառակ անոր, որ՝ ան կը համարուէր մօր ամենասիրելի որդին։ Տղուն գրագիտութեամբ զբաղած են, յաճախակիօրէն, փոփոխուող [[Ֆրանսա|ֆրանսա]]ցի եւ [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|գերմանա]]ցի տնային դաստիարակները։ Վառվառա Փեթրովնայի ընտանիքին մէջ խօսակցութիւնը, նոյնիսկ աղօթքները կ՝ արտասանուէր [[Ֆրանսերէն|ֆրանսերէն]]։ Վառվառան շատ կը ճամբորդէր եւ ան պայծառ եւ կրթեալ կին էր, կը կարդար շատ, դարձեալ՝ առաւելապէս ֆրանսերէն։ Սակայն հարազատ լեզուն ու [[Գրականութիւն|գրականութիւն]]ը նոյնպէս խորթ չէին իրեն համար։ Ան հրաշալի կը տիրապետէր պատկերաւոր ռուսերէն խօսքին, իսկ Սերկէյ Նիքոլաեւիչը կը պահանջէր երեխաներէն, որ անոնք իր բացակայութեան ժամանակ, ռուսերէն նամակներ գրեն իրեն։ ԹուրգենեւներուԹուրկենեւներու ընտանիքը կապ կը պահէր Վ. Ժուկովսկիի եւ Մ. Զագոնսկիի հետ։ Վառվառա Փեթրովնան կը հետեւէր գրականութեան նորոյթներուն, լաւ տեղեկացուած էր Ն. Քարամզինի, Վ. Ժուկովսկիի, Ա. Պուշկինի, Մ. Լերմոնտովի եւ Ն. Կոկոլի ստեղծագործութիւններէն, որոնցմէ հաճոյքով մէջբերումներ կը բերէր որդւոյն գրած նամակներուն մէջ։

Ռուսական գրականութեան հանդէպ սէրը պատանի ԹուրգենեւիԹուրկենեւի մեջ սերմանած է նաեւ ճորտ սպասաւորներէն մէկը, որ յետագային դարձաւ Փունինի նախատիպը «Փունինը եւ Պապուրինը» պատմուածքին մէջ։ Մինչեւ 9 տարեկան ԹուրգենեւըԹուրկենեւը ապրած է մայրական ժառանգական կալուածքին մէջ՝ Սպասքոյէ-Լութովինովօ՝ Օրիոլի նահանգ՝ Մցենսքէն 10 քմ հեռաւորութեան վրայ։ 1827 թուականին ԹուրգենեւներըԹուրկենեւները երեխաներուն կրթութեան տալու նպատակով հաստատուեցան Մոսկուայի՝ Սամոթեօք թաղամասը։ Ապագայ գրողը սկիզբը սորված է Վէյտենհամըրի գիշերօթիկ դպրոցին մէջ, ապա ան եղած է Լազարեան ճեմարանի տնօրէն՝ Ի. Քրաուզէին սանը։

[[Պատկեր:Turgenev 1838 by Gorbunov.jpg|մինի|աջէն|180px|Երիտասարդ Իւան ԹուրգենեւըԹուրկենեւը ]]

[[1833]] թուականին 15 տարեկան հասակին ԹուրգենեւըԹուրկենեւը կ՝ ընդունուի [[Մոսկուա]]յի համալսարանի բանասիրական բաժանմունքը։ Այդ նոյն ժամանակ այստեղ կ՝ ուսանէին Ալեքսանտր Կերցենը եւ Վիսարիոն Պելինսքին։ Մէկ տարի ետք, երբ Իւանի աւագ եղբայրը կ՝ ընդունուի պահակազօրք հրետանային գունդ, ընտանիքը կը տեղափոխուի Ս․ Փեթերսպուրկ, ուր Իւան ԹուրգենեւըԹուրկենեւը կը փոխադրուի Փեթերսպուրկի համալսարանի փիլիսոփայութեան բաժանմունքը։ Անոր համալսարանական ընկերն էր ապագայ յայտնի գիտնական-պատմաբան Թիմոֆէյ Կրանովսքին<ref>{{cite web | url=http://turgenev.ouc.ru/iy-lebedev-tyrgenev.html | title=Тургенев | publisher=Библиотека русской поэзии | work=Поэты и поэзия | accessdate=2013 թ․ նոյեմբերի 11–ին | author=Лебедев Ю. В. | archiveurl=http://www.peeep.us/4b33d8ff | archivedate=2013-11-11}}</ref>։

Սկիզբը ԹուրգենեւըԹուրկենեւը կ՛ուզէր բանաստեղծ դառնալ։ [[1834]] թուականին, երբ ան երրորդ կարգի ուսանող էր, գրեց «Պատը» ութոտանի «եամպ»ով մեծավերջ տղչ. թատերական բանաստեղծութիւնը<ref group="Ն">Իր իսկ՝ Տուրգենևի խոսքերով, դա «բացարձակ անհեթեթ ստեղծագործություն է, կատաղի անփորձությամբ արտացոլված բայրոնյան Մանֆրեդի ստրկամիտ նմանակումը»</ref>։ Երիտասարդ հեղինակը իր գրիչի փորձը ցոյց տուաւ իր ուսուցիչին՝ ռուս բանասիրութեան փրոֆէսօր Փիոթըր Փլեթնիովին։ Դասախօսութիւններէն մէկուն ժամանակ Փլեթնիովը բաւականին խիստ վերլուծեց այդ բանաստեղծութիւնը, հեղինակին չբացայայտելով, սակայն միաժամանակ խոստովանեցաւ, որ այդ ստեղծագործողին մէջ «ինչ-որ բան կայ»։ Այդ խօսքերէն ոգեշնչուած՝ երիտասարդ գրողը ստեղծեց նաեւ քանի մը բանաստեղծութիւն, որոնցմէ երկուքը [[1838]] թուականին «…..въ» ստորագրութեամբ Փլեթնիովը տպագրեց «Սովրեմեննիք» ամսագիրին մէջ, որուն խմբագիրը նոյնն ինքն էր։ Անոնք էին «Երեկոյ» եւ «Վեներա Մետիցէյսքայայի մօտ» բանաստեղծութիւնները<ref name="ЛЭ">{{Գիրք|автор=Поспелов, Г. Н.|մաս=Тургенев|ссылка часть=http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/leb/leb-4191.htm|վերնագիր=Литературная энциклопедия |վայր=М.|издательство=Худ. лит.|թվական=1939|հատոր=11|столбцы=419—439|ref=}}</ref><ref name="БСЭ">{{Գիրք|автор=Румянцева, Э. М.|մաս=Тургенев Иван Сергеевич|ссылка часть=http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Тургенев%20Иван%20Сергеевич/|վերնագիր=Большая советская энциклопедия|հրատարակություն=3-е изд|վայր=М.|издательство=Сов. энциклопедия|թվական=1977|հատոր=26}}</ref>։

ՏուրգենեւիՏուրկենեւի առաջին հրապարակումը լոյս տեսած է [[1836]] թուականին։ «Ժողովրդական կրթութեան նախարարութեան ամսագիրով» ան հրապարակեց Անտրէյ Մուրավիովի «Ճանապարհորդութիւն Դէպի Սուրբ Վայրեր» ստեղծագործութեան անբողջ տեսութիւնը<ref name="ЭСБЕ">Тургенев, Иван Сергеевич в ЭСБЕ</ref>։ Մինչեւ [[1837]] թուականը ան գրած էր արդէն մօտ հարիւր փոքր բանաստեղծութիւն եւ քանի մը բանաստեղծութիւն (անաւարտ «Ծերունիի Պատմութիւնը», «Խաղաղութիւն Ծովու վրայ», «Լուսնային Գիշերուայ Ցնորքներ», «Երազ»)։

* [http://grapaharan.org/index.php/Իվան_Տուրգենեւ Իվան ՏուրգենևըՏուրկենևը գրապահարանում]

* [http://turgenev.org.ru/ Իվան ՏուրգենևիՏուրկենևի կենսագրությունը, ստեղծագործությունները] {{ref-ru}}

* [http://stroki.net/content/blogcategory/111/112/ Իվան ՏուրգենևիՏուրկենևի բանաստեղծությունների ժողովածու] {{ref-ru}}