«Թուրքերու Ներխուժումը Դէպի Կիպրոս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
Չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-https://books.google.com/ +https://books.google.am/) |
Չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-books.google.co.uk +books.google.am) |
||
Տող 8.
|Թուական = [[20 յուլիս]] – [[18 օգոստոս]] [[1974]]
|Վայր =
|Արդիւնք = Թուրքերու ռազմական յաղթանակ եւ Հիւսիսային Կիպրոսի առանձնացում<ref>{{cite book|last1=Fortna|first1=Virginia Page|title=Peace Time: Cease-fire Agreements and the Durability of Peace|date=2004|publisher=Princeton University Press|isbn=9780691115122|page=89|url=https://books.google.
* Կիպրոսի 36.2 %-ի գրավում<ref>Juliet Pearse, "Troubled Northern Cyprus fights to keep afloat" in Cyprus. Grapheio Typou kai Plērophoriōn, Cyprus. Grapheion Dēmosiōn Plērophoriōn, ''Foreign Press on Cyprus'', Public Information Office, 1979, [https://books.google.am/books?id=rHMsAQAAIAAJ&q=%22Turkish+military+victory+in+Cyprus+was+accompanied+by+bitter+economic+defeat%22&dq=%22Turkish+military+victory+in+Cyprus+was+accompanied+by+bitter+economic+defeat%22&hl=en&ei=B7X6TZ-_EIqevQOqvMm6Aw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA p. 15.]</ref><ref>Joseph Weatherby, ''The other world: Issues and Politics of the Developing World'', Longman, 2000, ISBN 978-0-8013-3266-1, [https://books.google.am/books?id=rDlnAAAAMAAJ&q=%22Turkish+military+victory+divided+the+island%22&dq=%22Turkish+military+victory+divided+the+island%22&hl=en&ei=KLT6TangE5C8uwPTpcmIAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA p. 285.]</ref><ref>David W. Ziegler, ''War, Peace, and International Politics'', Longman, 1997, ISBN 978-0-673-52501-7, [https://books.google.am/books?id=wxsxAQAAIAAJ&q=%22a+clear-cut+Turkish+military+victory%22&dq=%22a+clear-cut+Turkish+military+victory%22&hl=en&ei=vLX6TaD6BoWwvgO2wpWnAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA p. 275.]</ref><ref>Nils Ørvik, ''Semialignment and Western Security'', Taylor & Francis, 1986, ISBN 978-0709919513, [https://books.google.am/books?id=fJcOAAAAQAAJ&pg=PA79&dq=%22will+not+be+changed+by+any+Turkish+military+victory%22&hl=en&ei=urb6TaCQDYeevgPd_9yLAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=%22will%20not%20be%20changed%20by%20any%20Turkish%20military%20victory%22&f=false p. 79.]</ref><ref>Richard D. Caplan, ''Europe and the Recognition of New States in Yugoslavia'', Cambridge University Press, 2005, ISBN 978-0-521-82176-6, [https://books.google.am/books?id=6HMxGC_Dcp0C&dq=%22Turkish+military+victory+in+1974+has+still+not+brought+recognition+of+the+Turkish+Republic+of+Northern+Cyprus%22&source=gbs_navlinks_s p. 104.], on the refusal of legal recognition of the Turkish Cypriot state, see S.K.N. Blay, [http://www.austlii.edu.au/au/journals/AUYrBkIntLaw/1981/2.pdf "Self-Determination in Cyprus: The New Dimensions of an Old Conflict"], 10 ''Australian Yearbook of International Law'' (1987), pp. 67–100.</ref>
* Կիպրոսի մէջ յունական ռազմական ատեանի անկում
Տող 14.
|Հակառակորդ1 = {{Դրոշավորում|Թուրքիա}}<ref>{{cite web|title=Figures and Statistics of Missing Persons|url=http://www.cmp-cyprus.org/media/attachments/Quick%20Statistics/CMP_Facts_and_Figures_June_2015.pdf|publisher =Committee on Missing Persons in Cyprus|accessdate=17 July 2015}}</ref>
|Հակառակորդ2 = {{Դրոշավորում|Կիպրոս}} <br> ''Ռազմական օգնութիւն՝''
* {{Դրոշավորում|Հունաստան|1970}}<ref>{{cite book|last1=Tocci|first1=Nathalie|title=The EU and Conflict Resolution: Promoting Peace in the Backyard|date=2007|publisher=Routledge|isbn=9781134123384|page=32|url=https://books.google.
|Հրամանատար1 = Պիւլենտ Էջեւիտ <br> Ֆահրի Կուրուտուրկ <br> Ռաուֆ Դենկտաշ
|Հրամանատար2 = Նիկոս Սամփսոն <br> Գլաֆկոս Կլիրիդիս <br> Տիմիթրիոս Յաննիդիս
Տող 25.
Յեղաշրջումը Յունաստանի մէջ կատարուած է, ռազմական դիկտատորութեան կողմէն՝ Կիպրոսի ազգային պաշտպանութեան<ref name=OperationNiki>{{cite web|url= http://koti.welho.com/msolanak/kyprosengl.html |title= Operation "Niki" 1974: A suicide mission to Cyprus |accessdate= 2009-06-10 |author= Solanakis, Mihail}}</ref><ref name=IntercommunalViolence>{{cite web|url=http://countrystudies.us/cyprus/13.htm |title=U.S. Library of Congress – Country Studies – Cyprus – Intercommunal Violence |publisher=Countrystudies.us |date=1963-12-21 |accessdate=2009-07-26}}</ref> միջոցով։ Յեղաշրջումը գահընկեց ըրաւ Կիպրոսի նախագահ եւ կրօնապետ արքեպիսկոպոս Մակարիոսի կառավարութիւնը։ Անոր փոխարինեց իշխանամետ ղեկավար Էնոսիս Նիկոս Սամպոսը<ref>{{
Cite book| last = Mallinson | first = William | authorlink = | title = Cyprus: A Modern History | publisher = I. B. Tauris | date = June 30, 2005 | location = | url = https://books.google.am/?id=HEjkuhF2GsMC&pg=PA81&dq= | doi = | id = | isbn = 978-1-85043-580-8| page = 81 }}</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4644652.stm BBC: Turkey urges fresh Cyprus talks] (2006-01-24)</ref><ref>{{cite journal|last1=Papadakis|first1=Yiannis|title=Nation, narrative and commemoration: political ritual in divided Cyprus|journal=History and Anthropology|date=2003|volume=14|issue=3|pages=253–270|doi=10.1080/0275720032000136642|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/0275720032000136642#.VQmrtNKUd8E|publisher=Routledge|quote="[...] culminating in the 1974 coup aimed at the annexation of Cyprus to Greece"}}</ref><ref>{{cite book|last1=Atkin|first1=Nicholas|last2=Biddiss|first2=Michael|last3=Tallett|first3=Frank|title=The Wiley-Blackwell Dictionary of Modern European History Since 1789|isbn=9781444390728|page=184|url=https://books.google.
[[Օգոստոս]] [[1974]]-ին, [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]] ուժերը հերթական անգամ Կիպրոս ներխուժեցին եւ գրաւեցին կղզիի մօտ 40 %-ը։ [[1974]]-էն Կիպրոսի թրքական եւ յունական գոտիներու բաժանման գիծը ՄԱԿ-ի կողմէն որպէս արգելակային գոտի որակուեցաւ։ Զայն յաճախ նաեւ «Կանաչ գիծ» կը նկատուի: Կիպրոսի աւելի քան մէկ քառորդ բնակչութիւնը (Յունական Կիպրոսի բնակչութեան 1/3 մասը կը կազմէ) տեղահանուեցան։ Հիւսիսային Կիպրոսի բնակչութեան մօտ 80 %-ը կազմող յոյները տեղահանուեցան թուրքերու կողմէ գրաւուած հողերէն։
Մօտ մէկ տարի ետք՝ [[1975]]-ին, մօտ 60,000 թուրք կիպրոսցիներ (անոնք Կիպրոսի ամբողջ թուրք բնակչութեան կէսը կը կազմէին) հարաւէն դէպի հիւսիս տեղահանուեցան<ref name=pericleousdisp>{{cite book|last1=Pericleous|first1=Chrysostomos|title=Cyprus Referendum: A Divided Island and the Challenge of the Annan Plan|date=2009|publisher=I.B. Tauris|isbn=9780857711939|page=201|url=https://books.google.
Կիպրոսի թրքական ներխուժումը Կիպրոսի քաղաքական քարտէսի վերափոխմամբ աւարտեցաւ։ Փաստացիօրէն Կիպրոս կղզին երկու անկախ պետութիւններու միջեւ բաժնուեցաւ։ Միեւնոյն ժամանակ Թուրքիա ''տէ ֆակտո'' (փաստացիօրէն) ստորագրեց անկախ [[Հիւսիսային Կիպրոսի Թրքական Հանրապետութիւն|Հիւսիսային Կիպրոսի թրքական հանրապետութեան]] անկախութիւնը, որ Թուրքիոյ կողմէն ստեղծուած էր Կիպրոսի գրաւուած տարածքներու վրայ<ref name="Quigley">{{cite book|author=Quigley|title=The Statehood of Palestine|url=https://books.google.am/books?id=iTR3BQ0aJ6UC&pg=PA164|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-49124-2|page=164|quote=The international community found this declaration invalid, on the ground that Turkey had occupied territory belonging to Cyprus and that the putative state was therefore an infringement on Cypriot sovereignty.}}</ref>: Միեւնոյն ժամանակ մինչ օրս Թուրքիան միակ երկիրն է, որ Հիւսիսային Կիպրոսի անկախութիւնը ճանչցած է<ref>{{cite book |last=Salin |first=Ibrahm |title=Cyprus: Ethnic Political Components |location= Oxford |publisher=University Press of America |year= 2004 |page=29}}</ref>:
Տող 53.
Չնայած անոր, որ Կիպրոսի տնտեսական զարգացուածութեան եւ ազատական մտածելակերպի առկայութեան շնորհիւ կիպրոսցիները զերծ կը մնային բացայայտ կրօնական խռովութիւններէն, այս ու հանդէրձ հասարակական այլ էլիտան՝ ազգայնականները երբեմն ցոյցներ եւ ուղեկալումներ կը կազմակերպէին։ Թուրք ազգայնական էլիտան աւելի աշխոյժ գործունէութիւն սկսաւ ծաւալել, երբ Թուրքիոյ իշխանութիւնը քեմալականներուն անցաւ՝ [[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք]]ի ([[1881]]-[[1938]]) գլխաւորութեամբ։ Քեմալի նպատակը նախկին [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] մնացորդներու հաւաքելը եւ նոր, աւելի հզօր պետութեան ստեղծելն էր։ Այդ իսկ սկզբունքով, Քեմալը «Վեց սկզբունքներ» ծրագիրը մշակեց, որուն մէջ նաեւ կը մտնէր Կիպրոսի գրաւումը։ Յիսունականներու սկզբերը յոյն ազգայնականներու կողմէն նշանակուեցաւ [[Կիպրոսի Ազատագրման Ազգային Կազմակերպութիւն|Կիպրոսի ազատագրման ազգային կազմակերպութիւն]] (ԷՕԿԱ, ''Էթնիկի Օտգանոզիս Կիպրիոն Ագոնիստոն'', ({{lang-el|Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών}}) ստեղծումով<ref>''[http://www.cyprus-conflict.net/www.cyprus-conflict.net/outbreak_of_violence%20-%20%2755.html The Cyprus Revolt: An Account of the Struggle for Union with Greece]'', by Nancy Crawshaw (London: George Allen and Unwin, 1978), pp. 114–129.</ref>: Այս մէկը կիպրոսայոյներու ազգայնական ահաբեկչական ռազմականացուած կազմակերպութիւն էր, որուն նպատակն էր վերջ դնել Կիպրոսի Անգլիական կայսրութեան թագաւորական գաղութի կարգավիճակին անգլիական ուժերը կղզիէն դուրս վտարելով եւ [[Յունաստանի Թագաւորութիւն|Յունաստանին]] միացումը։
Այս շրջանին, Կիպրոսի մէջ արքեպիսկոպոս Մակարիոսի ղեկավարութեան տարիները սկսան։ Այս պայմաններուն մէջ Յունաստանի վարչապետ Էլեֆթերիոս Վենիզելոսը գաղտնի կերպով սկսաւ զէնք առաքել Կիպրոսի ազատականներուն։ Կիպրոսի ազգային-ազատագրական պայքարի ղեկավար ընտրուեցաւ Յունաստանի բանակի նախկին սպա Գէորգիոս Կրիւասը։ Կիպրոսի ազատագրման ազգային կազմակերպութեան կողմէն առաջին թուրք ոստիկանը սպաննուեցաւ [[21 յունիս]] [[1955]]-ին<ref>{{cite web|author=It-Serve |url=http://www.theargylls.co.uk/gsmcyprus.php |title=A Snapshot of Active Service in 'A' Company Cyprus 1958–59 |publisher=The Argyll and Sutherland Highlanders (Princess Louise's) |accessdate=2008-11-24}}</ref><ref>{{cite book|editor1-last=Dumper|editor1-first=Michael|editor2-last=Stanley|editor2-first=Bruce E.|title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia|date=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=9781576079195|page=279|url=https://books.google.
[[1957]]-ին ԷՕԿԱ-ն սկսաւ ոստիկանական ուժերու միջոցով [[Նիկոսիայի մէջ հաւաքուած թուրք ցուցարարներուն<ref>{{cite news |url=http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Ara.aspx?&ilkTar=09.01.1995&sonTar=10.01.1995&ekYayin=&drpSayfaNo=&araKelime=Rauf%20Denkta%C5%9F%201958%20haziran&gelismisKelimeAynen=&gelismisKelimeHerhangi=&gelismisKelimeYakin=&gelismisKelimeHaric=&Siralama=RANK%20DESC&SayfaAdet=20&isAdv=true |title=Denktaş'tan şok açıklama |language=Turkish |date=9 January 1995 |publisher=''[[Milliyet]]''}}</ref><ref name="autogenerated1">Arif Hasan Tahsin, ''The rise of Dektash to power'', ISBN 9963-7738-3-4</ref>: Թուրքերը ամեն կերպէն ձեւ կը փորձէին Կիպրոսի Յունաստանին կցումը կանխելու եւ պաշտօնական Թուրքիոյ կառավարութիւնը սպառնալիքներ հնչեցուց՝ Յունաստանին սպառնալով ռազմակալել մերձծովեան [[Կրետէ|Կրետէ կղզին]]: Այս ընթացքին Թուրքիա կ՛աջակցէր Կիպրոսի թուրք ծայրահեղականներուն։ Այս ամէնը գագաթնակէտին հասաւ, երբ Քեմալի գլխաւորած կառավարութիւնը պատերազմ յայտարարեց Կիպրոսի յոյն ապստամբներուն վրայ<ref>''[http://www.strategicoutlook.org/europe/news-cyprus-dimension-of-turkish-foreign-policy.html Cyprus Dimension of Turkish Foreign Policy]'', by Mehmet Fatih Öztarsu (Strategic Outlook, 2011)</ref>: Փաստացիօրէն Կիպրոսի մէջ քաղաքացիական պատերազմ բռնկեցաւ։
Տող 64.
==== 1974-ի բռնկումները եւ Կիպրոսի քաղաքացիական պատերազմը ====
Կիպրոսի ղեկավարները՝ Կիպրոսի նախագահ [[Մակարիոս III (արեւմտահայերէն)|Մակարիոսը]] եւ Ֆազիլ Քիւչիւքը բացառապէս խաղաղութեան կողմնակից էին։ Անոնք խաղաղութեան հաստատման մասին յա՛տարարութիւններ կը կատարէին, որոնք անտեսուած են հասարակ ժողովուրդի կողմէն։ [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիան]] որոշեց հակամարտութիւնը միջամտել։ Թուրքերը զէնքի միջոցով կը փորձէին պաշտօնական [[Նիկոսիա]]յի դիրքորոշումը հարուածել եւ հենց ալ այդ կղզիին մէջ հանքեցուց քաղաքացիական պատերազմի բռնկման։ Թուրք զինեալները [[Կիրէնիա]] ծովափնեայ քաղաքը գրաւեցին, որ [[1974]]-ին կապող օղակ Թուրքիոյ ռազմական ներխուժման ժամանակ կը ծառայէր<ref>{{cite book|last1=Henn|first1=Francis|title=A Business of Some Heat: The United Nations Force in Cyprus Before and During the 1974 Turkish Invasion|date=2004|publisher=Casemate Publisher|isbn=9781844150816|pages=106–7|url=https://books.google.
[[Յունաստանի Թագաւորութիւն|Յունաստանի թագաւորութեան]] անմիջական աջակցութիւնը ստանալով, յոյն կիպրոսցիները կրցան 700 թուրք ռազմագերի վերցնել՝ որոնցմէ են կանանց եւ երեխաներուն եւ զանոնք Կիպրոսի հիւսիսային արուարձանները աքսորեցին։ Բռնութիւնները 364 թուրքերու եւ 174 յոյներու մահուան պատճառ դարձան<ref name=oberling120>Oberling, Pierre. ''The road to Bellapais'' (1982), Social Science Monographs, [https://books.google.am/books?ei=EMbjTcnNDs_z-gbg-NXSBg&ct=result&id=XIK6AAAAIAAJ&dq=pierre+oberling+364&q=According+to+official+records%2C+364+Turkish+Cypriots+and+174+Greek+Cypriots+were+killed+during+the+1963-1964+crisis.#search_anchor p.120]: "According to official records, 364 Turkish Cypriots and 174 Greek Cypriots were killed during the 1963-1964 crisis."</ref>, աւելի քան 109 թրքական գիւղեր աւերուեցան եւ մօտ 25,000-30,000 թուրք կիպրոսցիներ տեղահանուեցան<ref name=hoff>{{cite book |author= Hoffmeister, Frank |title= Legal aspects of the Cyprus problem: Annan Plan and EU accession |publisher= EMartinus Nijhoff Publishers|year= 2006 |url= https://books.google.am/?id=LZXbg3ZwvGoC&dq= | pages = 17–20 |isbn= 978-90-04-15223-6}}</ref> : Հետագային անգլիական«<nowiki/>[[The Daily Telegraph]]<nowiki/>» պարբերականը Կիպրոսի մէջ տեղի ունեցածը «հակաթրքական ջերդեր» որակած են<ref name=TELTd>{{cite news|title=Turkish distractions|url=http://www.telegraph.co.uk/comment/telegraph-view/3639566/Turkish-distractions.html|accessdate=8 February 2011|newspaper=The Daily Telegraph|date=30 April 2007|author=Telegraph View (represents the editorial opinion of The Daily Telegraph and The Sunday Telegraph)|quote=we called for intervention in Cyprus when the anti-Turkish pogroms began in the 1960s}}</ref>:
| |||