«Իսրայէլ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

| լայնություն =

Իսրայէլ անունը. «Բաց արտօնէ զիս, որովհետեւ լոյս ծագեց.», Յակոբը ըսաւ հրեշտակին «Բաց չեմ արտօներ, մինչեւ զիս չօրհնես», հրեշտակը ըսաւ. «ինչ է անունդ», պատասխանեց «Յակոբ է». եւ անոր հետ մենամարտողը ըսաւ. «Այսուհետ քու անունը ոչ թէ Յակոբ, այլ Իսրայէլ պիտի ըլլայ, որովհետեւ դուն մենամարտեցիր Աստոուծոյ հետ, եւ պիտի յաղթես մարդկանց» (Ծննդոց 32։29)։ Կայ տարբերակ, որ այդ անունը ծագած է ''սարա'' բայէն, որ կը նշանակէ ղեկավարել, ըլլալ հզոր, ունենալ իշխանութիւն, որ տրուած է երկնքէն, այլ տարբերակով՝ Աստուծոյ սկզբունք, կամ Աստուծոյ մենամարտ։ Ատորմէ ետք, հրեայ ժողովուրդը որպէս Յակոբի սերունդ սկսաւ կոչուած է «Իսրայէլի որդիներ», «Իսրայէլի ժողովուրդ», կամ [[իսրայէլցիներ]]։

| լայնություն =

[[1956]]-ին Իսրայէլը Անգլիոյ եւ [[Ֆրանսա]]յի հետ ագրեսիա սանձազերծեցաւ [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի դէմ։ [[1957]]-ին միացաւ Այզենհաուէրի հայեցակարգին եւ [[1958]]-ին աջակցութիւն ցոյց տուաւ [[Լիբանան (արեւմտահայերէն)|Լիբանան]]ի եւ [[Յորդանան]]ի դէմ անգլա-ամերիկեան ներխուժումին։ 1960-ականներուն խիստ սրւեցին արաբա-իսրայէլական յարաբերութիւնները։ [[1967]]-ի [[Յունիս 2]]-ին առաւել հետադէմ եւ ծայրահեղ ուժերու մասնակցութեամբ ստեղծուեցաւ ազգային միասնութեան կառավարութիւն, որ արաբական երկիրներու դէմ պատերազմ սանձազերծելու միջոցով, կը ձգտէր իրագործել «Մեծ Իսրայէլ» ստեղծելու սիոնիստական ծրագիրը։ [[1967]]-ի [[Յունիս 5]]-ին Իսրայէլը նոր պատերազմ սկսաւ արաբական երկիրներու ([[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]], [[Սուրիա]], [[Յորդանան]]) դէմ։ [[1967]] [[Նոյեմբեր 22]]-ին Անվտանգութեան խորհուրդը բանաձեւ ընդունեցաւ Մերձաւոր Արեւելքին մէջ, ճգնաժամի քաղաքական կարգաւորման վերաբերեալ։ [[1968]]-ին աջ «ընկերականներու», սիոնիստական կուսակցութիւններու եւ պուրժուական ՌԱՖԻ կուսակցութեան միաւորումէն, ստեղծուեցաւ Իսրայէլի բանուորական կուսակցութիւնը (ՄԱԻ)։ [[1969]]-ին իշխանութեան գլուխ կանգնեց Կոլտայ Մէիրի կառավարութիւնը։ Այդ կառավարութիւնը ձեռնամուխ եղաւ գրաւուած տարածքներու յուրացման ու բնական հարստութիւններու շահագործման։ Իսրայէլի կառավարող շրջաններու քաղաքականութիւնը [[1973]]-ի [[Հոկտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Հոկտեմբեր]]ին հանեցուց, արաբա-իսրայէլական նոր պատերազմի, որուն հետեւանքով Իսրայէլը մարդկային ոյժի եւ տեխնիկայի մեծ կորուստներ կրեց։ Արաբական պետութիւններու աճած մարտունակութիւնն ու Իսրայէլի միջազգային մեկուսացումը Իսրայէլի կառավարութեան ստիպեցին մասնակցիլ ([[1973]]-ի [[Դեկտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Դեկտեմբեր]]) Ժնեւի հաշտարար համաժողովին։ [[1974]]-ի [[Յունուար]]ին եւ [[1975]]-ի [[Սեպտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Սեպտեմբեր]]ին [[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի, իսկ [[1974]]-ի [[Մայիս]]ին Սուրիոյ հետ Իսրայէլը կնքեց զորքերու տարանջատման եւ անոնց միջեւ պուֆերային գօտիներ ստեղծելու համաձայնագրեր։

| լայնություն =

Իսրայէլն ունէ երկու պաշտօնական լեզու՝ [[եբրայերէն]] եւ [[արաբերէն]]: Եբրայերէնը պետութեան առաջին լեզուն է, արաբերէնը՝ արաբ փոքրամասնութեան լեզուն:լեզուն։ [[Անգլերէն]]ը պաշտօնական լեզու եղած է Մանտաթի ժամանակաշրջանին, այն կորցրած է իր կարգավիճակը Իսրայէլ պետութեան կազմաւորումէն ետք, սակայն ներկայիս վերականգնած է իր կարեւորութիւնը,<ref>{{cite book|last=Spolsky|first=Bernard|title=Round Table on Language and Linguistics |url=https://books.google.am/books?id=ljumbfV_7y0C&pg=PA169&dq=#v=onepage&q&f=false|accessdate=|year=1999|publisher=Georgetown University Press|location=Washington, D.C. |isbn=0-87840-132-6|pages=169–70|quote=In 1948, the newly independent state of Israel took over the old British regulations that had set English, Arabic, and Hebrew as official languages for Mandatory Palestine but, as mentioned, dropped English from the list. In spite of this, official language use has maintained a de facto role for English, after Hebrew but before Arabic.}}</ref><ref>{{cite book|first=Hava|last=Bat-Zeev Shyldkrot|editor2-first=Hava|editor2-last=Bat-Zeev Shyldkrot |editor1-first=Dorit|editor1-last=Diskin Ravid|title=Perspectives on Language and Development: Essays in Honor of Ruth A. Berman|url=https://books.google.am/books?id=xMzx6xFB0IgC&pg=PA90#v=onepage&q&f=false|publisher=Kluwer Academic Publishers|date=2004|page=90|chapter=Part I: Language and Discourse |isbn=1-4020-7911-7|quote=English is not considered official but it plays a dominant role in the educational and public life of Israeli society. ... It is the language most widely used in commerce, business, formal papers, academia, and public interactions, public signs, road directions, names of buildings, etc. English behaves 'as if' it were the second and official language in Israel.}}</ref><ref>{{cite book|first=Elana|last=Shohamy|title=Language Policy: Hidden Agendas and New Approaches|url=https://books.google.am/books?id=5mG09P64jzYC&pg=PA72#v=onepage&q&f=false|year=2006|publisher=Routledge|isbn=0-415-32864-0|pages=72–73|quote=In terms of English, there is no connection between the declared policies and statements and de facto practices. While English is not declared anywhere as an official language, the reality is that it has a very high and unique status in Israel. It is the main language of the academy, commerce, business, and the public space.}}</ref> ինչպէս որ ատիկա կ'երեւայ ուղենշաններու եւ վրայ եւ պաշտօնական գրագրութեան մէջ:մէջ։ Շատ իսրայէլցիներ ազատ կը հաղորդակցուէն անգլերէնով, շատ հեռուստահաղորդումներ կը հեռարձակուէն [[անգլերէն]] ենթագիրներով եւ լեզուն կը դասաւանդուի տարրական դպրոցներուն ներս, ինչպէս նաեւ Իսրայէլի համալսարանները կը տրամադրէն զանազան անգլերէն դասընթացքներ:դասընթացքներ։<ref>{{cite web|title=English programs at Israeli universities and colleges|url=http://mfa.gov.il/MFA/IsraelExperience/AboutIsrael/Education/Pages/English_programs_Israeli_universities_colleges.aspx|publisher=Israel Ministry of Foreign Affairs}}</ref> Որպէս ներգաղթեալներու երկիր, փողոցներուն վրայ կը լսուէն շատ լեզուներ:լեզուներ։ Աւելի քան մէկ միլիոն ռուսերէնախօսներ ներգաղթած են նախկին Խորհրդային Միութենէ 1990-էն մինչեւ 2004 թուականները:թուականները։ <ref>{{cite news |url=http://www.haaretz.com/news/study-soviet-immigrants-outperform-israeli-students-1.238970 |title=Study: Soviet immigrants outperform Israeli students |newspaper=Haaretz |date=10 Փէտրուար 2008}}</ref> [[Ֆրանսերէն]]ը կը գործածէն մօտաւորապէս 700 հզ իսրայէլցիներ, <ref>{{cite news |url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4156781,00.html |title=French radio station RFI makes aliyah |newspaper=Ynetnews |date=5 December 2011}}</ref> որոնցմէ մեծ մասը եկած է [[Ֆրանսա]]յէն եւ հիւսային [[Ափրիկէ]]էն:

Իսրայէլը կը կառավարուէ խորհրդարանական համակարգի միջոցով եւ կը հանդիսանայ ժողովրդավարական պետութիւն:պետութիւն։ Սահմանադրութիւն չունի, ան կը փոխարինուի շարք մը օրենսդրական փաստերով։ Իսրայէլի նախագահը պետութեան գլխաւորն է, սակայն անոր պարտականութիւնները մեծաւ մասամբ արարողակարգային են:են։<ref name="cia2">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2077.html|publisher=ԿՀՎ|work=The World Factbook|title=Field Listing — Executive Branch|accessdate=20 Յուլիս 2007|datepublished=19 Յունիս 2007|lang=en}}</ref>. 2000 թուականին ընդունուած օրէնքի համաձայն նախագահը կ'ընտրուէ քնեսեթի կողմէ 7 տարի ժամկետով<ref>{{cite web|url=http://www.president.gov.il/chapters/chap_3/_content_3_2_2_en.asp|title=Excerpts from the Basic Law: The President|accessdate=23 Յուլիս 2008|lang=en}}</ref> Ընտրական իրաւունքէն կ'օգտուին 18 տարեկան դարձած քաղաքացիները։

Վարչապետը կառավարութեան գլխաւորն է, պաշտօնավարման առաւելագոյն ժամկետը 4 տարի է, մինչեւ քնեսեթի հերթական ընտրութիւնները:ընտրութիւնները։

Քնեսեթը՝ Իսրայէլի խորհրդարանը կազմւած է 120 պատգամաւորներէ, որոնք կ'ընտրուէն քաղաքական կուսակցութիւններու կողմէ համամասնական կարգով:կարգով։<ref>{{cite web |url=http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_beh.htm |publisher=The Knesset |accessdate=8 օգոստոս = 2007 |title=The Electoral System in Israel}}</ref> Խորհրդարանի ընտրութիւնները կը կայանան չորս տարին մէկ:մէկ։

Իսրայէլի Պաշտպանութեան Բանակը (ՑԱՀԱԼ) կազմուած է ցամաքի զօրքերէ, ծովու ուժերէ եւ օդուժէ:օդուժէ։ Անոնք ստեղծուած են 1948-ի Անկախութեան պատերազմի ժամանակ<ref>{{cite web|url=http://dover.idf.il/IDF/English/about/History/40s/1948/default.htm |publisher=Israel Defense Forces |accessdate=31 Յուլիս 2007|title=History: 1948 |datepublished=2007|lang=en}}</ref>. ՑԱՀԱԼը նաեւ կ'օգտագործէ Ռազմական հետախուզութեան տուեալները, որ կ'աշխատէ Մոսատի եւ Շապաքի հետ<ref>{{harvnb|Henderson|2003|p=97}}</ref>. Ռազմական ընդհարումներու եւ պատերազմներու մէջ ՑԱՀԱԼի անընդհատ ներգրաւուած լինելու հանգամանքը անոր դարձուցած են աշխարհի ամենէ մարտունակ բանակներէն մէկը:մէկը։<ref>{{cite web |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/israel/idf.htm |publisher=GlobalSecurity.org |title=Israel Defense Forces |accessdate=16 Սեպտեմբեր 2007|lang=en}}</ref>

Իսրայէլցիներու մեծ մասը բանակ կը զօրակոչուի տասնութ տարեկանին:տարեկանին։ Տղամարդեր կը ծառայէն երեք տարի, կիները՝ երկու:երկու։<ref>{{cite web|url=http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts%20About%20Israel/State/The%20Israel%20Defense%20Forces|title=The Israel Defense Forces|publisher=Իսրայէլի ՆԳՆ|accessdate=7 Յուլիս 2008|lang=en}}</ref>. Ժամկետային ծառայութենէ ետք տղամարդիկ կ'անցնեն պահեստազօրային եւ տարուայ մէջ մի քանի շաբաթ կը մասնակցէն հաւաքներուն միչեւ 40 տարեկանը:տարեկանը։ Իսրայէլցի արաբները (տրուզներէն բացի) եւ բարձրագոյն կրօնական ուսումնական հաստատութիւններու՝ եշիւներու սովորողները ազատ են բանակի մէջ ծառայութենէ:ծառայութենէ։ Վերջին ժամանակները քաղաքական հարթակներու վրայ փորձեր կ'ըրուէն վերացնելու այդ արտօնութիւնները:արտօնութիւնները։ <ref>{{harvnb|Stendel|1997|pp=191–2}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/pages/ArticleContent.jhtml?itemNo=860256|datepublished=16 Մայիս 2007|accessdate=7 Յուլիս 2008|lang=en|title=Cool law, for wrong population|author=Nehemia Shtrasler.|publisher=Haaretz|archiveurl=http://web.archive.org/web/20071001050353/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ArticleContent.jhtml?itemNo=860256|archivedate=2007-10-01|deadlink=404}}</ref> ՑԱՀԱԼի ժամկետային ծառայողներու քանակը կը կազմէ 168 հազ. զինծառայող եւ եւս 408 հազ. պահեստազօրային:պահեստազօրային։ Այս ցուցանիշներով Իսրայէլի բանակի քանակութիւնը համեմատելի է հարեւան բազմամիլիոն երկիրներու բանակներու հետ:հետ։

Իսրայէլի մէջ, կը հրատարակուին աւելի քան 400 թերթ եւ հանդէս։ Առաւել տարածուածներն են՝ «Հաարեցը», որն ամենէ հինն է ([[1919]]-էն եւ լոյս կը տեսնի [[եբրայերէն]] ու նաեւ՝ [[անգլերէն]], «Ճերուզալեմ փոսթ» ({{Լեզու en|Jerusalem Post}} [[1932]]-էն, ), «Ետիօթ ահրոնօթ» ([[1939]]-էն, եբրայերէն):։ «Շիտուրէյ Իսրայէլ» կառավարական ձայնասփիւռի կայանը հիմնուած Է [[1968]]-ին, մինչ այդ գործած է «''Կոլ Իսրայէլ''» ձայնասփիւռի կայանը։ Հաղորդումները կը տրուին 11 լեզուով։ Հեռուստակեդրոնը ստեղծուած է [[1968]]-ին (եբրայերէն եւ արաբերէն)։

| լայնություն =

1985 [[Սեպտեմբեր (արեւմտահայերէն)|Սեպտեմբեր]] 4-էն Իսրայէլի արժոյթը կը հանդիսանայ Նոր իսրայէլական շեքելը ({{Լեզու he|שקל חדש}}, {{Լեզու en|New Israeli Sheqel}}):։ Նշանն է՝ <font size=+1>₪</font>, NIS, ըստ [[ISO]]-4217-ի անուանակարգման՝ ILS:

Իսրայէլական գրականութիւնը հիմնականին մէջ, կը ստեղծուի եբրայերէն, թէեւ կը հանդիպէն նաեւ այլ լեզուներով, ինչպէս օրինակ՝ [[անգլերէն]]ով:։ «''Եբրայական գրողներու միութիւն''»-ը (հիմնուած է [[1940]]-ական թուականներու) իր շարքերուն մէջ, չ'ընդունիր [[յիտիշ]] եւ [[արաբ]] լեզուներով գրողներուն։ Որպէս կանոն, Իսրայէլի մէջ հրատարակուած բոլոր գործերու երկուական օրինակները կը տեղադրուէն Երուսաղէմի հրեական համալսարանի մէջ գտնուող Իսրայէլի Ազգային գրադարանի ներսը:ներսը։ 2001-ին փոփոխուած օրէնքով նոյն պահանջները մտցուեցան նաեւ տեսա եւ ձայնագրութիւններու եւ այլ ոչ տպագրական միջոցներու վերաբերեալ:վերաբերեալ։ <ref>{{cite journal |url=http://jnul.huji.ac.il/eng/lgd.html |publisher=Jewish National and University Library |title=Depositing Books to The Jewish National & University Library |accessdate=21 Օգոստոս 2007 }}</ref> 2013-ին գրադարան փոխադրուած գիրքերու 91 %-ը եղած է [[եբրայերէն]]: <ref>{{cite web |url=http://web.nli.org.il/sites/NLI/English/library/depositing/statistics/Pages/lgd-statistics-2013.aspx |title=Statistics for 2013 |date=2013 |publisher=National Library of Israel |access-date=17 April 2016}}</ref><br />

1966-ին Շմուէլ Ակնոնը գերմանացի հրեա գրագէտ Նելլի Զաքսին հետ միասին ստացաւ Գրականութեան Նոպելեան մրցանակ :.<ref>{{cite journal |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1966/index.html |publisher=Nobel Foundation |title=The Nobel Prize in Literature 1966 |accessdate=12 Օգոստոս 2007 }}</ref> Առաջատար գրագէտներ կը համարուին Ամոս Օզը, Եթկար Քերեթը եւ Տաւիտ Կրոսմանը:Կրոսմանը։ Եբրայերէնով գրող իսրայէլացի արաբ երգիծագիր Սայէտ Քաշուան նույնպէս ունէ համաշխարհային ճանաչում:ճանաչում։ Պաղեստինցի յայտնի գրագէտներ Եմիլ Հապիպին, Թաուֆիք Զիյեադան եւ Մահմուտ Տարուիշը նոյնպէս կը ստեղծագործէն Իսրայէլի մէջ:<br />մէջ։