«Լեարդ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
մանր-մունր, փոխարինվեց: → (7) oգտվելով ԱՎԲ
ՉNo edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Լյարդ}}
'''Լեարդը''' մարմնի կարեւոր օրկաններէն մէկն է: Ան ամենամեծ գեղձն է մարմնին մէջ եւ ունի մօտաւորապէս 1500-1750 կրամ ծանրութիւն: Չափահասներու մօտ անիկա մարմնի ծանրութեան 2.5 տոկոսը կը կազմէ: Տղամարդոց լեարդը աւելի մեծ է քան կիներունը, իսկ մանուկներու մօտ լեարդը աւելի մեծ կ'ըլլայ՝կ’ըլլայ՝ անոնց մարմնի չափին համեմատ<ref name="cancer.ca">{{cite web|url=http://www.cancer.ca/en/cancer-information/cancer-type/liver/anatomy-and-physiology/?region=on |title=Anatomy and physiology of the liver - Canadian Cancer Society |publisher=Cancer.ca |accessdate=2015-06-26}}</ref>:
[[Պատկեր:Liver 04 Couinaud classification animation.gif|մինի|Լեարդը.]]
[[Պատկեր:Leber Schaf.jpg|thumb|[[Ոչխար (արեւմտահայերէն)|Ոչխար]]ի լեարդ]]
Տող 13.
 
Լեարդը կազմուած է չորս անհաւասար բլթակներէ (lobes): Երկու մեծ՝ աջ եւ ձախ բլթակներէ եւ երկու պզտիկ բլթակներէ, որոնք կը կոչուին quadate եւ quadrate բլթակներ: Իւրաքանչիւր բլթակ կը ներկայացնէ հազարաւոր պզտիկ բլթակներու (lobules) ամբողջութիւն մը, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կազմուած է լեարդային բջիջներէ:
Իւրաքանչիւր բլթակ ունի իր ծորանը՝ մաղձուղին (bile duct): Այս ծորանները միանալով կը կազմեն լեարդի միացեալ մաղձուղին (common Hepatic duct), որ ունի 2.5 սմ. երկարութիւն: Ան, կ'ուղղուիկ’ուղղուի դէպի վար եւ կը միանայ լեղուցածորանին (cystic duct) հետ ու կը կազմէ մաղձածորանը (bile duct), որ իր կարգին զուգահերաբար կը քալէ յետսաստամոքսային գեղձի (pancrease) ծորանին հետ: Այս երկու ծորանները միանալէ ետք կը բացուին տասներկումատնեայ աղիքին (duodenum) մէջ:
 
Լեարդը հարուստ է [[արիւն]]ով: Ան կը պարունակէ մարմնի արեան 10 տոկոսը: Ամէն վայրկեան լեարդէն դուրս կը մղուի մօտաւորապէս 1.5 լիթր արիւն:
Սաղմային կեանքի ընթացքին լեարդը ունի արիւնաշինութեան դերակատարութիւն: Ծնունդէն ետք անոր հիմնական դերակատարութիւնն է՝ մասնակցիլ մարմնի ընդհանուր նիւթափոխանակութեան (metabolism) գործընթացին:
Լեարդի բջիջները ունին կարեւոր յատկութիւն մը: Անոնք դիւրաւ կը վերանորոգուին, այսինքն՝ կ'աճի'նկ’աճին եւ կը բազմանան: Այս մէկը կը տեսնուի, երբ լեարդը վիրաւորուի, հիւանդանայ, անկէ մաս մը վիրահատուի եւ կամ փոխպատուաստումի գործածուի: Լեարդի մնացեալ առողջ մասը քանի մը ամիսներու ընթացքին կը վերագտնէ իր նախկին բնական չափը եւ ծաւալը:
 
Տեսնուած է, որ լեարդի 70 տոկոսի հատումով, մնացեալ լեարդի բաժինը բաւարար է բնական աշխատանքի համար<ref name=EMedicine1900159>{{EMedicine|article|1900159|Liver Anatomy}}</ref>:
Տող 27.
Լեարդը շարունակ կը գործէ եւ ունի շատ կարեւոր պարտականութիւններ:
Այս պարտականութիւններուն կարեւորագոյններն են՝
#Կ'արտադրէԿ’արտադրէ օրական 500-600 մլ. մաղձ (bile), որ կանաչ-դեղին հեղուկ մըն է, որ կը պարունակէ ջուր, մաղձային աղեր (bile salts), մաղձային ներկեր (bile pigments), քոլեսթերոլ, bilirubin եւ բնասպիտներ (proteins): Մաղձը հասնելով տասներկումատնեայ աղիք՝ կ'օժանդակէ'կ’օժանդակէ’ մարսողութեան, մասնաւորապէս՝ կազմալուծելու համար ճարպերը<ref name="radiologyassistant.nl">{{cite web|url=http://www.radiologyassistant.nl/en/p4375bb8dc241d/anatomy-of-the-liver-segments.html |title=The Radiology Assistant : Anatomy of the liver segments |publisher=Radiologyassistant.nl |date=2006-05-07 |accessdate=2015-06-26}}</ref><ref>{{cite web|author= |url=https://www.imaios.com/en/e-Cases/Channels/Radiology/Radiological-classifications-commonly-used-on-medical-imaging/Hepatic-segments-Couinaud-classification |title=Hepatic segments (Couinaud classification) / Radiological classifications commonly used on medical imaging / Radiology / Channels / e-Cases / |publisher=IMAIOS.com |accessdate=2015-06-26}}</ref>:
#Մարսողութեան ընթացքին ածխաջրատներու (carbohydrates) եւ բնասպիտներու մարսողութեան արտադրութիւնները (end products) կը հասնին լեարդ: Ածխաջրատ glucose-ը կը փոխուի glycogen-ի, որ կ'ամբարուի'կ’ամբարուի’ լեարդին մէջ՝ յետագային գործածուելու համար ըստ պահանջի{{sfn|Marieb|Hoehn|2012|p=939}}:
#Կ'արտադրէ'Կ’արտադրէ’ զանազան տեսակի խմորիչներ (enzymes) եւ բնասպիտներ, որոնք մեծ դերակատարութիւն ունին մարմնի ընդհանուր նիւթափոխանակումի գործընթացին մէջ եւ արեան մակարդումին (clotting) համար<ref>{{cite journal |last1=Jelkmann |first1=Wolfgang |title=The role of the liver in the production of thrombopoietin compared with erythropoietin |journal=European Journal of Gastroenterology & Hepatology |volume=13 |issue=7 |pages=791–801 |year=2001 |pmid=11474308 |url=http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=0954-691X&volume=13&issue=7&spage=791 |doi=10.1097/00042737-200107000-00006}}</ref>:
#Կը հակակշռէ արեան ճարպի, բնասպիտի եւ ածխաջրատներու քանակը:
#Կ'արտադրէԿ’արտադրէ heparin-ը, որ հակամակարդիչ (anticoagulent) մըն է:
#Ան կը գործէ արեան կարմիր գնդիկներու ներկանիւթին (hemoglobin) վրայ:
#Կ'արտադրէԿ’արտադրէ բնասպիտներու նախանիւթերը:
#Կը մաքրագործէ արիւնը կարգ մը մանրէներէ եւ նիւթերէ, օրինակ՝ ալքոլէ:
#Կ'ամբարէԿ’ամբարէ կենսանիւթեր եւ մետաղներ, օրինակ՝ A, D, K, B12 կենսանիւթերը եւ երկաթը<ref>[http://www.ccfa.org/info/about/complications/liver Extraintestinal Complications: Liver Disease] Crohn's & Colitis Foundation of America. Retrieved 2010-01-22</ref>:
#Կ'արտադրէԿ’արտադրէ քոլեսթերոլ. մարմնին ընդհանուր քոլեսթերոլին 80 տոկոսը կ'արտադրուիկ’արտադրուի լեարդին մէջ:
#Մարմնին մէջ արտադրուած կարգ մը թափօններ (waist products), որոնք երիկամներէ չեն արտաթորուին, կը հասնին լեարդ եւ մաղձի միջոցաւ կը հասնին տասներկումատնեայ աղիք, ուրկէ կ'ուղղուի'նկ’ուղղուի’ն դէպի հաստ աղիք{{sfn|Marieb|Hoehn|2012|}}:
#Կը հակազդէ մարմնին մէջ յառաջացած բորբոքումներուն:
#Կը հակակշռէ որոշ թոյներ եւ դեղեր:
#Կ'արտադրէԿ’արտադրէ կարգ մը ներազդակներ եւ կը կ'անոնաւորէկ’անոնաւորէ անոնց աշխատանքը, օրինակ՝ առական ներազդակը (hormone)<ref name="GuoZhang2009">{{cite journal|last1=Guo|first1=Bin|last2=Zhang|first2=Shicui|last3=Wang|first3=Shaohui|last4=Liang|first4=Yujun|title=Expression, mitogenic activity and regulation by growth hormone of growth hormone/insulin-like growth factor in Branchiostoma belcheri|journal=Cell and Tissue Research|volume=338|issue=1|year=2009|pages=67–77|url=https://www.researchgate.net/profile/Shaohui_Wang/publication/26719830_Expression_mitogenic_activity_and_regulation_by_growth_hormone_of_growth_hormoneinsulin-like_growth_factor_in_Branchiostoma_belcheri/links/54ad86b70cf2213c5fe410a3.pdf|issn=0302-766X|doi=10.1007/s00441-009-0824-8}}</ref>:
#Կը կանոնաւորէ շատ ներազդակներու գործունէութիւնը, օրինակ՝ վահանագեղձի (thyroid gland) եւ մակերիկանի (adrenal gland) ներազդակներու գործունէութիւնը:
 
Տող 53.
 
==== Hepatitis A (HAV) ====
Լեարդի այս բորբոքումը ամէնէն յաճախկին է եւ անիկա առաւելաբար կը պատահի երեխախներու եւ անչափահասներու մօտ: Անոր թխսաւորումը (incubation) կը տեւէ 15-45 օր, իսկ փոխանցումը կ'ըլլայկ’ըլլայ բերանի հեղուկներու եւ կղկղանքի միջոցաւ: Այս լեարդաբորբը առաւելաբար կը տեսնուի այն խմբաւորումներուն մօտ, որոնք.
#Վատ առողջապահական վայրերու մէջ կ'ապրինկ’ապրին.
#Ոչ-առողջապահական ջուր եւ սննդանիւթեր կը սպառեն.
#Համաճարակներու մէջ կ'ապրինկ’ապրին.
#Ոչ-զարգացած երկիրներու մէջ կը գտնուին:
Այս տեսակ լեարդաբորբը մնայուն-երկարատեւ լեարդաբորբի չի վերածուիր:
Տող 67.
==== Hepatitis C (HCV) ====
Այս լեարդաբորբի թխսաւորումը կը տեւէ 20-120 օր:
Անոր փոխանցումը տեղի կ'ունենայկ’ունենայ արեան ճամբով՝ վարակուած արեան փոխներարկումով եւ թմրեցուցիչ գործածողներու սրսկումի ասեղներով, դաջուածքի (tattoo) միջոցաւ եւ շատ քիչ պարագաներուն սեռային յարաբերութեամբ:
 
==== Hepatitis D (HDV) ====
Այս լեարդաբորբը կը պատահի շատ քիչ եւ ընդհանրապէս HBV բորբոքումով միասին: Անոր փոխանցումը կ'ըլլայկ’ըլլայ արեան ճամբով. իսկ թխսաւորումը կը տեւէ 30-180 օր:
 
==== Hepatitis E (HEV) ====
HEV լեարդաբորբի փոխանցումը տեղի կ'ունենայկ’ունենայ կղկղանքի միջոցաւ: Իսկ անոր թխսաւորումը կը տեւէ 15-60 օր: HBV սուր լեարդաբորբի պարագաներուն 10 տոկոսը եւ HCV-ի պարագաներուն 75 տոկոսը կը վերածուին մնայուն-երկարատեւ լեարդաբորբի: HAV եւ HEV սուր լեարդաբորբերը մնայուն լեարդաբորբի չեն վերածուիր: Շատ մը պարագաներու երկարատեւ լեարդաբորբի պատճառը կը մնայ անյայտ:
 
Սուր լեարդաբորբի ախտանշանները կը զարգանան երեք հանգրուաններով.
Տող 88.
*Դեղնութիւնը անյայտանալէ ետք անհատը կրնայ աշխատիլ եւ գործի սկսիլ:
*Սուր լեարդաբորբը կարելի է կանխարգիլել ուշադրութիւն դարձնելով՝ անձնական մաքրութեան, առողջապահական միջոցառումներու, արեան փոխներարկումներու եւ ասեղնասրսկումներու:
*HAV լեարդաբորբը ունի յատուկ պատուաստ մը, որ ապահով է եւ օգտաշատ: Անիկա կը սկսի գործելու սրսկումէն 4 շաբաթներ ետք եւ անոր ազդեցութիւնը կը տեւէ երկար տարիներ: Մարդիկ, որոնք կ'ուզենկ’ուզեն այցելել այնպիսի երկիրներ, ուր HAV լեարդաբորբը տեղաճարակայինի (endemic) վերածուած է պէտք է ստանան այս պատուաստը:
*HBV-ի պատուաստը մանուկներուն կը տրուի ծնունդէն անմիջապէս ետք:
 
Տող 99.
Մնայուն լեարդաբորբի ախտանշանները սուր լեարդաբորբի նման են, ինչպէս՝ յոգնածութիւն, ախորժակի նուազում, փորի ցաւ, մեղմ ջերմ, փայծաղի ծաւալում եւ ափերու կարմրութիւն: Ընդհանրապէս դեղնութիւնը բացակայ է: Պարագաներուն մէկ երրորդը կը սկսի սուր լեարդաբորբով: Մեծամասնութիւնը կը սկսի գաղտնօրէն եւ ծածուկ:
 
Մնայուն լեարդաբորբի ախտաճանաչումը կ'ըլլայկ’ըլլայ.
#Լեարդէն կտոր մը վերցնելով (biopsy) եւ ախտաբանական քննութիւն կատարելով.
#Կատարելով վերոյիշեալ հինգ ժահրերու արեան յատուկ քննութիւններ.
Տող 117.
 
==== Ժապաւէնաձեւ որդի բուշտէ (hydatid cyst) ====
Այս բուշտի ախտապատճառը որդ մըն է, որ կ'ապրիկ’ապրի ոչխարի եւ ձիու մարմինին մէջ: Սակայն անիկա կու գայ շուներէն եւ գայլերէն: Մարդ արարածը կը վարակուի այս հիւանդութեամբ, երբ ուտէ բան մը, որ կը պարունակէ վարակուած շունին կղկղանքին մէջ գտնուած որդին հաւկիթները: Կլլելէ ետք այս հաւկիթները, անոնք կը հասնին բարակ աղիքներ եւ հոնկէ ներծծուելով կը մտնեն արեան շրջագայութեան մէջ ու կը հասնին լեարդ եւ երբեմն ալ թոքերը, ոսկորներուն մէջ եւ ուղեղ, ուր տեղի կ'ունենայկ’ունենայ բուշտի կազմութիւնը: Բուշտը կը ծաւալի ժամանակի ընթացքին եւ կը լեցուի հեղուկով ու մանր բուշտիկներով (small cysts): Լեարդի բուշտը, որ կրնայ ունենալ մէկ լիթրի ծաւալ, կրնայ պայթիլ եւ անոր բուշտիկները կրնան տարածուիլ թոքերուն, աւշագեղձերուն մէջ եւ այլ տեղեր: Պայթումի պարագային անհատը կ'ունենայկ’ունենայ ցաւ, ջերմ եւ քերուըտուք:
 
Ժապաւէնաձեւ որդի բուշտը ինքնին կը յառաջացնէ թեթեւ ջերմ եւ փորի ցաւ: Դեղնութիւն կը յառաջանայ երբ բուշտը խցէ մաղձի ծորանը: Որոշ ախտանշաններ կը յայտնուին երբ անիկա կը տարածուի մարմինին մէջ՝ այլ տեղեր: Թոքերուն մէջ տարածուելով կը յառաջանայ հազ, կրծքացաւ եւ արիւնախարն խուխ:
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Լեարդ» էջէն