«Լուսաբեր (քիմիական տարր)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
#ձայնային_ֆայլեր, փոխարինվեց: → (2) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{Արևելահայերեն|Ֆոսֆոր}}
'''Լուսաբեր''' քիմիական տարր է, որուն նշանն է <big>'''P'''</big> ({{Լեզու la|Phosphorus}}-էն)։ Կարգաթիւը՝ 15, հիւլէական զանգվածը՝ 30.97376։
== Պատմութիւն ==
Լուսաբերին յայտնաբերումը կը վերագրուէ համպուրկցի ալքիմիքոս Հէննիկ Պրանտին ({{Լեզու de|[[:en:Hennig Brand|Hennig Brand]]}}), որ [[1669 թուական|1669]]-ին ստացաւ երկնագոյն լուսարձակող նիւթ մը՝ «սառը կրակ», եւ անուանեցաւ փոսփոր ({{Լեզու el|φῶς}}՝ [[լոյս]] եւ φέρω՝ կրող, {{Լեզու la|Lucifer}})։ Լուսաբերի տարրական բնոյթը յայտնաբերած է [[Անթուան Լաւուազիէ]]ն ([[1783 թուական|1783]])։
Տող 20.
Լուսաբերը բնորոշ հօտով, անգոյն, մոմակերպ, թունաւոր նիւթ է, կը ստացուէ լուսաբերի շոգիները սառցնելիս։
Հալման ջերմաստիճանը 44,1 °C, եռմանը՝ 280,5 °C, խտութիւնը՝ 1828 քկ/մ<sup>3</sup>։ Օդին մէջ (40 °C-ում) կ'ինքնաբռնկուէ (կը պահեն ջուրին տակ)։ Բաղկացած է Р<sub>4</sub> մոլեքուլներէ (լուսաբերրի մյուս ձեւափոխութիւններն հիւլէական պոլիմերներ են)։ Տաքացնելիս 250-300 °C դանդաղ կը փոխարկուէ [[Կարմիր (գոյն, արեւմտահայերէն)|կարմիր]] լուսաբերի։ Անիկա կը յառաջացնէ [[բիւրեղ]]ական մի քանի ձեւափոխութիւններ, որոնք
Քիմիապէս աւելի պասսիվ է, օդին մէջ կը բռնկուէ 240-250 °C տաքացնելիս, համարեայ թունաւոր չէ։ Չլուծուեր ջուրին մէջ եւ ծծմբածխածնին մէջ։ Ապրանքային կարմիր լուսաբերը գործնականօրէն ամորֆ է, գոյնը՝ կարմրաշագանակագոյնէն [[Մանիշակագոյն (արեւմտահայերէն)|մանիշակագոյն]]։
Տող 29.
Կը յառաջացնէ սահմանափակ թիւով իոնական միացութիւններ (Na<sub>3</sub>P, Ca<sub>3</sub>P<sub>2</sub> եւ այլն)։ Լուսաբերը վերականգնիչ է, օքսիտացնող յատկութիւնները շատ թոյլ են արտայայտուած։
Լուսաբերի երկու կարեւոր ալոտրոպ ձեւերն են՝ ճերմակ լուսաբերը եւ կարմիր լուսաբերը։ Սեւ լուսաբերն կը ստացուէ ճերմակ լուսաբերը բարձր (շուրջ 1200 մեկապասկալ) ճնշման տակ տաքացնելիս։
=== Ճերմակ լուսաբեր ===
Տող 77 ⟶ 76՝
Ելեկտրահաղորդիչ է եւ ունի կիսահաղորդչի յատկութիւններ։
==Կենսաբանական Դեր==
Փոսփատի տեսքով անօրկանական լուսաբերը անհրաժեշտ է կեանքի բոլոր ձեւերուն համար:<ref>Ruttenberg, K.C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. ([http://archive.li/6amcz archived link])</ref> Լուսաբերը գլխաւոր դեր ունի ԴՆԹ-ի եւ ՌՆԹ-ի կառուցուածքային ձեւաւորման համար: Ապրող բջիջները լուսաբերը կ'օգտագործեն ատենոզին թրիփոսփատի (ԱԹՓ) միջոցաւ եռանդը փոխադրելու համար: Փոսփոլիպիտները գլխաւոր կառուցուածքային բաղադրիչ կը հանդիսանան բջիջներու թաղանթներուն համար:<ref>Nelson, D. L.; Cox, M. M. "Lehninger, Principles of Biochemistry" 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.</ref><br>
Միջին չափահաս մարդուն մարմինը կը պարունակէ 0,7 քկ լուսաբեր, որուն 85-90%-ը՝ ոսկորներուն եւ ակռաներուն մէջ ապատիտի ձեւով: Արեան մէջ լուսաբերի միջին պարունակութիւնն է շուրջ 0,4 կ/լ, որուն 70%-ը օրկանական եւ 30%-ը անօրականական փոսփատներ են:<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=ba_5OSsyS4YC&pg=PA171|page=171|title=Nutrition for the Middle Aged and Elderly|author= Bernhardt, Nancy E.|author2= Kasko, Artur M.|publisher=Nova Publishers|date=2008|isbn=1-60456-146-7}}</ref>
<br>
Լուսաբերի աղբիւրները նոյնն պրոթէին պարունակող սնունդն է, թէեւ պրոթէինները լուսաբեր չեն պարունակեր: Զորօրինակ, կաթը, մսեղէնը եւ սոյան կը պարունակեն նաեւ լուսաբեր: Որպէս կանոն, ուտելիքին միջոցաւ անհրաժեշտ պրոթէին եւ կաղկիոն ստանալը հաւանական է, որ կ'ապահովէ նաեւ բաւականաչափ լուսաբերի ստացումը:
{{Սեղմ Պարբերական Աղիւսակ}}
== Ծանօթագրութիւններ ==
| |||