«Լուսին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{ԱՀ}}
'''Լուսին'''ը Երկիր մոլորակի միակ
Լուսինը Երկրի հետ անհամադէպ պտոյտի մեջ է՝ մշտապէս շրջուած ըլլալով դէպի մոլորակը
Երկնքին մէջ Լուսնի յայտնութիւնը
Լուսնի ընթացիկ ուղեծրին հեռաւորութիւնը մօտ երեսուն անգամ մեծ է Երկրի տրամագիծէն, որուն պատճառով Լուսինը երկնքին մէջ նոյն չափով կ'երեւի ինչպէս
Լուսինը
1972 թուականին Աբոլո 17-ի արշավանքէն ետք Լուսին այցելած են միայն անօդաչու տիեզերանավերը։ 2004 թուականին սկսած Ճաբոնը, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Միացեալ Նահանգները
== Անունը
Հայերէն Լուսին բառն առաջացած է լոյս բառէն, անուանումը
== Լուսնի առաջացումը ==
Յառաջացած են քանի մը վարկածներ 4, 527 ± 0, 010 միլիար տարի առաջ Լուսնի առաջացման բացայայտման համար, ընդամէնը 30 - 50 միլիոն տարի անցած էր Արեգակնային համակարգի առաջացման պահէն։ Այս վարկածներէն էին.
* Կեդրոնախոյս ուժերու ազդեցութեան տակ Երկրի
* Երկրի կողմէն նախա-Լուսնի ձգումը
* Երկրի
Այս վարկածներէն
Այսօրուայ դրութեամբ գերակայող վարկածն է Հսկայական բախման վարկածը, ըստ որուն Երկիր-Լուսին համակարգը
Բախման արդիւքին մէջ ծագած հսկայական քանակով էներգիան կարողութիւն ունէր հալեցնել Երկրի
Չնայած այն հանգամանքին, որ Հսկայական բախման վարկածը կը բացատրէ շատ առանձնայատկութիւններ, կան որոշ խնդիրներ որոնք կը մնան չբացայայտուած, անոնց հիմնական մասը կը վերաբերուի Լուսնի կառուցուածքին։ 2012 թուականին հրատարակուած Ապոլոն առաքելութեան կողմէն բերուած Լուսնի նիւթի տիտանի իզոտոպային վերլուծութեան արդիւնքները ցոյց տուին, որ Լուսինը ունի նոյն կազմուածքը ինչպէս Երկիրը ինչպէս կը հակասի այն գաղափարին, որ Լուսինը
== Ֆիզիքական բնութագրերը ==
Տող 26.
'''Ներքին կառուցուածքը'''
Լուսինը տարբերակուած մարմին է, ունի երկրաքիմիական տեսանկիւնէն տարբեր
Լուսինը Իոյէն ետք խտութեամբ երկրորդ արբանեակն է Արեգակնային համակարգին մէջ։ Սակայն լուսնի ներքին միջուկը փոքր է՝ մօտ 350 քմ, որ կը կազմէ Լուսնի 20%-ը՝ ի տարբերութիւն շատ այլ երկրանման մարմիններու 50%-ի։ Լուսնային միջուկը կազմուած է երկաթէ՝ լեգիրուած փոքր քանակութեամբ ծծումբով
'''
Լուսնի տեղագրութիւնը չափուած է լազերային բարձրաչափի
'''Հրաբուխներ'''
Մուգ
Ծովերը բացառապէս կը գտնուին լուսնի տեսանելի կողմէն
Լուսնի աւելի բաց գոյն ունեցող հատուածները կը կոչուին terrae կամ բարձրավանդակ, քանի որ անոնք աւելի բարձր են քան շատ մը ծովերէն։ Անոնք 4.4 միլիար տարուայ հնութիւն ունին
Տեսանելի կողմի ծովերու խտացումն կ'արտացոլէ անտեսանելի կողմի բարձրավանդակներու զգալիօրէն աւելի հաստ
'''Խառնարաններ'''
Լուսնի վրայ խառնարաններու առաջացումը սկսած են ուսումնասիրել 18-րդ դարի 80-ական թուականներէն։ Կար 2 հիմնական վարկած՝ այն, որ առաջացած է
Հրաբխային տեսութեան դրոյթներու համաձայն, որ քաշուած է 18-րդ դարու 80-ական թուականներէն գերմանացի աստղագէտ Յոհան Շրյոտերի կողմէ, Լուսնի խառնարանները
Դէպի Լուսին կատարած թռիչքները, որ 1964 թուականէն իրականացրած են ամերիկեան «Ռեյնջեր» սարքերը, ինչպէս
Լուսնի
'''Ջրի առկայութիւնը'''
Հեղուկ ջուրը Լուսնի
Հետագայ տարիներուն ջրի առկայութեան այլ վկայութիւններ գտնուած են։ 1994թ Կլեմենտին տիեզերանավի միջոցով կատարուած բիստատիկ ռատարային փորձը ցոյց տուաւ մակերեսին մօտ ջրի սառեցուած փոքր քանակութիւն։ Աւելի ուշ ըստ Արեսիբո աստղադիտարանի կատարած ռատարային ուսումնասիրութիւններու՝ այդ գտածոները կարող են երիտասարդ խառնարաններէն առաջացած ժայռեր ըլլալ։ 1998թ Լուսնային հետախոյզ վրայ տեղակայուած նեյտրոնային սպեկտրոմետրը ցոյց տուաւ ջրածնի բարձր կոնցետրացիաներ
'''Ձգողութիւն
{| class="standard" align="right"
|+ Սեկտորական
| C<sub>3, 1</sub> = 0, 000030803810
| S<sub>3, 1</sub> = 0, 000004259329
Տող 82.
<math>W=V+Q+\delta W,</math>
որտեղ δW-ը [[մակընթացության պոտենցիալ]]ն է, Q-ը՝ [[կենտրոնախույս պոտենցիալ]]ը, V-ը՝ [[ձգողականության պոտենցիալ]]ը։ Վերջինս սովորաբար դասակարգում են որպես գոտիական, սեկտորական
<math>\begin{align} V&= \frac{GM_L}{r} \left(1-\sum_{n=2}J_n\left(\frac{R}{r}\right)^nP_n(\sin\theta)\right. \\ & +\left.\sum_{n=2}^{}\sum_{k=2}^n \left(\frac{R}{r}\right)^n(C_{nm}\cos m\lambda + S_{nm} \sin m\lambda) P_n^k(\sin\theta)\right) \\ \end{align},</math>
«[[Լունա 1]]»-ը [[1959]]
'''Մթնոլորտը'''
Լուսնի մթնոլորտը այնքան ցանցար է, որ կարելի է ըսել, որ գրեթէ մթնոլորտ չկայ, մթնոլորտի ընդհանուր զանգուածը աւելի քիչ է քան 10 մեդրիկ դօն։ Այս փոքր զանգուածի ստեղծած մակերեւութային ճնշումը մօտ 3×10−15 մթն (0, 3 նՊա), ան կը փոխուի լուսնային օրուանէն կախուած։ Լուսնի մթնոլորտի առաջացման աղբիւրները կը ներառեն գազի արտաժայթքումները եւ մագնիսական ցնդումը, ատոմներու ցնդումը լուսնի հողէն արեգակնային քամու իոններու ազդեցութեան տակ։ Մթնոլորտի կազմի մեջ յայտնաբերուած են՝ նատրիի եւ կալիի, որոնք առաջացած են մագնիսական ցնդման հետեւանքով, այս տարրերը նոյնպէս յայտնաբերուած են Մերկուրիի եւ Իոյի մթնոլորտներուն մէջ, հելիում-4, բերուած արեգակնային քամով, ինչպէս նաեւ արգոն-40, ռադոն-222 ու պոլոնիում-210:
Այնպիսի չեզոք մասնիկներու բացակայութիւնը, ինչպէս թթուածինը, ազոտը, ածխածինը, ջրածինն ու մագնեզիումը, որոնք կան ռեգոլիտի մեջ, հասկնալի չէ։ Ջուրի շոգին արձանագրուած է Չանդրաեան-1 սարքի միջոցով տարբեր լայնութիւններու վրայ, առավելգոյն նկատուած լայնութիւնը եղած է ~60–70 աստիճանը, շոգին հնարաւոր առաջացած է ռեգոլիտէն ջուրի սառոյցի սուբլիմացիայի հետեւանքով։ Այս գազերը կրնան կամ վերադառնալ Լուսնի մակերեւոյթ ձգողութեան ուժի ազդեցութեան տակ, կամ դուրս մղուիլ տիեզերք արեգակնային ճառագայթման ճնշման տակ, կամ եթէ անոնք իոնացուած են քշուին արեգակնային քամու մագնիսական դաշտի կողմէն:
'''Եղանակները'''
Լուսնի առանցքի թեքումը խավարածրի հանդէպ ընդամէնը 1, 54° աստիճան է, շատ անգամ փոքր է քան Երկրինը 23, 44°։ Այս պատճառով, Լուսնի վրայ Արեգակի պայծառութիւնը շատ քիչ կը տատանուի եղանակներու փոփոխութեան հետ եւ տոպոգրաֆիկ օբյեկտները աւելի կարեւոր դեր ունին եղանակային էֆեկտներու մեջ։ Clementine սարքէն 1994 թուականին ստացուած լուսանկարներու համաձայն, բացայայտուած է, որ Լուսնի հիւսիսային բեւեռին մէջ գտնուող չորս լեռնային շրջաններ Պիրի խառնարանի եզրին կը մնան լուսաւորուած ամբողջ լուսնային օրուայ ընթացքին, ստեղծելով մշտական լուսաւորուած պիկեր։ Հարաւային բեւեռին մէջ այսպիսի շրջաններ գույութիւն չունին։ Միեւնոյն ժամանակ կան շրջաններ, որոնք մշտապէս կը մնան շողքին մէջ, անոնք շատ բեւեռային խառնարաններու հատակները եւ այս մութ խառնարանները չափազանց սառն են. Lunar Reconnaissance Orbiter-ի չափումներու համաձայն հարաւային բեւեռի խառնարաններուն մէջ ամենացած ամառային ջերմաստիճանը կը կազմէ 35 Կ (-238 °C)[60], եւ ընդամէնը 26 Կ ձմեռային արեւահաւասարին մօտ հիւսիսային բեւեռի Հերմիտ խառնարանին մէջ։ Այս ամէնացուրտ ջերմաստիճանն է ամբողջ Արեգակնային համակարգին մէջ, որ երբեմն չափուած է տիեզերական սարքէն, այն աւելի ցուրտ է քան նոյնիսկ Պլուտոնի մակերեւոյթը:
== Կապը երկրի հետ ==
'''Ուղեծիրը'''
Լուսինը Երկրի շուրջ հաստատուն աստղերու նկատմամբ կը կատարէ ամբողջական պտոյտ մը 27, 3 օրուայ ընթացքին։ Սակայն, քանի որ Երկիրը կը պտտի Արեգակի շուրջ իր ուղեծրով, Լուսնի նոյն փուլը Երկրէն կ'երեւի աւելի երկար ժամանակահատվածի մէջ, քան անոր սիդերիկ պարբերութիւնն է, որ կը կազմէ մոտ 29, 5 օր ։ Ի տարբերութիւն արբանեակներու եւ այլ մոլորակներու մեծամասնութեանը, Լուսնի ուղեծիրը աւելի մօտ է խավարածրի հարթութեանը քան մոլորակի հասարակածային հարթութեանը։ Արեգակը եւ Երկիրը կ'ազդեն Լուսնի ուղեծրի վրայ բազմաթիւ թոյլ ազդեցութիւններով, օրինակ՝ Լուսնի ուղեծրի հարթութիւնը դանդաղ կը պտտի, որ կ'ազդէ Լուսնի շարժման մնացած ցուցիչներուն։ Այս հետեւանքային ազդեցութիւնը թուաբանականօրէն կը բացատրուին Կասինիի օրէնքներով:
'''Հարաբերական չափերը'''
Որպէս բնական արբանեակ Լուսինը բաւական մեծ է Երկրի համեմատութեամբ. տրամագծի չորրորդ մասը եւ զանգուածի 1/81 մասը։ Այդ աեումով ան Արեգակնային համակարգի ամենամեծ արբանեակն է, չնայած Քարոնը աւելի մեծ է գաճաճ մոլորակ Պլուտոնի համեմատ (Պլուտոնի զանգվածի 1/9 մասը)։
Այնուամենայնիւ Երկիրը եւ Լուսինը կը համարուին մոլորակ-արբանեակ համակարգ, այլ ոչ թէ կրկնակի մոլորակներու համակարգ, քանի որ անոնց բարիկենտրոնը՝ համակարգի ծանրութեան կեդրոնը, կը գտնուի երկրագունդի ներսը՝ անոր մակերեւոյթէն 1 700 քմ տակ:
'''Տեսքը երկրէն'''
Լուսինը կը գտնուի անհամադէպ պտոյտի մեջ, այսինքն՝ ան կը պտտի իր առանցքի շուրջ նոյն ժամանակին մէջ, այսինքն ան կը պտտի իր ուղեծրով Երկրի շուրջ։ Այս կը հանգեցնէ անոր, որ ան գրեթր միշտ նոյն կողմով շրջուած է դէպի Երկիրը։ Լուսինը իր պատմութեան վաղ ժամանակներուն մէջ աւելի արագ կը պտտի, սակայն անոր պտուտի արագութիւը նուազած է եւ փականուած է իր այժմեան դիրքին մէջ Երկրի մակընթացային ուժի ազդեցութեան տակ։ Լուսնի այն կողմը, որ միշտ շրջուած է դէպի Երկիր կ'անուանեն Երկրին ուղղուած կողմ, իսկ հակառակ կողմը՝ Երկրին հակառակ կողմ։ Երկրին հակառակ կողմը նաեւ կ'անուանեն մութ կողմ, սակայն ըստ էութեան այն նոյն չափով կը լուսաւորբւի ինչպրս եւ Երկրին ուղղուած կողմը. ամրն լուսնային օրը մրկ անգամ։
Լուսինն ունի բացառիկ ցած ալբեդո, անոր անդրադարձման ցուցանիշը մօտ է ածուխի ցուցանիշին։ Չնայած անոր՝ այն երկրորդն է պայծառութեամբ Երկրի երկնակամարին մրջ, Արեգակէն ետք։ Այս մասամբ պայմանաւորուած է հակադիր ազդեցութեամբ, Լուսնի պայծառութիւնը իր քառորդ փուլին մէջ մօտ տաս անգամ աւելի փոքր է, քան լիալուսնինը։ Բացի անկէ, տեսողական համակարգի գունային հաստատունութեան համաձայն, ան կը սահմանուի մարմնի գոյնի եւ անոր շրջապատի յարաբերութիւնը, քանի որ Լուսնին շրջապատող երկինքը համեմատաբար մուգ է ան կ'երեւի որպէս պայծառ մարմին։ Լիալուսնի եզրերը կ'երեւին նոյն քան պայծառ, ինչպէս եւ անոր կեդրոնը։ Լուսինը կը թուի աւելի մեծ երբ ան մօտ է հորիզոնին, սակայն սա մաքուր հոգեբանական ազդեցութիւն է, որը յայտնի է որպէս Լուսնային պատրանք, ան առաջին անգամ բացատրուած է VII դարուն։ Լիալուսնի անկիւնային չափը երկնակամարին կը կազմէ մօտ 0, 52°, մօտաւորապէս նոյնն է ինչպէս եւ Արեգակը։
Լուսնի ամենամեծ լայնութիւնը երկնակամարին փոփոխուող է, մինչդեռ ան մժտաւորապէս նոյն սահմաններուն մէջ կը գտնուի ինչպէս եւ Արեգակինը, ան կը տատանուի կախուծ Լուսնի փուլէն եւ տարուայ եղանակէն, ամենաբարձրը կ'ըլլայ Լիալուսինը ձմռանը։ Լուսնի մահիկի ձեւը եւս կախուած է անոնցմէ, թէ Երկրի որ լայնութիւնէն էդիտարկումը, օրինակ հասարակածին մօտ գտնուող դիտողը կարող է տեսնել ժպիտին նմանող Լուսնի մահիկ։
Լուսնի եւ Երկրի միջեւ հեռաւորութիւնը կը տատանուի 356 400-էն 406 700 քմ միջակայքի մէջ, ամենամօտ եւ ամենահեռու: 19 Մարտին ան ամենամօտը կը գտնուէր Երկրին իր լիալուսնի փուլում սկսած 1993 թվականէն։ "Սուպերլուսինի", ինչպէս կ'անուանէին, լիալուսնի փուլը այդ օրը համընկաւ անոր ուղեծրի ամենամօտ կէտին հետ, եւ հետեւաբար ան կ'երեւէր 30 տոկոսով աւելի պայծառ եւ 14 տոկոսով աւելի մեծ, քան երբ ան ամենահեռու կէտին գտնուի:
Պատմականօրէն եղած են երկար քննարկումներ Լուսնի մակերեւոյթի առանձնայատկութիւններու ժամանակի ընթացքի փոփոխութեան մասին։ Այսօր այս պնդումներէն շատերը կը համարուին պատրանքներ, որոնք պայմանաւորուած եղած են տարբեր լուսաւորութեան պայմաններու դիտարկումներու, վատ աստղագիտական տեսանելիութեան, կամ նկարներու սխալանքներու հետ։ Այնուամենայնիւ, գազի արտաժայթքումներ ժամանակ առ ժամանակ եղած են, որոնք կարող են պատասխանատու ըլլալ դիտարկուած Լուսնի փոփոխման երեւոյթներոպ մասի մը համար։ Վերջերս կարծիք յայտնուած է, որ Լուսնի մակերեւոյթի մոտ 3 քմ տրամագծով մասը փոփոխութեան ենթարկուած է գազի արտաժայթքման հետեւանքով մօտ մէկ միլիոն տարի առաջ։ Լուսնի դիտուող տեսքը կարող է փոփոխուիլ նաեւ Երկրի մթնոլորտի պատճառով. տարածուած էֆեկտներէն է 22° խորունկ օղակի երեւալը երբ Լուսնի լոյսը կը բեկուի բարձր փետրա-շերտաւոր ամպերու ջուրի բիւրեղներուն մէջ, եւ աւելի փոքր թագ օղակներու երեւալը, երբ Լուսինը կջանցնի նոսր ամպերու միջով:
|