«Լուսին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 175.
ՆԱՍԱ-ն սկսել է նախագծեր կառուցել 2004 թվականի Հունվարի 14-ին նախագահ [[Ջորջ Ուոքեր Բուշ]]ի կոչն ի կատար ածելու համար, ըստ որի 2024 թվականին կառուցվելու է Լուսնային բազան։ <ref>{{cite web|url = http://www.nasa.gov/missions/solarsystem/bush_vision.html| title = Նախագահ Բուշն առաջարկում է ՆԱՍԱ-ի նոր տեսլականը|date = 14 Դեկտեմբեր 2004| publisher = ՆԱՍԱ|accessdate =12 Ապրիլ 2007}}</ref> Ծրագրի շրջանակներում արդեն ֆինանսավորվել են թռչող մոդուլների կառուցումն ու թեստավորումը <ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/constellation/main/index.html|title=Համաստեղություն|publisher=ՆԱՍԱ|accessdate=13 Ապրիլ 2010}}</ref> և լուսնային բազայի ճարտարապետական նախագիծը։ <ref>{{cite web|title = ՆԱՍԱ-ն ներկայացնել է լուսնային հետազոտման և լուսնային ճարտարապետության գլոբալ նախագիծ|publisher = Նասա|date = 4 Դեկտեմբեր 2006| url = http://www.nasa.gov/home/hqnews/2006/dec/HQ_06361_ESMD_Lunar_Architecture.html|accessdate =12 Ապրիլ 2007}}</ref> Այնուամենայնիվ այդ նախագծի իրականացումը դադարեցրեցին, որպեսզի կարողանան 2035 թվականին վայրէջք կատարեն [[Մարս]]ի վրա։ <ref>{{cite web|author=NASA television |url=http://www.youtube.com/watch?v=3rNn_cUrlmE |title=Նախագահ Օբաման խոստանում է հավատարիմ մնալ ՆԱՍԱ-յին |publisher=YouTube |date=15 Ապրիլ 2010 |accessdate=7 Մայիս 2012}}</ref> [[Հնդկաստան]]ը նույնպես հույս է հայտնել, որ 2020 թվականին Լուսին կուղարկի ուղևորներով տիեզերանավ։ <ref>{{cite web|url = http://www.space.com/news/061110_india_mannedspace.html| publisher = SPACE.com|title = Հնդկական տիեզերական հետազոտման կազմակերպությունները նախագծեր են առաջարկում տիեզերական թռիչքների համար | date = 10 Նոյեմբեր 2006| accessdate =23 Հոկտեմբեր 2008}}</ref>
== Իրաւական կարգավիճակը ==
Չնայած այն հանգամանքին, որ [[ԽՍՀՄ|խորհրդային]] ''«[[Լունա ծրագիր|Լունա]]»'' սարքերու իջեցուող սարքերը սփռուած են Լուսնի մակերևոյթին և ամերիկեան [[Ապոլոն ծրագիր|Ապոլոն ծրագրի]] աստղանաւորդները տնկած են [[ԱՄՆ դրօշ]]ը իրենց վայրէջքի վայրերուն մէջ, այս պահուն ոչ մէկ երկիր հավակնութիւն չունի Լուսնի որեւէ մասի վրայ<ref name="unoosa_q6">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q6 | title = Կարող է արդյոք որևէ երկիր պնդել, որ արտաքին տիեզերքի մի մասը նրա սեփականությունն է | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010 }}</ref>։ Ռուսաստանը և ԱՄՆ-ն մատնակցած են 1967 թուականին ստորագրուած [[Տիեզերական համաձայնագիր|Տիեզերական համաձայնագրին]]<ref name="unoosa_q4">
{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q4 | title = Քանի պետութիւններ ստորագրած են և հաստատած են արտաքին տիեզերքին վերաբերուող հինգ համաձայնագրերը | date = 1 հունվար 2006 | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010}}</ref>, որը սահմանում է Լուսինը և ամբողջ արտաքին տիեզերքը, որպէս "ամբողջ մարդկութեան սեփականութիւն"<ref name="unoosa_q6" />։ Այս համաձայնագիրը կը սահմանափակէ նաև Լուսնի օգտագործումը միայն խաղաղ նպատակներով, առանձնահատուկ կերպով արգելելով Լուսնի վրա ստեղծել ռազմական կառույցներ և ունենալ [[մասայական ոչնչացման սպառազինություններ]]ը<ref name="unoosa_q5">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q5 | title = Արդյոք արտաքին տիեզերքին վերաբերվող հինգ համաձայնագրերը կարգավորում են ռազմական գործունեությունը | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010}}</ref>։
1979 թուականին ստորագրուեցաւ [[Լուսնի համաձայնագիր]]ը, որ կ'արգիլէ Լուսնի ռեսուրսներու օգտագործումը միայն մէկ պետութեան կողմէ, սակայն ան դեռ չէ ստորագրուաղ որևէ [[տիեզերական պետութիւն|տիեզերական պետութեան]] կողմէ<ref name="unoosa_moon">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/SpaceLaw/moon.html | title = Լուսնի և այլ երկնային մարմինների վրա պետությունների գործունեությունը կարգավորող համաձայնագիր | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010 }}</ref>։ Մինչդեռ որոշ անհատներ յայտնած են իրենց իրաւունքներու մասին [[Արտերկրեայ անշարժ գոյք|Լուսնի]] մէկ մասի կամ ամբողջի վրայ, անոնցմէ և ոչ մէկը վստահելի չէ<ref name="unoosa_q7">{{cite web | url = http://www.unoosa.org/oosa/en/FAQ/splawfaq.html#Q7 | title = Միջազգային համաձայնագրերը կարգավորում են պետությունների գործունեությունը տիեզերքում։ Իսկ ինչպիսի մոտեցում կա ոչ-պետական կազմակերպությունների և անհատների դեպքում | publisher = Միացյալ Ազգերի արտաքին տիեզերքի խնդիրների գրասենյակ | accessdate =28 մարտ 2010 }}</ref><ref name="iisl_2004">{{cite web | url = http://www.iislweb.org/docs/IISL_Outer_Space_Treaty_Statement.pdf | title = ՏՕՄԻ-ի Տնօրենների խորհուրդի հայտարարությունը Լուսնի և այլ երկնային մարմինների վրա ունեցվածքի պահանջների հետ կապված (2004) | year = 2004 | publisher = Տիեզերական օրենքի միջազգային ինստիտուտ | accessdate =28 մարտ 2010 }}</ref><ref name="iisl_2009">{{cite web | url = http://www.iislweb.org/docs/Statement%20BoD.pdf | title = ՏՕՄԻ-ի Տնօրենների խորհուրդի հաջորդ հայտարարությունը Լուսնի վրա ունեցվածքի պահանջների հետ կապված (2009) | date = 22 մարտ 2009 | publisher = Տիեզերական օրենքի միջազգային ինստիտուտ | accessdate =28 մարտ 2010 }}</ref>։
== Լուսինը մշակոյթի և արուեստի մէջ ==
[[Պատկեր:Moon-bonatti.png|մինի|Լունան (Լուսին)1550 թվականին հրատարակված [[Գուիդո Բոնաթի]]ի ''Liber astronomiae'' գրքում]]
Լուսինը քիչ անգամ չէ, որ ոգեշնչած է գրողներուն, նկարիչներուն և երաժիշտներուն Երկրի միակ բնական արբանեակի հետ կապուած ստեղծագործութիւններ ստեղծելիս։
Համաշխարհային գրականութեան մէջ մեծ տեղ ունին Լուսնին նուիրուած [[Սիրանո դը Բերժերակ]]ի «Ուրիշ լոյս, կամ պետութիւնը և Լուսնային կայսրութիւնը», [[Էդգար Ալլան Պո]]յի «[[Ոմն Հանս Պֆայլի արտասովոր արկածները]]», [[Ժյուլ Վեռն]]ի «[[Երկրից դէպի Լուսին (վեպ)|Երկրէն դէպի Լուսին]]» և «[[Լուսնի շուրջը (վեպ)|Լուսնի շուրջը]]», [[Ալեքսանդր Ռոմանովիչ Բելեաև|Ալեքսանդր Բելեաևի]] «[[ԿԷՑ աստղը]]», [[Նիկոլայ Նոսով]]ի «[[Անգետիկը Լուսնի վրայ (վեպ)|Անգետիկը Լուսնի վրա]]», [[Ռոբերտ Էնսոն Հայլայն|Ռոբերտ Հայլայնի]] «[[Լուսին՝ խիստ տիրուհի]]» և [[Այզեկ Ազիմով]]ի «[[Հիմնումը (վիպաշար)|Հիմնումը և Երկիրը]]» ստեղծագործութիւնները։
Երաժշտական բնագաւառին մէջ Լուսնին նուիրուած հանրաճանաչ ստեղծագործութիւններն են [[Լյուդվիգ վան Բեթհովեն]]ի «[[Լուսնի սոնատ]]ը», [[Փինք Ֆլոյդ]]ի «[[The Dark Side of the Moon|Լուսնի հակառակ կողմը]]» և [[Electric Light Orchestra]] խմբի «[[Ticket To The Moon|Տոմս դեպի Լուսին]]» կատարումները։
Բազմաթիւ ֆիլմեր և մուլտֆիլմներ լոյս տեսած են, որոնց իրադարձութիւնները կը կայանեն Լուսնի վրայ կամ ալ գետնի անմիջական կապ ունի Լուսնի հետ։ Նման ֆիլմերէն են [[Ուղևորութիւն դէպի Լուսին (ֆիլմ, 1902)|«Ուղևորութիւն դէպի Լուսին»]] (1902, Ֆրանսա), որ աշխարհի ամենաառաջին առասպել ֆիլմն է, [[Առաջին մարդիկ Լուսնի վրայ (ֆիլմ)|«Առաջին մարդիկ Լուսնի վրայ»]] (1964, ԱՄՆ) Հերբերտ Ուելսի համանուն վեպի պաշտպանակը, [[Ապոլոն-13 (ֆիլմ)|«Ապոլոն-13»]] (1995, ԱՄՆ), որն իրական փաստերու վրայ հիմնուած ֆիլմ է, [[Լուսին 2112|«Լուսին 2112»]] (2009, Մեծ Բրիտանիա), աստղագնացի պատմութեան մասին, որ կը հետեւի հելիումի հանքարդիւնաբերութեանը Լուսնի վրայ և ամէն մէկ անյաջող փորձէն ետք անոր կը փոխարինէն կլոնով, [[Ապոլոն 18|«Ապոլոն 18»]] (2011, ԱՄՆ), որ կը պատմէ «Ապոլոն 18-ի» գաղտնի թռիչքի մասին, որ ըստ պաշտօնական տուեալներու այդպես ալ տեղի չէ ունեցած և լիամետրաժ մուլտֆիլմ ըստ Նիկոլայ Նոսովի համանուն գրքի՝ [[Անգետիկը Լուսնի վրայ (մուլտֆիլմ)|«Անգետիկը Լուսնի վրայ»]] (1997)։
=== Մշակոյթ ===
[[Պատկեր:Hausbuch Wolfegg 17r Luna.jpg|մինի|200px|«Լուսինը և նրա երեխաները». Նկար միջնադարյան գերմանական գրքից, 1480 թ.]]
* [[Իսլամական օրացոյց|Տարին մէկ անգամ]] [[Նորալուսին|Նորալուսնի ժամանակ]] իսլամները կը նշեն մեծ պահքի սկիզբը՝ [[Ռամադան]]ը
* [[Քրիստոնէութիւն|Քրիստոնեաները]] [[Զատիկ|Սուրբ Զատիկ]]ը կը նշեն առաջին գարնանային [[Նորալուսին|նորալուսնին]]
* [[Ծննդոց|Ծննդոց գրքին մէջ]] Լուսինը կ'անուանուի «փոքրիկ լուսատու» անուամբ, բայց Լուսինն ու [[Արեգակ]]ը աւելի ուշ յայտնուած են, քան լոյսը
* [[Աստուածաշունչ|Աստուածաշնչեան]] գրքին մէջ [[Երգ երգոց]]ին մէջ [[Սուլամիֆա]]յի գեղեցկութիւնը կը համեմատուի Լուսնի լոյսի հետ՝ «Ո՞վ է այդ կինը, որ կը նայի բարձունքէն որպէս վաղորդայն աստղ, հիասքանչ, որպէս լիալուսինը» (Երգ երգոց 6։ 10)
* Լուսինը [[Տարոյի քարտեր]]ուն մէջ տասնութերորդ քարտն է
* Հին Հնդկաստանի մէջ Լուսնին կ'անուանէին մոլորակներու տիրակալ
* Լուսինը կը յիշատակուի նաև [[Ճաբոնական առասպել]]ներուն մէջ՝ որպէս վայր, ուր կ'ապրէին Լուսին աստուածուհուն ծառայող ճագարները։ Ճագարները անոր կ'օգնէին թխել [[Մոչի|«մոչի»]] բրնձային ուտելիքը։ Ճաբոնական առասպելներուն մէջ Լուսին կ'անուանեն Gekkoy (գեկոյ) կամ Gekkou (գեկույ)
* [[Ալքիմիա]]ի մէջ Լուսինն կը համարուի [[արծաթ]]ի խորհրդանիշը
* Լուսինը պատկերուած է բազմաթիւ [[զինանշան]]ներուն մէջ և որոշ [[դրօշ]]ներուն՝ [[Պատկեր:Flag of Laos.svg|30px]] [[Լաոս]], [[Պատկեր:Flag of Mongolia.svg|30px]] [[Մոնկոլիա]], [[Պատկեր:Flag of Palau.svg|30px]] [[Պալաու]], [[Պատկեր:Sami flag.svg|30px]] [[սաամ]]ներու դրօշ, [[Պատկեր:Flag of the Shan State.svg|30px]] [[շան]]երու դրօշը ([[Մեանմա]]).
* Լուսինը մահիկը տեսքով կը պատկերուի [[Օսմանեան կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] հետ կապուած երկրներու դրօշներուն մէջ՝ [[Պատկեր:Flag of Libya.svg|30px]] [[Լիպիա]], [[Պատկեր:Flag of Turkmenistan.svg|30px]] [[Թուրքմենիստան]], [[Պատկեր:Flag of Turkey.svg|30px]] [[Թուրքիա]], [[Պատկեր:Flag of Tunisia.svg|30px]] [[Թունիս]], [[Պատկեր:Flag of Algeria.svg|30px]] [[Ալժիր]], [[Պատկեր:Flag of Mauritania.svg|30px]] [[Մավրիտանիա]], [[Պատկեր:Flag of Azerbaijan.svg|30px]] [[Ազրպէյճանական Հանրապետութիւն|Ազրպէյճան]], [[Պատկեր:Flag of Uzbekistan.svg|30px]] [[Ուզբեկստան]], [[Պատկեր:Flag of Pakistan.svg|30px]] [[Բաքիստան]], [[Պատկեր:Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|30px]] [[Հիւսիսային Կիպրոսի Թրքական Հանրապետութիւն]]։ Կիսալուսինը պատկերուած է նաև [[Նեբալ]]ի [[Պատկեր:Flag of Nepal.svg|20px]] և [[Սինգապուրի Հանրապետութիւն|Սինգապուրի]] [[Պատկեր:Flag of Singapore.svg|30px]] դրօշներուն մէջ։
== Գրականութիւն ==
* [http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/948_discovery_2008/page4.shtml Լուսին]. ''Դիսքավերի 2008''։ Բի-Բի-Սի Աշխարհ
* {{cite book| title=Լուսնի Կլեմենտինի Ատլասը|last = Բասի|first = Բ.|coauthors = Փոլ Սփուտիս|publisher = Քեմպրիճի համալսարանի հրատարակութիւն|year = 2004|isbn = 0-521-81528-2}}
* {{cite web |last = Քեյն|first = Ֆրեյզըր|title= Որտեղի՞ց է եկել Լուսինը |publisher = Յունիվերս Թդեյ |url=http://www.astronomycast.com/astronomy/episode-17-where-does-the-moon-come-from/ |accessdate =1 ապրիլ 2008}}
* {{cite journal|last = Ջոլիֆ|first = Բ.|coauthors = Վեյզորեկ, Մ.; Շիրեր, Ս.; Նիլ, Ս. (խմբ.)|title = Լուսնի նոր տեսարաններ |journal = Միներալոգիայի և գեոքիմիայի գրախոսութիւններ |publisher = Ամերիկայի միերալոգիայի միութիւն|location = Չենթիլի, Վիրջինիա|page = 721|issue = 1|year = 2006|volume = 60|url = http://www.minsocam.org/msa/RIM/Rim60.html|accessdate =12 ապրիլ 2007|doi = 10.2138/rmg.2006.60.0|isbn = 0-939950-72-3}}
* {{cite web|last = Ջոնս|first = Ե. Մ.|title = Ապոլոն լուսնի մակերևոյթի ամսագիր |publisher = ՆԱՍԱ|year = 2006|url = http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/alsj/|accessdate =12 ապրիլ 2007}}
* {{cite web|title = Հետազոտելով Լուսինը |publisher = Լուսնային և մոլորակային հիմնարկ |url = http://www.lpi.usra.edu/expmoon/|accessdate =12 ապրիլ 2007}}
* {{cite book| title = Հսկայական բախումը, կամ ինչպե՞ս մեր Լուսինը հայտնվեց |last = Մակքենզի|first = Դանա|publisher = Ջոն Վայլի և որդիներ, Ինկ.|location = Հոբոկոն, Նյու Ջերսի|year = 2003| isbn = 0-471-15057-6}}
* {{cite book| title = Լուսնի վրայ|last = Պատրիկ Մուր |publisher = Ստերլինգ փաբլիշինգ |location = Տուկսոն, Արիզոնա|year = 2001|isbn = 0-304-35469-4}}
* {{cite web|title = Լուսնի մասին յօդուածներ|publisher = Մոլորակագիտութեան հետազոտութիւններու յայտնագործութիւններ |url = http://www.psrd.hawaii.edu/Archive/Archive-Moon.html}}
* {{cite book| title = Այժմեան և ապագայ Լուսինը |last = Սպուդիս |first = Պ. Դ.|publisher = Սմիթսոնեան հիմնարկի հրատարակութիւն |year = 1996|isbn = 1-56098-634-4}}
* {{cite book|last = Թեյլոր |first = Ս. Ռ.|title = Արեգակնային համակարգի էվոլյուցիան |publisher = Քեմպրիճի համալսարանի հրատարակչութիւն |page = 307|year = 1992|isbn = 0-521-37212-7}}
* {{cite web|last = Թիգու|first = Կ.|title = Ապոլոն ծրագրի արխիւ |year = 2006|url = http://www.apolloarchive.com/apollo_archive.html|accessdate =12 ապրիլ 2007}}
* {{cite journal|last = Վիլհելմս|first = Դ. Ե.|title = Լուսնի երկրաբանական պատմութիւնը |journal = ԱՄՆ Երկրաբանական հետազոտութիւններու փաստաթուղթ|year = 1987|volume = 1348|url = http://ser.sese.asu.edu/GHM/|accessdate =12 ապրիլ 2007}}
* {{cite book| title = Դէպի քարքարոտ Լուսին. Լուսնի հետազոտութիւններու երկրաբանական պատմութիւնը |last = Վիլհելմս |first = Դ. Ե.|publisher = Արիզոնայի համալսարանի հրատարակչութիւն |location = Տուկսոն, Արիզոնա|year = 1993|url = http://www.lpi.usra.edu/publications/books/rockyMoon/|accessdate =10 մարտ 2009| isbn = 0-8165-1065-2}}
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ՀՍՀ}}
| |||