«Լուսին» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 1.
{{ԱՀ}}
[[Պատկեր:FullMoon2010.jpg|350px|մինի|աջից|Լուսին]]
'''Լուսին'''ը Երկիր
Լուսինը Երկրի հետ անհամադէպ պտոյտի մեջ է՝ մշտապէս շրջուած ըլլալով դէպի մոլորակը միեւնոյն կողմով։ Այն Արեգակէն ետք ամենապայծառ մարմինն է երկնքին մէջ, չնայած այն հանգամանքին, որ անոր մակերեւոյթը իրականին մէջ շատ մուգ է եւ արտացոլման գործակցով մօտ է
Երկնքին մէջ Լուսնի յայտնութիւնը եւ [[լուսնային
Լուսնի ընթացիկ ուղեծրին հեռաւորութիւնը մօտ երեսուն անգամ մեծ է Երկրի տրամագիծէն, որուն պատճառով Լուսինը երկնքին մէջ նոյն չափով կ'երեւի ինչպէս
Լուսինը ձեւաւորուած է մօտ 4,5 միլիար տարի առաջ՝ Երկրի ձեւավորումէն անմիջապէս ետք։ Չնայած նախկինին Լուսնի ձեւաւորման քանի մը ենթադրութիւն կար, ներկայիս ամէնէն ատարածուած բացատրութիւնն այն է, որ Լուսինը ձեւաւորուած է Երկրի եւ
[[1972]] թուականին Աբոլո 17-ի արշավանքէն ետք Լուսին այցելած են միայն անօդաչու տիեզերանավերը։ [[2004]] թուականին սկսած
== Անունը եւ ստուգաբանութիւնը ==
Հայերէն Լուսին բառը<ref>[http://nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&pageNumber=1008&vk_layout=AM+Armenian+Phonetic&query=%D4%BC%D5%B8%D5%B5%D5%BD Հայերէն Արմատական Բառարան]</ref> առաջացած է [[լոյս]] բառէն, անուանումը թերեւս ստացած է գիշերը լուսաւորելու պատճառով։ Լատիներէն ''luna'' բառը նոյնպէս թարգմանաբար կը նշանակէ լուսաւոր։
== Լուսնի առաջացումը ==
Տող 20.
Այս վարկածներէն եւ ոչ մէկը չի կրնար բացատրել Երկիր - Լուսին համակարգի բարձր անկիւնային պահը<ref>{{cite journal|last=Սթիվենսոն |first=Դ. Ջ. |title=Լուսնի ծագումը - Բախման վարկած |journal=Երկրի և մոլորակային գիտությունների տարեկան հաշվետվություն |year=1987 |volume=15|issue=1 |pages=271–315 |bibcode=1987AREPS..15..271S |doi=10.1146/annurev.ea.15.050187.001415}}</ref>:
Այսօրուայ դրութեամբ գերակայող վարկածն է Հսկայական բախման վարկածը, ըստ որուն [[Երկիր-Լուսին
Բախման արդիւքին մէջ ծագած հսկայական քանակով
Չնայած այն հանգամանքին, որ Հսկայական բախման վարկածը կը բացատրէ շատ առանձնայատկութիւններ, կան որոշ խնդիրներ որոնք կը մնան չբացայայտուած, անոնց հիմնական մասը կը վերաբերուի [[Լուսնի
== Ֆիզիքական բնութագրերը ==
Տող 28.
'''Ներքին կառուցուածքը'''
[[Պատկեր:Internal structure of the Moon in Armenian.jpg|300px|մինի|ձախից|Լուսնի ներքին կառուցուածքը]]
Լուսինը տարբերակուած մարմին է, ունի երկրաքիմիական տեսանկիւնէն տարբեր կեղեւ, մանտիա եւ միջուկ։ Ներքին միջուկի ծածկոյթը, որ ունի 240 քմ շառավիղ, հարուստ է երկաթով, արտաքին հեղուկ միջուկը հիմնականին մէջ կազմուած է հեղուկ երկաթէ եւ ունի մօտ 300-330 քմ շառավիղ։ Միջուկի շուրջ կը գտնուի 480-500 քմ շառավղով սահմանային, մասնակիօրէն հալած շերտ<ref>[http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html Լուսնային միջուկը]</ref>, որ ենթադրաբար առաջացած է մագմայի լուսնային ովկիանոսի համաշխարհային
Լուսինը
'''Մակերեւոյթը'''
Լուսնի տեղագրութիւնը չափուած է լազերային բարձրաչափի եւ ստերեո պատկերներու քննոթեան միջոցով<ref>Փոլ Սպուդիս, Ա․ Քուկ, Մ․ Ռոբինսոն, Բ․ Բուսեյ, Բ․ Ֆեսլեր «Հարավային բևեռի տեղագրությունը Կլեմենտին ստերեոպատկերից»</ref>։ Տեղագրական ամենատեսանելի հատուածը Հարաւային բեւեռ-Էյտկեն աւազանն է՝ 2240քմ տրամագծով, Լուսնի ամենամեծ խառնարանը եւ ամենամեծ յայտնի խառնարանը Արեգակնային համակարգին մէջ<ref>[http://www.agu.org/pubs/crossref/1997/97GL01718.shtml Ս․ Փիթերս, Ջ․ Թոմփկինս, Փ․ Հեդ «Mineralogy of the Mafic Anomaly in the South Pole‐Aitken Basin: Implications for excavation of the lunar mantle»]</ref>։ 13քմ խորութեամբ անոր հատակը Լուսնի ամենացած բարձրութիւնն է<ref>[http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html Ջ․ Թեյլոր «Արեգակնային համակարգի ամենամեծ անցքը»]</ref>։ Ամենաբարձր կէտը կը գտնուի հիւսիս-արեւելեան մասին մէջ, եւ կ'ենթադրուի, որ այս հատուածը հնարաւոր հաստացաղ է [[Հարաւային բեւեռ-
'''Հրաբուխներ'''
Մուգ եւ համեմատաբար անարտայայտիչ լուսնային հարթավայրերը, որոնց կարելի է պարզօրէն տեսնել անզեն աչքով, կը կոչուին Լուսնի ծովեր, քանի որ հնագոյն ժամանակներու աստղագետները կը կործէին, որ անոնք լեցուած են ջրով<ref>[http://books.google.com/?id=TWtLIOlPwS4C&pg=PT30 Փիթեր Վլասուկ]</ref>։ Անոնք այժմ յայտնի են որպէս հնագոյն բազալտէ
Լուսնի աւելի բաց գոյն ունեցող հատուածները կը կոչուին ''terrae'' կամ [[բարձրավանդակ]], քանի որ անոնք աւելի բարձր են քան շատ մը ծովերէն։ Անոնք 4.4 միլիար տարուայ հնութիւն ունին եւ իրենցմէ կը ներկայացուին Լուսնի մագմային ովկիանոսի պլագիոկլասային կուտակումներ<ref name="Papike" /><ref name="Hiesinger" />։ Ի տարբերութիւն Երկրի վրայ գտնուող լեռներու՝ Լուսնի լեռները կերտուածական գործընթացներէն չեն ձեւաւորուիր<ref>[http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm? NASA, Կ․ Մանսել «Արեգակնային համակարգի հետազոտում»]</ref>։
Տեսանելի կողմի ծովերու խտացումն կ'արտացոլէ անտեսանելի կողմի բարձրավանդակներու զգալիօրէն աւելի հաստ կեղեւ, որ կարող է ձեւաւորուած ըլլալ քանի մը տասնեակ միլիոն տարիներ առաջ Լուսնի առաջացումէն յետոյ <ref>[http://www.nature.com/news/2011/110803/full/news.2011.456.html#B1 Ռիչարդ Լովետ «Երկիրը կարող է 2 Լուսին ունեցած լինել»]</ref><ref>[http://theconversation.edu.au/was-our-two-faced-moon-in-a-small-collision-2659 Was our two-faced moon in a small collision?]</ref>։
'''Խառնարաններ'''
[[Պատկեր:Moon Dedal crater.jpg|300px|մինի|աջից|Խառնարաններ]]
Լուսնի վրայ խառնարաններու առաջացումը սկսած են ուսումնասիրել 18-րդ դարի 80-ական թուականներէն։ Կար 2 հիմնական վարկած՝ այն, որ առաջացած է
Հրաբխային տեսութեան դրոյթներու համաձայն, որ քաշուած է 18-րդ դարու 80-ական թուականներէն գերմանացի աստղագէտ [[Յոհան
Մինչեւ 20-րդ դարի 20-ական թուականները
Դէպի Լուսին կատարած թռիչքները, որ [[1964]] թուականէն իրականացրած են ամերիկեան «Ռեյնջեր» սարքերը, ինչպէս նաեւ Արեգակնային համակարգի այլ մոլորոկներուն մէջ յայտնաբերուած խառնարանները, միացուցին Լուսնի վրայ գտնուած խառնարաններու ծագման վերաբերեալ բանավէճերը։
Լուսնի եւ
'''Ջրի առկայութիւնը'''
[[Պատկեր:Moon South Pole.jpg|300px|մինի|աջից|Լուսնի հարաւային բևեռի մոզայիկ պատկերը՝ նկարուած Կլեմենտին տիեզերանավի կողմէն]]
Հեղուկ ջուրը Լուսնի մակերեւոյթին չի պահպանուիր։ Արեւային ճառագայթումէն ջուրը արագ կը
Հետագայ տարիներուն ջրի առկայութեան այլ վկայութիւններ գտնուած են<ref>[http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2010/18mar_moonwater/ Դոնա Քոլտեր «Լուսնի ջրի առեղծվածը»]</ref>։ 1994թ Կլեմենտին տիեզերանավի միջոցով կատարուած բիստատիկ ռատարային փորձը ցոյց տուաւ մակերեսին մօտ ջրի սառեցուած փոքր քանակութիւն։ Աւելի ուշ ըստ Արեսիբո աստղադիտարանի կատարած ռատարային ուսումնասիրութիւններու՝ այդ գտածոները կարող են երիտասարդ խառնարաններէն առաջացած ժայռեր ըլլալ<ref>[http://www.thespacereview.com/article/740/1 Փ․ Սպուդիս «Լուսնի սառույցը»]</ref>։ 1998թ Լուսնային հետախոյզ վրայ տեղակայուած նեյտրոնային սպեկտրոմետրը ցոյց տուաւ ջրածնի բարձր կոնցետրացիաներ բեւեռներուն մօտ գտնուող հողի խորութեան առաջին մեդրոն<ref>Վ․ Ֆելդման, Ս․ Մորիս, Ա․ Բայնդեր, Բ․ Բարակլաֆ, Ռ․ Էլֆիկ, Դ․ Լոուրենս «Լուսնային հետախույզի նեյտրոնների հոսք․ սառած ջրի վկայություն Լուսնի բևեռներում»</ref>։ 2008թուականին Ապոլո 15-ի կողմէ Երկիր բերուած հրաբխային լավայի կտորներու ուսումնասիրութիւնները փոքր քանակութեամբ ջուր ցոյց տուին այդ կտորներուն մեջ<ref>Սաալ, Ե․ Ալբերտո, Հորի, Հ․ Էրիկ, Լ․ Մորո, Ա․ Ջեյմս, Ռեյդ Կուպեր «Ջրի առկայությունը Լուսնի վրա»</ref>։
|