«Խաղաղական Ովկիանոս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 19.
Ովկիանիոյ մէջ [[Ֆրանսա]]ն առաջատար դիրք գրաւեցաւ 1842-ին եւ 1853-ին Թահիթիի եւ Նոր Քալետոնիոյ վերայ տիրապետութիւն հաստատելէն ետք:<ref name=Asiapacific>Bernard Eccleston, Michael Dawson. 1998. ''The Asia-Pacific Profile''. Routledge. p. 250.</ref> 1875-ին եւ 1887-ին դէպի Զատկի կղզի կատարած նաւարկային այցելութիւններէ ետք չիլիացի ծովային սպայ Փոլիքարփոյ Թորոն կրցաւ բնիկներուն հետ բանակցելով կղզին մտցնել Չիլիի կազմին մէջ:<ref>William Sater, ''Chile and the United States: Empires in Conflict'', 1990 by the University of Georgia Press, {{ISBN|0-8203-1249-5}}</ref>{{rp|page=53}} By 1900 nearly all Pacific islands were in control of Britain, France, United States, Germany, Japan, and Chile.<ref name=Asiapacific/>
Թէեւ Միացեալ նահանգները վերահսկողութիւն հաստատած էին Կուամի եւ Փիլիփիներուն վերայ [[1898 թուական|1898-ին]] առնելով զանոնք [[Սպանիա]]յէն,<ref name="TewariAlvarez2008">{{cite book|last1=Tewari|first1=Nita|last2=Alvarez|first2=Alvin N.|title=Asian American Psychology: Current Perspectives|url=https://books.google.com/books?id=m8qgAi0LVj8C&pg=PA161|accessdate=12 June 2013|date=17 September 2008|publisher=CRC Press|isbn=978-1-84169-749-9|page=161}}</ref> 1914-ին մօտ [[Ճափոն]]ը կը վերահսկէր արեւմտեան Խաղաղականի մեծ մասը եւ նուաճեցաւ շատ այլ կղզիներ [[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Բ.Պատերազմին]]: Այդ պատերազմին աւարտին [[Ճափոն]]ը պարտուեցաւ Միացեալ նահանգներու նաւատորմը դարձաւ ովկիանոսին տիրակալը: [[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Բ.Պատերազմին]] աւարտէն ետք Խաղաղականի շատ գաղութներ ձեռք բերեցին անկախութիւն:
== Աշխարհագրական Տուեալներ ==
Խաղաղական Ովկիանոսն իրարմէ կը բաժնէ [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիան]] եւ Աւստրալիան [[Ամերիկա (արեւմտահայերէն)|Ամերիկաներէն]]: Հասարակածին միջոցաւ անիկա կը բաժնուէ հարաւային եւ հիւսիսային մասերու եւ կը տարածուէ հարաւին Անթարքթիքայէն մինչեւ հիւսիսը՝ Արքթիքա: Խաղաղական Ովկիանոսը կը զբաղեցնէ Երկրի մակերեւոյթի մօտաւորապէս մեկ երրորդը, ունենալով 165 200 000 քմ <sup>2</sup> մակերես:<ref>[http://hypertextbook.com/facts/2001/DanielChen.shtml "Area of Earth's Land Surface"], ''The Physics Factbook''. Retrieved 9 June 2013.</ref>
Տարածուելով մօտաւորապէս 15 000 քմ [[Պերինկի Ծով]]էն մինչեւ Հարաւային Ովկիանոսի հիւսիսային շրջագիծը [[60-րդ հարաւային զուգահեռական]]ին վրայ, Խաղաղականը կը հասնի իր առաւելագոյն լայնութեանը [[5-րդ հիւսիսային զուգահեռական]]ին մօտակայքին, որը կը կազմէ մօտաւորապէս 19 800 քմ Ինտոնեզիայէն մինչեւ Քոլոմպիոյ ափը՝ [[Երկիր (արեւմտահայերէն)|Երկրի]] շրջագիծին կէսը:<ref>{{cite book|last=Nuttall|first=Mark|title=Encyclopedia of the Arctic: A-F|url=https://books.google.com/books?id=LcucDSk4w3YC&pg=PA1461|accessdate=10 June 2013|date=2005|publisher=Routledge|isbn=978-1-57958-436-8|page=1461}}</ref> Երկրի մեզ յայտնի ամէնացածր կէտը՝ Մարիանայի Իջուածքը 10 911 մ խորութեան վրայ է: Միջին խորութիւնը 4 280 մ է, ամբողջ ջուրին ծաւալը՝ 10 միլիար քմ<sup>3</sup>:
Թեքթոնական սալերու տեղաշարժումներու պատճառաւ Խաղաղականը ներկայիս կ'ընդարձակուէ տարեկան 2,5 սմ-ով դէպի երեք ուղղութիւնները, մակերեսի 0.52 քմ<sup>2</sup> չափով մեծացումով: Ատոր հակառակ, Աթլանտեան Ովկիանոսը կը պզտիկնայ:<ref>[http://www.bucknell.edu/x17758.xml "Plate Tectonics"], Bucknell University. Retrieved 9 June 2013.</ref><ref name="Young2009">{{cite book|last=Young|first=Greg|title=Plate Tectonics|url=https://books.google.com/books?id=aqTxe74R5LwC&pg=PT9|accessdate=9 June 2013|date=2009|publisher=Capstone|isbn=978-0-7565-4232-0|pages=9–}}</ref>
Ովկիանոսի արեւմտեան եզրին երկայնքով կան բազմաթիւ ծովեր, որոնցմէ ամենախոշորներն են Celebes Sea-ն, Քորալեան Ծովը, Արեւելաչինական ծովը, Փիլիփինեան ծովը, [[Ճափոնի Ծով]]ը, Հարաւչինական ծովը, [[Թասմանի Ծով]]ը եւ [[Դեղին Ծով]]ը: <ref>{{cite book|author=International Hydrographic Organization|title=Limits of Oceans and Seas|url=https://books.google.com/books?id=wD0dAQAAIAAJ|accessdate=9 June 2013|date=1953|publisher=International Hydrographic Organization}}</ref>
Հակառակ իր անուանը, Խաղաղական Ովկիանոսը նոյնքան խաղաղ բնութիւն չ'ունէ: Շատ արեւադարձային փոթորիկներ կը ցնցեն Խաղաղականի կղզիները:<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/437703/Pacific-Ocean/36086/The-trade-winds "Pacific Ocean: The trade winds"], ''Encyclopædia Britannica''. Retrieved 9 June 2013.</ref> Pacific Rim-ի շուրջի ցամաքներուն վրայ կան լիքը հրաբուխներ եւ յաճախակի պատահող երկրաշարժներ:<ref>{{cite book|author=[[Shirley Rousseau Murphy]]|title=[[The Ring of Fire]]|date=1979|publisher=[[Avon (publisher)|Avon]]|isbn=978-0-380-47191-1}}</ref> Ցունամիները, ստորեւրկեայ երկրաշարժներ յառաջ բերելով, աւիրած են շրջակայ կղզիներէն շատերը:<ref>{{cite book|last=Bryant|first=Edward|title=Tsunami: The Underrated Hazard|url=https://books.google.com/books?id=6lvl6i7r2CcC&pg=PR26|accessdate=9 June 2013|date=2008|publisher=Springer|isbn=978-3-540-74274-6|pages=26–}}</ref>
== Կենդանականութիւն Եւ Բուսականութիւն ==
Խաղաղական ովկիանոսին կը պատկանէ Համաշխարհային ովկիանոսի ամբողջ կենսազանգուածի 50 %-ը: Կեանքն ովկիանոսին մէջ առատ է եւ բազմազան, յատկապէս արեւադարձային եւ մերձարեւադարձային գօտիներուն մէջ՝ [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]] եւ Աւստրալիոյ ափերուն: Այստեղ հսկայական տարածքներ կը զբաղեցնեն քորալեան խութերն ու մանկրային բուսականութիւնը:
| |||