'''Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը (ՀՅԴ)''' հիմնուած է [[1890]]-ի օգոստոսին, այժմու [[Վրաստան]]ի մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ի մէջ:մէջ։ Կազմուած է իբրեւ Հայ Յեղափոխականների Դաշնակցութիւն՝ նպատակ ունենալով համախմբել Արեւմտահայաստանի ազգային-ազատագրական պայքարին լծուած յեղափոխական բոլոր կուսակցութիւններն ու խմբաւորումները:խմբաւորումները։ [[1892]]-ին գումարուած իր Առաջին Ընդհանուր Ժողովին վերանուանուած է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն՝ կազմակերպական ապակեդրոնացումի հիման վրայ վերածուելով գաղափարական ու բարոյական միաձոյլ նկարագրով կուսակցութեան:կուսակցութեան։ Իբրեւ այդպիսին՝ Հ.Յ.Դ. գլխաւորած է եւ կը շարունակէ դրօշակիրը մնալ հայ ժողովուրդի ազգային-ազատագրական պայքարին:պայքարին։
Իր գործունէութեան առաջին իսկ օրերէն Դաշնակցութիւնը եղած է շեշտակիօրէն Գործի կուսակցութիւն՝ հայ ժողովուրդի մարտական բազուկը դառնալով:դառնալով։ Իր ծաւալած յեղափոխական եւ կազմակերպական եռուն գործունէութեամբ՝ Դաշնակցութիւնը զինած է մեր ժողովուրդը եւ պատրաստած է զայն ինքնապաշտպանութեան եւ համաժողովրդային ընդհանուր ապստամբութեան:ապստամբութեան։ Համիտեան բռնատիրութեան տապալման եւ Պարսկական սահմնադրական շարժման յաղթանակին մէջ կարեւոր դեր ունեցած է Հ.Յ.Դ.:
[[1907]]-ին գումարուած իր Չորրորդ Ընդհանուր Ժողովէն սկսեալ, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը ծաւալուն պայքար մղած է նաեւ Արեւելահայաստանի ու Կովկասի մէջ՝ ի խնդիր հայութեան ազգային-մշակութային եւ ընկերային-տնտեսական իրաւունքներու պաշտպանութեան:պաշտպանութեան։ Յատկապէս հայ աշխատաւորութեան շահերու պաշտպանութեան ճակատին վրայ մղած է ծաւալուն պայքար. այդ ճամբով՝ իբրեւ ռուսական իրականութեան մէջ գործող ընկերվարական կուսակցութիւն, Հ.Յ.Դ. անդամակցած է Ընկերվարական Բ. Միջազգայնականին եւ ստացած է հայ ժողովուրդի ընկերվարական հոսանքը ներկայացնող լիիրաւ անդամի կարգավիճակ:կարգավիճակ։ Այսպիսով՝ Դաշնակցութիւնը իբրեւ մէկ ամբողջութիւն արժեւորած է թէ՛ Օսմանեան Թուրքիոյ եւ թէ Ցարական Ռուսաստանի լուծէն հայ ժողովուրդի ազգային ազատագրութեան դատերը:դատերը։ [[1918]]-ին ղեկավար դերակատարութիւն ունեցած է Հայաստանի անկախութեան նուաճումին եւ Հայաստանի Հանրապետութեան կերտումին մէջ՝ Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի քաղաքական հանգանակը որդեգրելով:որդեգրելով։
[[1920]]-ի [[Դեկտեմբեր]]ին Հայաստանի անկախութեան կորուստէն եւ Հանրապետութեան խորհրդայնացումէն ետք, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը դարձած է տարագիր կուսակցութիւն՝ մինչեւ [[1932]] ընդյատակեայ իր գործունէութիւնը շարունակելով հանդերձ Հայաստանի մէջ:մէջ։ Այնուհետեւ, մինչեւ [[1988]]-ի Արցախեան Շարժման պոռթկումը, Հ.Յ.Դ. գործունէութեան առանցքը եղած են մէկ կողմէ Հայկական Սփիւռքի ազգապահպանումն ու կազմակերպումը, իսկ միւս կողմէ Հայ Դատի հետապնդումը՝ իր զոյգ մակարդակներով.- Առաջին՝ Հայկական Ցեղասպանութեան արդար հատուցման պահանջով պայքար Թուրքիոյ դէմ. երկրորդ՝ Խորհրդային Հայաստանի հայութեան ազգային եւ մարդկային իրաւունքներուն պաշտպանութիւնը ընդդէմ խորհրդային ամբողջատիրութեան:ամբողջատիրութեան։
[[1988]]-ի Արցախեան Շարժման պոռթկումէն ասդին, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը վերահաստատած է համահայկական կազմակերպութեան իր տեղն ու դերակատարութիւնը հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ:մէջ։ Օժտուած է [[Հայաստան]]ի, [[Արցախ]]ի, Ա.Պ.Հ. եւ արտասահմանեան 28 երկիրներու մէջ գործող կազմակերպական ծաւալուն ցանցով:ցանցով։ Կ՚առաջադրէ ամրապնդումը [[Հայաստան]]ի եւ [[Արցախ]]ի հայկական զոյգ պետականութեանց՝ իբրեւ կռուանները հայ ժողովուրդի ազգային իրաւունքներու ամբողջական վերականգնումին:վերականգնումին։
