«Հայոց Ազգային Համաժողով» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Հայոց ազգային համաժողով''' (կամ՝ '''Արեւելահայերու համաժողով'''<ref name="Ter-Minassian p.30">Ter-Minassian p.30</ref><ref>Stephen F. Jones ''Socialism in Georgian Colors: the European Road to Social Democracy'' (Harvard University Press, 2005), page 259</ref>), քաղաքական համաժողով մըն է, որ ստեղծուած էր [[Արեւելեան Հայաստանը Ռուսական Կայսրութեան Մէջ|Ռուսական կայսրութեան հայերուն]] ներկայացուցչութիւն տրամադրելու համար<ref name="Adalian p.76">Adalian p.76</ref><ref name=Herzig>{{cite book|last=Herzig|first=edited by Edmund|title=The Armenians : past and present in the making of national identity|year=2005|publisher=RoutledgeCurzon|location=London [u.a.]|isbn=9780700706396|url=https://books.google.comam/books?id=kEVR88DKpGgC&dq|edition=1. publ.|author2=Kurkchiyan, Marina|accessdate=9 February 2013|page=95}}</ref><ref name=Derogy />։ Այն առաջին անգամ հանդիպած է [[Թիֆլիս]]ի գեղարուեստական թատրոնին մէջ 1917 թուականի 11 Հոկտեմբերին (Հին տոմար՝ 18 Սեպտեմբերին)<ref name="Hovannisian p.87">Hovannisian ''Armenia on the Road to Independence'', p.87</ref><ref>{{cite book|title=Tarihten güncelliğe Ermeni sorunu : tahliller, belgeler, kararlar.|year=2001|publisher=Kaynak Yayınları|location=Beyoğlu, İstanbul|isbn=9789753433266|url=https://books.google.comam/books?id=q4NpAAAAMAAJ&q|edition=1. basım.|accessdate=25 February 2013|language=Turkish|quote=1917'nin Ekimi'nde Taşnakların yönetimi altında Ermeni Milli Kongresi yapılmıştı.}}</ref><ref>Ter-Minassian p.30 for Old Style date</ref><ref>{{cite book|title=(Большая советская энциклопедия) Bolshaia Sovetskaia Entsiklopediia|year=1926|page=437|url=https://books.google.comam/books?id=38VLAQAAIAAJ&q|edition=Volume 3|accessdate=25 February 2013|language=Russian}}</ref><ref name=Uras>{{cite book|last=Uras|first=Esat|title=The Armenians in history and the Armenian question|year=1988|publisher=Documentary Publications|location=Ankara|isbn=9789757555001|url=https://books.google.comam/books?id=5AhuAAAAMAAJ&q|edition=English translation of the rev. and expanded 2.|accessdate=9 February 2013|page=905}}</ref><ref name=Douglas>{{cite book|last=Douglas|first=John M.|title=The Armenians|year=1992|publisher=J.J. Winthrop Corp.|location=New York, NY|isbn=9780963138101|url=https://books.google.comam/books?id=aIYlAQAAMAAJ&pg|accessdate=9 February 2013|page=358}}</ref>։ Անոր ձեւաւորման նպաստեցին այն հնարաւորութիւնները, որոնք հայերուն (ինչպէս նաեւ Ռուսաստանի այլ ազգային փոքրամասնութիւններուն) համար [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի աւարտին ստեղծեց [[Ռուսական Յեղափոխութիւն]]ը<ref name=Herzig />։

Համաժողովը բաղկացած էր բոլորովին Ռուսական կայսրութեան մաս կազմող 204<ref name="Ter-Minassian p.30"/> անդամներէ: Միայն հայ [[պոլշեւիկներ]]ն էին, որոնք հրաժարեցան մասնակցելէ՝ գաղափարական անհամաձայնութիւններէ մղուած<ref>Hovannisian ''Republic'', pp.16-17</ref>։ Այս համաժողովի մեծամասնութիւնը [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն|ՀՅԴ]] կուսակցութիւնն էր<ref name="Hovannisian p.87"/><ref name=Douglas /><ref>{{cite journal|title=Rus-Türk-Ermeni münasebetleri, 1914-1918|journal=Ermeni araştırmaları: üç aylık tarih, politika ve uluslararası ilişkiler dergisi|year=2006|volume=6|issue=22-24|page=104|<!-- accessdate=25 February 2013| -->language=Turkish}}</ref><ref>{{cite book|last=Kurkjian|first=Vahan M.|title=A history of Armenia|year=2008|publisher=Indo-European Publishing|location=Los Angeles, CA|isbn=9781604440126}}</ref><ref>{{cite book|title=Weekly summaries : Nov. 2, 1918-Febr. 1, 1919.|year=1978|publisher=United States Military Intelligence [1917-1927], Volume 6|location=New York u.a.|isbn=9780824030056|url=https://books.google.comam/books?id=gzVFAQAAIAAJ&q}}</ref>։

Որովհետեւ Հայաստանի Երեւան նահանգը իշխանութիւն չ'ուներ՝ Հայոց ազգային համաժողովը նահանգին մէջ ծառայած է որպես կառավարութիւն<ref name=Oksen>{{cite book|last=Teghtsoonian|first=Oksen |editor-last=Teghtsoonian |editor-first=Robert |title=From Van to Toronto : a life in two worlds|year=2003|publisher=IUniverse, Inc.|location=New York|isbn=9780595274154|url=https://books.google.comam/books?id=9F-kdzhwh7YC&dq|editor-first2=Christopher |editor-last2=Teghtsoonian}}</ref>։ Ըստ Ռիչըրտ Հովհաննիսեանի՝ համաժողովը «Ռուսաստանի կողմէ Անդրկովկասի նվաճման ժամանակ Արեւելեան Հայաստանի ամենահամապարփակ հաւաքն էր»<ref name="Hovannisian p.87"/>։ Համաժողովի անմիջական նպատակները եղած են ռազմական գործողութիւններու ռազմավարութիւնը մշակելը, [[Փախստականներ (արեւմտահայերէն)|փախստականներ]]ու համար օգնութեան տրամադրումը եւ [[Կովկաս (արեւմտահայերէն)|Կովկաս]]ի մէջ տարբեր հայաստանեան հաստատութիւններու համար տեղական ինքնավարութեան ապահովումը<ref name=Herzig />։ Համաժողովը նաեւ կոչ ըրած է Կովկասեան ճակատի ռազմականացմանը<ref name=Marshall>{{cite book|last=Marshall|first=Alex|title=The Caucasus under Soviet rule|year=2008|publisher=Routledge|location=London|isbn=9780415410120|url=https://books.google.comam/books?id=F0mlUS7rlhcC&dq|edition=1. publ.|accessdate=9 February 2013|page=86}}</ref><ref>{{cite book|last=Yıldırım|first=Hüsamettin|title=Rus-Türk-Ermeni münasebetleri : 1914-1918|year=1990|publisher=Kök Yayınları|location=Ankara|isbn=9789757721048|edition=1. baskı.|accessdate=25 February 2013|url=https://books.google.ca/books?id=MTFpAAAAMAAJ&q=Rus-T%C3%BCrk-Ermeni+m%C3%BCnasebetleri,+1914-1918&dq=Rus-T%C3%BCrk-Ermeni+m%C3%BCnasebetleri,+1914-1918&hl=en&sa=X&ved=0CB4Q6wEwAGoVChMIvInIwMO2xwIVxs2ACh1N-gBt|language=Turkish|quote=Ekim ihtilalinden önce Tiflis'te Ermeni Millî Meclisi toplanmış, bütün savaş süresince Ermeni siyasî hayatını, Ermeni gönüllü hareketlerini tertip ve idare etmiş olan Millî Yurt'un yerine Taşnaksutyun mensuplarından kurulu olan Millî Kongre seçilmiştir.}}</ref>։ Հայոց ազգային համաժողովը կը սատարէր [[Ռուսաստանի Ժամանակաւոր Կառավարութիւն|Ռուսաստանի ժամանակաւոր կառավարութեան]] ռազմական դիրքորոշումներուն, եւ առաջարկած էր նաեւ նահանգի սահմաններու վերանայումը էթնիքական գծերու երկայնքով։<ref>Hovannisian ''Republic'', pp.17-18</ref>։ Համաժողովը մեծ դեր ունեցած է հայկական դպրոցներու աշխարհիկացման (դպրոցի բաժանումը եկեղեցուընէ) եւ հայկական միջնակարգ դպրոցներու ազգայնականացման գործերուն մէջ<ref name=Marshall />։

Նախքան լուծարումը, համաժողովը ստեղծած էր 35 անդամներէ բաղկացած Ազգային Հաւաքոյթ` Ռուսաստանի կայսրութեան մէջ հայերու համար օրենսդիր մարմնի հանդէս գալու համար<ref>Ter-Minassian p.34</ref>։ Այն նաեւ ստեղծած էր 15 անդամներէ կազմուած գործադիր մարմին, որ կը կոչուի [[Հայոց Ազգային Խորհուրդ (1917-1918, արեւմտահայերէն))|Հայոց ազգային խորհուրդ]]ը, եւ որ կը գլխաւորէ [[Աւետիս Ահարոնեան]]ը<ref name=Derogy>{{cite book|last=Derogy|first=Jacques|title=Resistance and Revenge: The Armenian Assassination of the Turkish Leaders Responsible for the 1915 Massacres and Deportations|year=1990|publisher=Transaction Publishers|isbn=9781412833165|url=https://books.google.comam/books?id=gpL9QKCJ2L8C&dq}}</ref><ref name=Kevork>{{cite book|last=Bardakjian|first=Kevork B.|title=A reference guide to modern Armenian literature, 1500-1920 : with an introductory history|year=2000|publisher=Wayne State Univ. Press|location=Detroit|isbn=9780814327470|url=https://books.google.comam/books?id=bR7hMqV3Ij0C&dq|accessdate=9 February 2013|pages=263–264}}</ref><ref>{{cite book|last=J. Hacikyan|first=Agop|title=The Heritage of Armenian Literature From The Eighteenth Century To Modern Times.|year=2005|publisher=Wayne State Univ Pr|location=Detroit|isbn=9780814332214}}</ref>։ Այս խորհուրդը, վերջիվերջոյ, 1918 թուականի 28 Մայիսին [[Արամ Մանուկեան (ռազմական, պետական գործիչ)|Արամ Մանուկեան]]ի գլխաւորութեամբ հռչակեց [[Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն|Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան]] անկախացումը<ref name="Adalian p.76"/><ref name=Herzig /><ref name=Derogy />։