«Հայոց Ցեղասպանութեան Ժխտում» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Հայոց ցեղասպանութեան ժխտում,''' պնդումներ` որոշ երկիրներու մէջ արգիլուած, համաձայն որոնց [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]] մէջ [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց ցեղասպանութիւն]] տեղի չէ ունեցած եւ կամ հայերու կոտորածները չեն կրած պետականօրէն կազմակերպուած բնոյթ:բնոյթ։ Այս տեսակէտը, որ մասնաւորապէս կը պաշտպանուի [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]] կողմէն, բազմիցս քննադատուած է պատմաբաններու եւ ցեղասպանութեան մասնագէտներու ճնշող մեծամասնութեան կողմէն, որպէս զուտ քաղաքականօրէն պատճառաբանուած կեղծ-պատմագիտական թեզ:թեզ։

Հայոց ցեղասպանութեան` որպէս [[20-րդ դար]]ու առաջին ցեղասպանութեան ժխտումը նոր հնարաւորութիւններ կ՛ընձեռէ մարդկութեան դէմ՝ ապագային նորանոր ոճիրներու իրականացման համար, ուստի հայութեան եւ համայն յառաջադէմ մարդկութեան առջեւ կը ծառանայ Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը կանխելու եւ թոյլ չտալու պատասխանատու խնդիրը:խնդիրը։ [[Արժանթինը (արեւմտահայերէն)|Արժանթինը]], [[Զուիցերիա]]ն եւ [[Ուրուկուէյ]]ը ընդունած են օրէնքներ, որոնցմով պատասխանատուութիւն սահմանուած է Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման համար:համար։ [[2006]]-ի [[Հոկտեմբեր]]ին, [[Ֆրանսա (արեւմտահայերէն)|Ֆրանսայի]] Ազգային Ժողովին կողմէ ընդունուած օրէնքին համաձայն, Սենատի եւ նախագահի վաւերացումէն ետք, թոյլ կը տրուի Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը դիտարկել որպէս յանցագործութիւն:յանցագործութիւն։ Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման համար, քրէական պատասխանատուութեան մասին օրինագիծ կը պատրաստուի ընդունիլ նաեւ [[Սլովաքիա]]ն:

Հայերու ցեղասպանութեան ժխտումը կը տարբերի յատուկ անձերու կամ կազմակերպութիւններու կողմէ իրականացուող ցեղասպանութիւններու ժխտման այլ տեսակներէն անով, որ անոնք պաշտօնապէս աջակցութիւն կը ստանան [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]] եւ [[Ազրպէյճանի Հանրապետութիւն|Ազրպէյճանի]] մէջ, ինչպէս նաեւ այդ երկրներու պաշտօնական պատմաբաններուն կողմէ:կողմէ։ Այդ մէկը ակնածելի տեսք կը ստանայ եւ ակադեմական շրջանակներուն մէջ կը դառնայ աւելի փաստարկուած<ref name="racial" group="Ն">Օրինակ` ի տարբերութիւն Հոլոքոստի ժխտման, որ պայմանաւորուած է հիմնականին ռասսայական ձեւերով:</ref>: Թրքական կառավարութեան հիմնական դիրքորոշումը Հայոց ցեղասպանութեան հարցին մէջ կը կայանայ անոր մէջ, որ [[Առաջին Համաշհարհային պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Առաջին Համաշհարհային պատերազմի]] ժամանակ տեղի ունեցած են տեղահանութիւններ, այդ տեղահանութիւններու ժամանակ եղած են նաեւ բազմաթիւ զոհեր թէ՛ հայկական, թէ՛ թրքական բնակչութեան մէջ, սակայն ծրագրուած ցեղասպանութիւն որպէս՝ այդպիսին չէ եղած:եղած։

[[23 Յունուար]] [[2012]]-ին, Ֆրանսայի Սենատը ընդունեց ցեղասպանութիւններու ժխտումը քրէականացնող օրէնք, որ կը վերաբերի նաեւ Հայոց ցեղասպանութեան:ցեղասպանութեան։

Հայերու ցեղասպանութիւնը հայ ազգաբնակչութեան զանգուածային կոտորածն էր, որ կազմակերպուեցաւ եւ իրականացուեցաւ [[1915]]-ին, (որոշ հետազօտողներու հաւաստմամբ շարունակուեցաւ մինչեւ [[1923]] <ref>{{Գիրք|հեղինակ=Israel W. Charny|վերնագիր=Encyclopedia of genocide|հրատարակչութիւն=|թուական=|էջեր=161|հատոր=1}}</ref>, [[Օսմանեան կայսրութիւն|օսմանեան կայսրութեան]] եւ Թուրքիոյ Հանրապետութեան տիրապետութեան տակ գտնուող տարածքներուն մէջ` ուղեկցուելով նիւթական ոչնչացումներով եւ բռնի արտաքսումներով, որոնցմէ են` բնակչութեան դէպի անխուսափելի մահ տանող տեղահանումները:տեղահանումները։ Ցեղասպանութեան քաղաքականութեան իբր արդիւնք զոհուեցան 600 000-էն մինչեւ 1,5 միլիոն հայեր:հայեր։

Հայերու ցեղասպանութեան ժխտման նկատմամբ քաղաքականութիւնը ձեւաւորուած էր [[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք]]ի կողմէ, որ 1919-ին [[Անքարա]]ի մէջ իր ծրագրային ելոյթին ընթացքին բերաւ բռնի նուաճողական գործողութիւններու բոլոր դասական արդարացումները` զոհի մեղաւորութիւնը. ամէն ինչ այնքան վատ չէր, միւսները աւելի վատ կը վարուէին:վարուէին։ Քեմալը մեղաւոր համարեց հայերը եւ բարձր գնահատեց Օսմանեան կայսրութեան մէջ իսլամներու համբերատարութեան դրսեւորումը. ան նաեւ շրջապատուած էր իր մարդոցմով, որոնք մասնակից էին հայերու ոչնչացման:ոչնչացման։

[[1923]]<nowiki/>-ին, [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|թրքական Հանրապետութեան]] կազմաւորումէն ետք անոր քաղաքական եւ գիտական վերնախաւը անհրաժեշտութիւն չէր տեսներ տարածութիւն պահպանել հայերու ցեղասպանութենէն կամ այդ իրականացնող անձերէն:անձերէն։ Ղեկավարող վերնախաւը գլխաւորապէս կազմուած էր [[Միութիւն եւ յառաջադիմութիւն|իթթիհատ]]ի նախկին գործիչներէն, որոնցմէ շատերը անձամբ մասնակցած էին հայերու ոչնչացման գործողութիւններուն եւ դաշնակցութիւնը կազմած էին իսլամներու տեղագրական առաջնորդներու եւ իսլմական ցեղերու առաջնորդներու հետ, որոնք մեծ շահոյթ կը ստանային հայերու եւ յոյներու արտաքսումէն:արտաքսումէն։ Հայերու ցեղասպանութեան հարցի քննարկումը կրնար քայքայիչ ըլլալ այդ դաշնակցութեան համար:համար։

[[1926]]-ին [[Թուրքիոյ ազգային ժողով]]ը օրէնք ընդունեց Իթթիհատի հայերու կողմէն «[[Նեմեսիս գործողութիւն|նեմեսիս]]» վրիժառութեան գործողութեան շրջանակներուն մէջ սպաննուած, ինչպէս նաեւ [[1919]]-ին մահապատիժի դատապարտուած անդամներու այրիներուն եւ ծնողազուրկներուն կենսաթոշակ նշանակելու մասին:մասին։ [[1927]]-ին, [[Թուրքիոյ Հանրապետական կուսակցութիւն|թուրքիոյ Հանրապետական կուսակցութեան]] համագումարին Մուսթաֆա Քեմալ քանի մը օր շարունակ կը պատմէր այդ մասին, թէ ինչպէս անկախութեան համար պայքարի ընթացքին ստեղծուեցաւ թուրք ազգը:ազգը։ Այդ բնագիրը ընդունուեցաւ իբրեւ թրքական պաշտօնական պատմութիւն եւ պետութեան կողմէ սահմանուեցաւ իբրեւ սրբութիւն:սրբութիւն։ Համաձայն այդ պատմութեան` [[Թուրքեր (արեւմտահայերէն)|թուրք]] ազգի ծագումը սկսած է 1919-ին, իսկ անոր ձեւաւորման հարցին մէջ մասնակցութիւն ունեցած են բացառապէս իսլամները եւ առաջին հերթին` թուրքերը:թուրքերը։ Ճառը կը գովաբանէր թուրքերը եւ կը մերկացնէր քրիստոնէական փոքրամասնութիւններն ու Արեւմուտքը:Արեւմուտքը։ Աթաթուրքի պատմական մտապատկերը կ՛արհամարհէր թրքական հասարակութեան մէջ պատմականօրէն կազմաւորուած աւանդական բազմացեղութիւնը:բազմացեղութիւնը։ Թրքական Հանրապետութեան մասին խմբակային աւանդոյթներուն մէջ տեղ չկար ցեղային փոքրամասնութիւններու` հայերու, [[քիւրտեր]]ու, [[յոյներ]]ու համար, իսկ անոնց նկատմամբ նախահանրապետական շրջանին եւ անոնցմէ ետք իրականացուած բռնութիւններու մասին կը լռէին:լռէին։ Մինչ այժմ [[Թուրքիոյ քրէական օրէնսդրութեան 301-րդ յօդուածը|թուրքիոյ քրէական օրէնսդրութեամբ]]յանցագործութիւն կը համարէ պատմութեան քեմալական տարբերակի քննադատութիւնը,զորս անհնար կը դարձնէ թրքական հասարակութեան մէջ անոր քննարկումը<ref name="Renewal and Silence" /><ref name="Reading Genocide">{{Գիրք|վերնագիր=Suny, Gփջek, Naimark:A Question of Genocide. Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire|42-52|հեղինակ=Fatma Mֆge Gփջek.|մաս=Reading Genocide: Turkish Historiography on 1915}}</ref>:

1919-էն Թուրքիա դարձաւ ամերիկեան ռազմավարական հետաքրքրութիւններու անբաժան մասը,հետախուզութեան մեծ շուկայ եւ յառաջապահ՝ ընդդէմ Խորհրդային [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Ռուսաստանի]], յետոյ նաեւ` [[ԽՍՀՄ (արեւմտահայերէն)|ԽՍՀՄ]]-ի:ի։ [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի երկրորդ մեծ խաղացողը կը հանդիսանար [[Մեծն Բրիտանիա]]ն: Այս երկու երկիրներն ալ կը հետապնդէին այն սկզբունքը, որ որքան քիչ հարց կը ծագի Թուրքիոյ հին կազմին մասին, այնքան լաւ, եւ ամէն գնով կ՛աջակցէին Հայոց ցեղասպանութեան թրքական ժխտման:ժխտման։

1919-ին, Թուրքիոյ մէջ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի Գերագոյն յանձնակատար նշանակուեցաւ ատմիրալ [[Մարք Պրիսթոլ]]ը ({{lang-en|Mark Lambert Bristol}}), որ անկեղծօրէն համոզուած էր, որ [[Ուիլսընեան Հայաստան]]ը Իրաքի եւ Խորհրդային Ռուսաստանի միջեւ իբրեւ թափարգել կը ծառայէ միայն յօգուտ [[Ֆրանսա (արեւմտահայերէն)|Ֆրանսայի]] եւ [[Մեծն Բրիտանիա|Մեծն Բրիտանիոյ]]: Տնտեսական ոլորտին մէջ Պրիսթոլ կը ձգտէր ամրապնդել ամերիկեան ազդեցութիւնը Թուրքիոյ մէջ:մէջ։ «Կասկածելի» ազգային փոքրամասնութիւնները կ՛ընկալուէին անոր կողմէ իբրեւ Թուրքիոյ կայունութեան սպառնալիք:սպառնալիք։ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի քաղաքականութիւնը կը բխէր Հայաստանի` իբրեւ առանցք արտաքին պաշտպանութեան գոյատեւման անկարող. իսկ այդ պաշտպանութիւնը կրնար ցուցաբերել միայն [[Խորհրդային Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Խորհրդային Ռուսաստանը]]: Կ. Պոլիս ժամանած առաջին իսկ օրերէն Պրիսթոլ սկսաւ քննադատել ամերիկեան կազմակերպութիւններու` հայերուն աջակցող գործողութիւնները եւ հակառակ քայլեր կը ձեռնարկէր [[Մերձարեւելեան օգնութիւն|«մերձարեւելեան օգնութիւն»]] ({{lang-en|Near East Relief}}) կազմակերպութեան կողմէ հայ որբերու` Թուրքիայէն դուրսբերման փորձերուն` յայտարարելով, որ «աւելի լաւ է զոհել այդ որբերը, եթէ ատիկա անհրաժեշտ է, որպէսզի վստահութիւնն ամրապնդուի»<ref name="Bloxham-195">Bristol to Secretary of State, 29 May 1922. // Մէջբերում Donald Bloxham:The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians, 195 գրքից</ref>: Պրիսթոլ նաեւ թուրք ընտանիքներու մէջ ինկած հայ կանանց ազատելու փորձերուն ուղղուած հակառակ քայլեր կը ձեռնարկէր մէջ<ref name="Bristol" group="Ն">ԱՄՆ-ի արտաքին գործոց նախարարութեան սկզբնական փաստաթուղթին մէջ Պրիսթոլի արտայայտութիւնները ընդգծուած էին եւ մեկնաբանուած` «Ասիկա այն քիչ դէպքերէն մէկն է, ուր Պրիսթոլ իրօք կ'ըսէ այն ինչ, որ կը մտածէ» (Bristol diary, 10, 12 Oct. 1922 // Մէջբերւում է Donald Bloxham:The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians, 196 գրքից)</ref>: 1922 թուականին Թուրքիոյ եւ [[Յունաստան (արեւմտահյաերէն)|Յունաստանի]] միջեւ սկսած ազգաբնակչութեան զանգուածային փոխանակման ժամանակ Պրիսթոլ բնութագրեց յոյները եւ հայերը իբրեւ «դարերով արիւն քաշող տզրուկներու» եւ հրապարակայնօրէն յայտարարեց, որ բոլոր քրիստոնեաները պէտք է լքեն Թուրքիան եւ այլ վայրի մէջ բնակութիւն հաստատեն:հաստատեն։ Այդ ամէնը կը ներդաշնակուէր Իթթիհատականներու եւ քեմալականներու ազգայնամոլական եւ հակաքրիստոնէական հռետորաբանութեան հետ<ref name="Bloxham-185-197">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր =185-197}}</ref>:

ԱՄՆ-ի մէջ միսիոնարական գրականութիւնը հիմնականին դրական ուղղութիւն ունէր հայերու հանդէպ եւ բացասական` թուրքերու նկատմամբ, բացի ատկէ, 1915-ի իրադարձութիւնները դժուար էր մեկնաբանել յօգուտ [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]]: «Հաւասարակշռութիւնը» պահպանելու համար Պրիսթոլ կը նուազեցնէր հայ զոհերու քանակը կամ ընդհանրապէս կը հրաժարէր զանոնք ընդունելէ:ընդունելէ։ [[Փետրուար]] [[1920]]-ին ան դիտումնաւոր ապատեղեկատուութիւն ներկայացուց [[ԱՄՆ արտաքին գործոց նախարարութեան]] [[Կիլիկիա (արեւմտահայերէն)|Կիլիկիոյ]] մէջ տեղի ունեցած հայերու սպանդի մասին` յայտարարելով, որ այնտեղ զոհեր չեն եղած:եղած։ Այն դէպքերուն մէջ, երբ ան պէտք է բացատրութիւն տար զանգուածային սպանութիւններու մասին, Պրիսթոլ կը յայտարարէր, որ անով զբաղած են «աշխարհի այդ հատուածի բոլոր ազգերը»: Կատարուածին վերաբերեալ տեսակէտներու վերանայման եւս մէկ աշխոյժ կողմնակից էր ատմիրալ [[Քոլպի Չեսթըր]]ը ({{lang-en|Colby Mitchell Chester}}), որ 1922-ին գրած էր, որ Օսմանեան ղեկավարութիւնը մեծ գումարներով տեղափոխած է հայերը [[Սուրիա|Սուրիոյ]] ամենահիասքանչ շրջանները, ուր կլիման կը յիշեցնէր [[Ֆլորիտա]]ն: Այդ պնդումները տարրեր կը պարունակէին, որոնք հետագային ընդունուեցան հայերու ցեղասպանութիւնը ժխտողներու հետեւորդները` հայերու կորուստներու նուազեցում, հայերը սպաննելու մտադրութեան ժխտում, սպանութիւններու զոհերու եւ եւրոպացիներու մեղադրում, ուժեղացուած ուշադրութիւն թրքական կորուստներուն:կորուստներուն։ Պրիսթոլ նոյնպէս ապատեղեկացուց արտաքին գործոց նախարարութեան թուրքերու կողմէ քրտական ապստամբութիւններու դաժան ճնշումներու մասին` նկարագրելով զանոնք,իբրեւ «թրքական բանակի հրաշալի քաջագործութիւն»: [[1923]]-ին ստեղծուեցաւ «Թուրքիոյ Ամերիկեան բարեկամներ» կազմակերպութիւնը ({{lang-en|American Friends of Turkey}}), որ հետագային ղեկավարեց Պրիսթոլը<ref name="Bloxham 197-202">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր =197-202}}</ref>:

1951-ին, ամերիկացի մասնագէտ [[Լիւիս Թովմաս]] ({{lang-en|Lewis Thomas}}) համահեղինակներու հետ կը հրատարակէ «Միացեալ Նահանգները, Թուրքիան եւ Իրանը» գիրքը` «Ամերիկայի արտաքին քաղաքականութեան գրադարան» շարքէն:շարքէն։ Սերիոյ խմբագիր հանդէս եկաւ [[Ամն-ի պետ քարտուղար]]ի նախկին տեղակալ [[Սամնըր Ուելս]]ը ({{lang-en|Sumner Welles}}), որ նախաբանին մէջ կը նշէր թուրքերու եւ կոմունիզմի միջեւ հիմնական հակադրութեան մասին:մասին։ Նկարագրելով Թուրքիան` Լիւիս Թովմաս կը պնդէր, որ թուրքերը, ոչնչացնելով եւ տեղահանելով հայերը՝ կը փրկէին իրենք զիրենք:զիրենք։ Ըստ Թովմասի` Թուրքիոյ բնակչութեան միատարրութիւնը կ՛ապահովէ երկրի կայունութիւնը, որ ԱՄՆ-ի համար կարեւոր գործընկեր էր:էր։ Թովմասի աշակերտը [[Պրինսթընի համալսարան]]ին մէջ [[Ստենֆորդ Շոու]]ն էր, որ իր հերթին կը ղեկավարէր [[Ճասթին Մաքքարտնի]]ի եւ [[Հիթ Լոուրի]]ի թեզի պաշտպանութիւնը [[Գալիֆորնիոյ համալսարան (Լոս Անճելըս)|Գալիֆորնիոյ համալսարան]]ին մէջ<ref name="Bloxham_213-214">Donald Bloxham:The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր=213-214</ref>: Շոուն, Մաքքարտնին եւ Լոուրին դարձան հայերու ցեղասպանութեան ժխտման առանցքային անձերը ԱՄՆ-ի մէջ<ref name="Charny_163">Israel W. Charny:Encyclopedia of genocide, հատոր 1, 163</ref>:

Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը խնդիր կը դնէ վերատեսութեան ենթարկել պատմագրութեան մէջ ընդունուած ուղղութիւնը, ըստ որուն` [[1915]] -ին [[Օսմանեան կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] մէջ իրականացուած է հայ ժողովուրդի ոչնչացման զանգուածային եւ նպատակաուղղուած քաղաքականութիւնը:քաղաքականութիւնը։

[[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]] մէջ հայերու ցեղասպանութեան ժխտումը<ref name="Colin Martin Tatz">{{Գիրք|հեղինակ=Colin Martin Tatz|վերնագիր=With Intent to Destroy: Reflecting on Genocide|մէջբերուող էջեր=178}} «We examine the 'historical revisionism' that seeks to hide or deny genocide, particularly in the case of Turkish behaviour towards Armenians, Pontian Greeks and Assyrians.է</ref> Օսմանեան կայսրութեան քաղաքականութեան շարունակութիւնն է,<ref name="IAGS">[http://www.genocide-museum.am/eng/21.03.2009.php Open letter to President Obama calling for acknowledgment of the Armenian Genocide], March 7, 2009 "that the Armenian Genocide is not an allegation, a personal opinion, or a point of view, but rather a widely documented fact supported by an overwhelming body of historical evidence."</ref><ref name="TheRoadtoSlaughter">Richard J. Evans (Regius Professor of History and President of Wolfson College at Cambridge University) [http://www.tnr.com/book/review/the-road-slaughter?page=0%2C0# The Road to Slaughter] // The New Republic. December 5, 2011. «Almost every serious historian outside Turkey agrees that this was a genocide in which vast numbers of innocent people were killed for racial reasons aloneէ</ref> որ կը ժխտէր հայերու զանգուածային կոտորածները 19-րդ դարու վերջերուն:վերջերուն։ Արեւմտեան տէրութիւնները այդ հարցին մէջ կ՛աջակցէին Թուրքիոյ, եթէ անիկա կը համընկէր իրենց շահերուն:շահերուն։ Այսպէս, [[Մեծն Բրիտանիա|Մեծն Բրիտանիոյ]] վարչապետ [[ՊենՃամին Տիզրայէլի]]ն կը փորձէր ներկայացնել պուլկարներու ջարդերը որպէս «սուրճի բամբասանք»,<ref name="coffee-house-babble">Ann Pottinger Saab. ''Reluctant Icon: Gladstone, Bulgaria, and the Working Classes, 1856-1878''. Harvard University Press, 1991. ISBN 0674759656, 9780674759657. Стр. 85. Беллетризованное описание этой истории на русском у Андре Моруа в "Жизнь Дизраэли".</ref> [[Ռոպըրթ Արթիւր Տոլպոտ Գասքոյն-սեսիլ Սօլսպերի|սօլսպերիի]] կառավարութիւնը կը լռէր [[1894]]-[[1895]] թուականներու զանգուածային ջարդերու մասին, [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիա]] [[1915]]-ին զբաղած էր զանգուածային կեղծարարութիւններով` իր դաշնակից Թուրքիան արդարացնելու նպատակով:նպատակով։ [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի մէջ ազդեցութեան առաւել մեծ ոլորտ ունեցող երկու երկիրները` [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ը ու Մեծն Բրիտանիան, Թուրքիոյ հետ պայմանագրութեան համաձայն, ամէն հնարաւոր ջանք կը գործադրէր հայերու զանգուածային ջարդերը ժխտելու համար:համար։ Այնուամենայնիւ, հայոց ցեղասպանութեան հիմնախնդիրը իր արդիականութիւնը չէ կորսնցուցած:կորսնցուցած։<ref name="Bloxham-207-209">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր =207-209}}</ref>:

[[Թրքական Հանրապետութիւն]]ը համակողմանիօրէն կ՛աջակցէր հայերու ցեղասպանութեան ժխտման, կը հովանաւորէր թրքական դիրքորոշման աջակցութիւն ապահովող համալսարանները:համալսարանները։ [[Հայերու ցեղասպանութիւն|հայերու ցեղասպանութեան]] հարցը քննարկելու դէպքին մէջ Թուրքիա պետութիւններուն կը սպառնայ երկրին մէջ բնակող փոքրամասնութիւններու նկատմամբ կիրառել դիւանագիտական եւ առեւտրական պատժամիջոցներ եւ ճնշումներ:ճնշումներ։<ref name="Totten 21">{{գիրք|վերնագիր=Dictionary of Genocide|մէջբերուող էջեր=21|հեղինակ=Samuel Totten}}</ref><ref name="Bloxham-221, 228">Donald Bloxham "The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ostoman Armenians", pages 221, 228, «Finally, Turkey has persistently lied about its past, bullied and threatened its own minorities and other states in furtherance of its falsehoods, written the Armenians out of its history books, and systematically destroyed Armenian architecture and monuments to erase any physical traces of an Armenian presence.է</ref>:

* Հայերու մահը Օսմանեան կայսրութեան մէջ քաղաքացիական պատերազմի հետեւանք էր, որուն ընթացքին մահացած են նաեւ բազմաթիւ թուրքեր:թուրքեր։

* Հայերը եւ թուրքերը դարերով ապրած են խաղաղ պայմաններու մէջ, որ խախտեցաւ արտաքին ուժերու կողմէ` ի դէմս հայ միսիոնարներու, [[Ռուսաստան (արեւմտահայերէն)|Ռուսաստանի]] եւ հայ յեղափոխականներու, որոնք կը ձգտէին փլուզել [[Օսմանեան կայսրութիւն|օսմանեան կայսրութեան]] տարածքային ամբողջականութիւնը:ամբողջականութիւնը։

* Թրքական կառավարութեան գործողութիւնները պայմանաւորուած էին հայկական ապստամբութիւններով:ապստամբութիւններով։

* Հայերը իրենք սադրած էին իրենց արտաքսումն ու ոչնչացումը:ոչնչացումը։

Սադրանքներու վարկածը կը սնանէր գաղափարական ըմբռնումներով եւ օսմանեան հասարակութեան որեւէ բացասական գիծ չէր ընդուներ:ընդուներ։ Ան կ՛անտեսէր նաեւ հայերու դիմադրութեան պատճառները եւ հայ ազգաբնակչութեան մեծամասնութեան օրինապահութիւնը թրքական պետութեան հանդէպ:հանդէպ։ Առաջին անգամ այդ վարկածը առաջադրուեցաւ Օսմանեան կայսրութեան ներքին գործերու նախարար՝՝ [[Թալլաթ]]ի կողմէ, որ հայերու արտաքսումը կ՛արդարացնէր Վանի հայերու 1915-ի ապստամբութեամբ:ապստամբութեամբ։ Այլ ընտրանքային բացատրութիւն կ՛առաջարկուէր Օսմանեան կայսրութեան մէջ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի դեսպան [[Հենրի Մորկընթաու (արեւմտահայերէն)|Հենրի Մորկընթաուի]] կողմէ:կողմէ։ Հիմնուելով ռուսական զօրքերու նահանջած բնակավայրերուն մէջ օսմանեան զինուորներու կողմէն հետապնդուող հայ ազգաբնակչութեան նկատմամբ գազանութիւններու մասին ամերիկեան միսիոնարներու տեղեկութիւններու վրայ` Մորկընթաուն կու գայ այն եզրակացութեան, որ Վանի իրադարձութիւնները միայն առիթ հանդիսացան Թուրքիոյ հայ ազգաբնակչութեան նպատակաուղղուած ոչնչացման :<ref name="Miller-75-77">''Miller, Donald E. and Miller, Lorna Touryan''. Survivors: An Oral History Of The Armenian Genocide. Berkeley: University of California Press. P. 75-77</ref> Աւելի ուշ սադրանքներու վարկածը աջակցութիւն գտաւ արեւմտեան պատմաբաններ [[Ուիլիամ Լանգըր]]ի եւ [[Ստենֆորդ Շոու]]ի, ինչպէս նաեւ թուրք պատմաբաններու կողմէ, որոնք կը պնդէին, որ հայ յեղափոխականները գիտակցաբար զոհաբերեցին իրենց հայրենակիցները` յանուն անկախ հայկական պետութեան ստեղծման:ստեղծման։

Այդ վարկածի քննադատները ուշադրութեան կ՛արժանացնեն այն հանգամանքը, որ հայկական յեղափոխական խումբերը կազմաւորուեցան, երբ այլեւս չկային հայերու գոյութիւնը ապահոուղ պայքարի այլ եղանակներ, եւ որ այդ խումբերը հիացմունքի առարկայ էին ծայրահեղական [[երիտթուրքեր (արեւմտահայերէն)|երիտթուրքեր]]ու համար:համար։ Քննադատները անիմաստ կը համարեն սադրանքներու վարկածը [[1896]]-ին, մանաւանդ [[1908]]-ին դիտարկուող իրադարձութիւններէն ետք, երբ, չնայած հայ ազգաբնակչութեան ճնշող մեծամասնութեան օրինապահութեան եւ Օսմանեան կայսրութեան խորհրդարանին մէջ հայկական կուսակցութիւններու աշխատանքին` հայերու նկատմամբ խտրականութիւնն ու սպանութիւնները չէին դադրեր (առաւել յայտնի դէպքերէն է [[Ատանայի ջարդ]]ը):<ref name="Suny-qog-24-27">{{Գիրք|վերնագիր=Suny, Gփջek, Naimark:A Question of Genocide. Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire|մէջբերուող էջեր=24-27|հեղինակ=Ronald Grigor Suny.|մաս=Writing Genocide. The Fate of the Ottoman Armenians}}</ref><ref name="Suny-qog-100-101">{{Գիրք|վերնագիր=Suny, Gփջek, Naimark:A Question of Genocide. Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire|մէջբերուող էջեր=100-101|հեղինակ=Ronald Grigor Suny.|մաս=Writing Genocide. The Fate of the Ottoman Armenians}}</ref> [[Տոնալտ Պլոքսհեմ]]ը կը նշէ, որ այդ փաստարկը կը միտէր Օսմանեան պետութեան գործողութիւնները ընկալելու միայն որպէս պատասխան` պետական գաղափարախօսութեան անտեսման եւ հայ յեղափոխականներու դերի բարձրացման:բարձրացման։<ref name="Bloxham-17" /> Պատմաբանը բազմաթիւ ցեղասպանութիւններու օրինակներ կը բերէ` սկսած [[Հերերոներու եւ հոտենտոտներու ապստամբութիւն|հերերոներու եւ հոտենտոտներու ոչնչացումէն]] մինչեւ [[Հարաւ Սլաւիոյ փլուզում]], երբ սպաննող կողմը իր գործողութիւններու շարժառիթ կը համարէ զոհին դիմադրութիւնը<ref name="Bloxham-208-210">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր =208-210}}</ref>: Հակադարձելով սադրանքներու վարկածին` [[Քրիստոֆըր Ճոզըֆ Ուոքըր]]ը կը նշէ, որ ան կը հակասէ ժամանակագրութեան, քանի որ հայերու առաջին արտաքսումը տեղի ունեցած էր [[[[8 Ապրիլ]] 1915-ին [[Զէյթուն]]]] քաղաքին մէջ, եւ օրինակ կը բերէ Ստենֆորդ Շոուն, որ, արդարացնելով թրքական իշխանութիւններու գործողութիւնները Թուրքիոյ ժամանակակից պատմութեան մասին գիրքին մէջ, ոչ մէկ ձեւով կը յիշատակէ Վանի (1915-ի Ապրիլի կէսերուն) հայկական ապստամբութեան նախորդող հայերու արտաքսումները եւ սպանութիւնները<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-218-219">Richard G. Hovannisian:The Armenian People from Ancient to Modern Times, volume=2, pages=218-219</ref>:

Այս փաստարկի քննադատները կը մատնանշեն, որ Մաքքարտնիի աշխատանքը ճշգրտօրէն կը նկարագրէ պատմաբաններու կողմէ յաճախ թերագնահատուած փոխանակուող իսլամներու տառապանքները եւ ցոյց կու տայ, որ ցեղային[[ազգայնամոլութիւն]]ը յատուկ էր ոչ միայն երիտթուրքերու կառավարութեան:կառավարութեան։ Այնուամենայնիւ, անոր հայկական հարցի մեկնաբանութիւնը շատ վիճելի է<ref name="Erik Jan Zֆrcher 345">{{Գիրք|հեղինակ=Zurcher|վերնագիր=Turkey: A Modern History|մեջբերուող էջեր=345}}</ref> եւ ոչ իրաւացիօրէն ստեղծուած իրավիճակը կը տարածէ հայերու վրայ:վրայ։ Քննադատներու կարծիքով, Մաքքարտնի կը ներկայացնէ «մուսուլման եւ հայազգի ազգաբնակչութեան փոխանակումը»` հիմնուելով ոչ հաւաստի նախադրեալներու վրայ. այն է` որ հայերը այդ ժամանակ ունէին պետութիւն, որու հետ կատարուած է այդ փոխանակումը, եւ երիտթուրքերու կառավարութեան` հայերու ոչնչացման մէջ ներքաշուած ըլլալուն կ՛արդարացնէր անյաղթահարելի պատմական ուժով:ուժով։ Մաքքարտնիի` բնակչութեան փոխանակման ստեղծուած հանգամանքներուն մէջ հայերու զանգուածային ոչնչացումներէն խուսափելու անհնարութեան պնդումները կը վիժեցնեն ժխտման միւս եղանակներէն մէկը` «սադրանքներու վարկածը», քանի որ այդ պնդումներով կ՛ենթադրուի հայերու զանգուածային ջարդեր` անկախ հայ յեղափոխականներու ճնշումներ հրահրելու ցանկութիւններէն<ref name="Bloxham-210-211">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|մէջբերուող էջեր =210-211}}</ref>:

Հայերու ցեղասպանութեան ժխտման համար ժողովրդագրական փաստարկը օգտագործող առաջին պատմաբանը [[Ստենֆորդ Շու]]ն էր:էր։ «''History of the Ottoman Empire and modern Turkey''է («Օսմանեան կայսրութեան եւ ժամանակակից Թուրքիոյ պատմութիւն») գիրքին առաջին հրատարակութեան մէջ ան Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայերու թիւը նշած էր 1,300 000, իսկ զոհերու թիւը՝ 200,000 (300,000` երկրորդ հրատարակութեան մէջ)<ref name="Shaw-1977">{{Գիրք|հեղնակ=Stanford J. Shaw|վերնագիր=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|հատոր=2}}</ref>: Միեւնոյն ժամանակ Քեմալ Քարպատ կը պնդէ, որ [[1914]]-ի օսմանեան մարդահամարը առաւել հաւաստի է եւ կը նշէ, որ օսմանեան կայսրութեան մէջ հայերու թիւը 1,165 000 է<ref name="Karpat-54-188">''Kemal H. Karpat'' Onoman Population 1830-1 914. Demographic and Social Characteristics. Madison: The University of Wisconsin Press, 1985. էջեր 54 եւ 188</ref>: Ճասթին Մաքքարտնի, նոյնպէս հիմնուելով օսմանեան վիճակագրութեան վրայ, հայերու թիւը Օսմանեան կայսրութեան մէջ կը նշէ 1,493276 հայ, որոնցմէ 600,000-ը, այսինքն` բնակչութեան 40 %-ը զոհուած է պատերազմներու ժամանակ<ref name="McCarthy-1983-112-130">''Justin McCarthy'' Muslim and Minorities. The Population of Onoman Anatolia and the End of the Empire (New York: New York University Press, 1983). էջեր 112 եւ 130</ref>: Այս փաստարկի քննադատները կը նշեն, որ [[1844]]-ի օսմանեան մարդահամարը ցոյց կու տայ 2,4 միլիոն հայ, իսկ [[1881]]-[[1882]] թուականներուն` 1,048 143 հայ:հայ։ Ցեղասպանութիւնը ժխտող պատմաբանները ի վիճակի չեն բացատրած 1880-ական թուականներու հայ ազգաբնակչութեան այնքան նուազումը:նուազումը։ Ըստ քննադատներու` Օսմանեան կայսրութիւնը [[1880]]-ական թուականներուն կը կեղծէր թիւերը եւ քաղաքական նկատառումներով երկու անգամ կը նուազեցնէր հայերու թուաքանակը:թուաքանակը։ Պաշտօնական վիճակագրութեան սխալներու ապացոյց է նաեւ այն փաստը, որ թիւերով հայերէն հաւաքուած հարկը երկու անգամ կը գերազանցէր օսմանեան վիճակագրութեան վրայ հիմնուած հաշուարկային հարկը:հարկը։ Բացի այդ, 1915-ի գարնան [[Տիարպեքիր]]ի նահանգապետը կը հաղորդէր վիլայեթէն 120,000 հայերու արտաքսման մասին այն ժամանակ, երբ պաշտօնական տուեալներով հայ ազգաբնակչութիւնը նահանգին մէջ կը կազմէր ընդամէնը 73,226 մարդ<ref name="Kռvorkian:The Armenian Genocide-267-278">{{Գիրք|հեղինակ=Raymond Kռvorkian|վերնագիր=The Armenian Genocide: A Complete History|մէջբերուող էջեր=267-278}}</ref>:

Այս փաստարկի համաձայն, [[Հոլոքոստ (արեւմտահայերէն)|Հոլոքոստը]] իւրատեսակ էր եւ աննախադէպ, իսկ հայերու ոչնչացումը իրենց կողմէ կը ներկայացնէր սարսափելի ողբերգութիւն, սակայն կը կրէր սահմանափակ բնոյթ եւ ունէր մտաւորական եւ քաղաքական միտումներ:միտումներ։ Ցեղասպանութեան յայտնի հետազօտողներ [[Իեկուտա Փաուըր]]ը, [[Տեպորա Լիփշտադ]]ը, [[Ռոպըրթ Միլսըն]]ը եւ [[Մայքլ Մարուս]]ը կը խոստովանին, որ հայերու ցեղասպանութիւն տեղի ունեցած է, սակայն անոնց կողմէ անտրամաբանական եւ իւրայատուկ համարուող Հոլոքոստի դասին չի դասուիր:դասուիր։ Վերջին տարիներուն Փաուըրի եւ Լիփշդատի հայեացքները փոխուած են:են։ Այսպէս, Փաուըր կը յայտարարէ, թէ հայերուն ռազմական դրդապատճառներով սպանելու պնդումը ճշմարիտ չէ, այլ անիկա քաղաքացիական փոքրամասնութեան վրայ կազմակերպուած յարձակում էր:էր։ Համեմատական փաստարկի հիման վրայ հայերու ցեղասպանութիւնը ժխտող մեծագոյն հետազօտողները [[Սթիվըն Կաց]]ը (ըստ Տէյվիտ Մաքտոնալտի) եւ [[Գիւթեր Լեւի]]ն են<ref name="MacDonald 139-140">{{Գիրք|վերնագիր=Identity Politics in the Age of Genocide|մէջբերուող էջեր=136-143}}</ref>: Հարկ է նշել, որ Կացի ստորագրութիւնը առկայ է Հոլոքոստի 126 հետազօտողներու նամակին տակ, որու հետ ճանչցուած է նաեւ հայերու ցեղասպանութիւնը<ref name="Statement by 126 Holocaust Scholars, Holders of Academic Chairs, and Directors of Holocaust Research and Studies Centers">March 7, 2000. [http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.21/current_category.3/affirmation_detail.html Statement by 126 Holocaust Scholars, Holders of Academic Chairs, and Directors of Holocaust Research and Studies Centers]</ref>:

Յարաբերապաշտները կը բերեն [[գերմանական նացիզմ]]ի եւ տարբեր թրքական գաղափարախօսութիւններու միջեւ տարբերութիւնները` ժխտելով ռասիստական հողի վրայ հայերու ցեղասպանութեան հնարաւորութիւնը եւ անոր կը վերագրեն քաղաքականապէս արդարացուած բնոյթ:բնոյթ։ Այս տեսակէտին համաձայն` հայերու ոչնչացումը առաջ բերած են [[Իթթիհատ]]ի կողմէ անոնց ընկալելը որպէս թշնամիի գործակալներու:գործակալներու։ Որպէս այդ մտահանգման ապացոյց` յարաբերապաշտները յղում կը կատարեն նաեւ հայերու սպանութիւններու սահմանափակ բնոյթին եւ Իթթիհատի` աշխարհի բոլոր հայերը վերացնելու մտադրութեան բացակայութիւնը:բացակայութիւնը։ Կաց կ՛ընդունի, որ հայերը կորսնցուցած են 550, 000-800 000 հոգի եւ կը քննադատէ հայկական ողբերգութիւնը ժխտելու թրքական կառավարութեան ջանքերը:ջանքերը։ Սակայն ան կը պնդէ, որ թուրքերը հայերու մէջ կը տեսնէին միայն ազգայնական սպառնալիք եւ այդ սպառնալիքը վերանալուն պէս դադրեցան նաեւ հայերու սպանութիւնները:սպանութիւնները։ Կաց Հոլոքոստի հետ սկզբունքային տարբերութիւն կը համարէ հայերու` իսլամ ընդունելով կենդանի մնալու թէական հնարաւորութիւնը այն դէպքին մէջ, երբ հրեաները պէտք է ոչնչացուէին ցանկացած պարագային<ref name="Steven T. Katz. The Uniqueness of the Holocaust: The Historical Dimension">''Steven T. Katz''. The Uniqueness of the Holocaust: The Historical Dimension // {{Գիրք|հեղինակ=Alan S. Rosenbaum|վերնագիր=Is the Holocaust unique?|մէջբերուող էջեր=55-74}}</ref>:

Քննադատները կը հերքեն, որ հայերու սպանութիւնները շարունակուած են նաեւ աւելի ուշ` Իթթիհատի` քեմալիստներու կողմէ հեռացուելէ ետք, եւ որ հայերը լիովին չոչնչացան Անդրկովկասի մէջ խորհրդային զօրքերու դիմադրութիւններու պատճառով:պատճառով։ Առարկելով «համընդհանուր ոչնչացման» փաստարկի դէմ` քննադատները օրինակ կը բերեն, որ կէս միլիոն գերմանացի հրեաներէն 165,000-ը մեկնեցան կամ աքսորուեցան. Ֆրանսայի մէջ 330,000 հրեաներէն զոհուեցաւ 80,000-ը<ref name="MacDonald 139-140"/>, իսկ եւրոպացի զոհուած հրեաներու թիւը (60 %) համադրելի է զոհուած թրքահպատակ հայերու թիւին հետ (50-70 %): Իր հերթին, [[Վահագն Դադրեան]], վերլուծելով հայերու ցեղասպանութեան եւ Հոլոքոստի միջեւ կապերը, կը գտնէ, որ հայերու ցեղասպանութիւնը որոշ իմաստով կը գերազանցէ Հոլոքոստը:Հոլոքոստը։ Դադրեանի տեսակէտին համաձայն, հայերու ցեղասպանութեան արդիւնքին մէջ ոչնչացուած է հայկական նիւթական մշակոյթին մեծ մասը եւ, ի տարբերութիւն հրեաներու, անոնք կորսնցուցած են եւ ոչ թէ գտած են իրենց պատմական հայրենիքը:հայրենիքը։ Հայերու սպանութիւնները կատարուած են աւելի դաժան եղանակներով, որոնք կ՛ուղեկցէին զոհերու տեւական տառապանքներով:տառապանքներով։ Հոլոքոստի կենդանի մնացած զոհերը արդիւնքին մէջ փոխ հատուցում ստացան, իսկ հայերը` ոչ:ոչ։ Վերջապէս, Հոլոքոստի մեղաւորները [[Նիւրնբերգեան դատավարութիւն|դատապարտուեցան]], իսկ հայերու ցեղասպանութեան մեղաւորները` ոչ<ref name="Dadrian. The Comparative Aspects of the Armenian and Jewish Cases of Genocide">''Vahakn N. Dadrian''. The Comparative Aspects of the Armenian and Jewish Cases of Genocide: A Sociohistorical Perspective // {{Գիրք|վերնագիր=Is the Holocaust unique?|հեղինակ=S. Rosenbaum|մէջբերուող էջեր=139-174}}</ref>:

Հայերու ցեղասպանութիւնը ժխտող քաղաքական գործիչներն ու պատմաբանները կը բերեն օսմանեան առաջնորդներու` հայերու ոչնչացման ուղղուած հրամանները հաստատող փաստաթուղթերու բացակայութեան փաստարկը:փաստարկը։ [[Անքարա]]յի Պիլքենտեան համալսարանի միջազգային յարաբերութիւններու ամպիոնի վարիչ [[Նորման Սթոուն]]ըկը համարէ, որ ցեղասպանութեան քաղաքականութեան փաստաթղթային ապացոյցները կը բացակային<ref name="Stone-2006">[http://www.turkishcoalition.org/media/stone.pdf Norman Stone: «There is No Armenian Genocideէ. JTW News, 21/10/2006.]</ref>: Այդ փաստարկին հակած է նաեւ [[Գիւնթեր Լեւի]]ն, որ միակ պատմաբանն է, որ փաստօրէն կը ժխտէ ինչպէս հայերու, այնպէս ալ [[հնդիկներու ցեղասպանութիւն|ամերիկեան հնդիկներու]] եւ [[գնչուներու ցեղասպանութիւն]]ը: Իր տեսակէտը հիմնաւորելով «Revisiting the Armenian Genocideէ («հայերու ցեղասպանութեան վերանայում») յօդուածին մէջ` Լեւի կը նշէ, որ հայերու ցեղասպանութիւնը վիճարկուած է բազմաթիւ թուրք եւ արեւմտեան պատմաբաններու կողմէ:կողմէ։ Ըստ Լեւիի` հայերու ցեղասպանութեան վարկածը հիմնուած է երեք կասկածելի փաստարկներու վրայ` [[Երիտթուրքերու դատավարութիւն ([[1919]]-[[1920]])|ռազմական տրիբունալի]] [[1919]] թուականի որոշումներու, [[Յատուկ կազմակերպութիւն (Թուրքիա)|յատուկ կազմակերպութեան]] հայերու ջարդերուն մէջ ունեցած դերի եւ Նամի Պէյի` [[Թալեաթ]]ի հայերու ոչնչացման մասին հեռագրեր պարունակող յուշագրութիւններու վրայ:վրայ։ Լեւի կը գտնէ, որ տրիբունալն կ՛անցնէր [[Անտանտ]]ի ճնշման տակ` [[երիտթուրքեր (արեւմտահայերէն)|երիտթուրքերու]] ռեժիմը վարկաբեկելու նպատակով եւ չէր համապատասխաներ արեւմտեան արդարադատութեան չափանիշներուն:չափանիշներուն։ Տրիբունալի ամենալուրջ թերութիւնը Լեւին կը համարէ անոր բոլոր փաստաթուղթերու կորուստը, ինչպէս նաեւ թրքական մամուլի մէջ հրատարակուած նիւթերու` դատական գործընթացի բնօրինակներուն համապատասխանելիութիւնը հաստատելու անհնարութիւնը:անհնարութիւնը։ Որպէս օրինակ Լեւի կը բերէ Դադրեանի կողմէն Վեհիպ փաշայի նկատմամբ մեղադրական դատավճիռի հիման վրայ կատարուած վերլուծութիւնը, այն ժամանակ, երբ իր տեղեկութիւններով, դատարանի այդ մեղադրանքը բացառող փաստագրական նիւթերը կը բացակային:բացակային։ Ըստ Լեւիի` Յատուկ կազմակերպութեան մասին պնդումները հիմնաւորուած են ոչ թէ փաստարկներով, այլ ենթադրութիւններով:ենթադրութիւններով։ Ժխտելով Նամի Պէյի յուշագրութիւնները` Լեւի յղում կը կատարէ թուրք հեղինակներ [[Շինասի Օրէլ]]ի ({{lang-tr|Şinasi Orel}}) եւ [[Սուրեյայ Իւջա]]յի ({{lang-tr|Sֆreyya Yuca}}) աշխատութիւններուն, որոնք կը գտնեն, որ հայերը դիտաւորեալ ոչնչացուցած են բնօրինակները, որպէսզի անհնար ըլլայ փաստաթուղթերու շինծու ըլլալն ապացուցել<ref name="meforum-748">[http://www.meforum.org/748/revisiting-the-armenian-genocide Guenter Lewy. Revisiting the Armenian Genocide] // Middle East Quarterly, Fall 2005, էջեր 3-12</ref>:

Լեւիի յօդուածին մէջ ծաւալուն քննադատութիւն կը պարունակեն[[Վահագն Տատրեան]]ի («Vahakn Dadrian responds to Guenther Lewyէ, «Վահագն Տատրեանը պատասխանում է Գիւնթեր Լեւիին») եւ [[Թաներ Աքչամ]]ի («Review Essay: Guenter Lewy's The Armenian Massacres in Ottoman Turkeyէ, «ակնարկի գրախօսութիւն. Գիւնթեր Լեւիի հայերու ջարդերը Oսմանեան Թուրքիոյ մէջ») գործերը:գործերը։ Տատրեան բազմաթիւ օրինակներ կը բերէ, որոնք ցոյց կու տան, որ Լեւիի յօդուածը լի է կասկածելի պնդումներով եւ սխալներով, որոշ դէպքերու պարագային` գիտակցաբար, եւ որ ան ցոյց կու տայ Լեւիի` թրքերէնի վատ իմացութիւնը, նամանաւանդ` օսմանա-թրքական լեզուի:լեզուի։ Մեկնաբանելով Լեւիի ափսոսանքը տրիբունալի պահոցի անհետացման առիթով` Տատրեան կը նշէ, որ այդ իրադարձութիւնը զարմանալիօրէն կը համընկնի [[1922]] ի քեմալիստներու կողմէն [[Ստամպուլ]]ի գրաւման հետ:հետ։ Տատրեան նաեւ կ՛ենթադրէ, որ Լեւի կ՛անտեսէ իր վարկածներուն հակասող հսկայածաւալ փաստաթուղթերը եւ վկայութիւնները<ref name="Dhimmi Watch">{{cite web

Մաքտոնալտ, քննադատելով Լեւիի դիրքորոշումը, Տատրեանի հետ համակարծիք է, որ խօսելով հայերու ցեղասպանութեան վերաբերեալ ակադեմական տարաձայնութիւններու եւ հաւասարազօր տեսակէտերու մասին` Լեւի իրականին մէջ կը նշէ միայն թրքական եւ բացայայտ թրքամէտ աղբիւրներ:աղբիւրներ։ Մաքտոնալտ Լեւիի` հայերու կողմէն միտումնաւոր կերպով ջարդերու մասին վկայող փաստաթուղթերու ոչնչացման փաստարկները համանման կը համարէ [[Հոլոքոստ (արեւմտահայերէն)|Հոլոքոստը]] ժխտողներու [[Աննա Ֆրանկի օրագիրը|աննայ Ֆրանկի օրագրի]] եւ [[գազախցիկներ (արեւմտահայերէն)|գազախցիկներու]] հերքման փաստարկները<ref name="MacDonald 139-140">{{Գիրք|վերնագիր=Identity Politics in the Age of Genocide|մէջբերուող էջեր=136-143}}</ref>:

Աքչամ նոյնպէս կը նշէ, որ Լեւիի աշխատութեան մէջ առկայ են բազմաթիւ փաստացի անճշտութիւններ, որոնք բաւարար հիմք են զայն ոչ հաւաստի համարելու համար:համար։ Տատրեանի քննադատութենէն ետք Լեւի, այդ յօդուածն օգտագործելով որպէս գիրքի նախաբան<ref name="Lewy">Guenter Lewy. The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide (Salt Lake City: University of Utah Press, 2004)</ref>, կը ճշդէ որոշ սխալներ, այնուամենայնիւ Աքչամ բազմաթիւ փաստացի սխալներ կը գտնէ նաեւ ճշդուած տարբերակին մէջ:մէջ։ Քննադատելով յօդուածին բովանդակային կողմը` Աքչամ կը նշէ, որ Լեւիի «յաղթողներու դատարանի» ոչ արդարացիութեան մասին պնդումները, չնայած այդ մարմիններու քաղաքական բնոյթին, նոյն յաջողութեամբ կարելի է կիրառել բոլոր համանման դատարաններու հանդէպ` [[Նիւրնբերգեան դատավարութիւն|նիւրնբերգեան գործընթացին]], նախկին Հարաւ Սլաւիոյ հարցով քրէական դատարանին եւայլն:եւայլն։ Աքչամ կը նշէ, որ Վեհիպ փաշայի ցուցմունքներու բացակայութեան մասին` Լեւի տեղեակ չէ, որ անոնք ամբողջութեամբ հրապարակուած են այդ ժամանակաշրջանի մամուլին մէջ:մէջ։ Վեհիպ փաշայի ցուցմունքները ամբողջութեամբ կը պահպանուին նաեւ [[Երուսաղէմի Հայոց պատրիարքութիւն|երուսաղէմի Հայկական պատրիարքարան]]ի պահոցի մէջ, այդ թեքսթերը լիովին կը համապատասխանեն իրարու եւ կը համադրուին մեղադրական եզրակացութեան մէջ տեղ գտած ցուցմունքներէն առնուած քաղուածքներու հետ:հետ։ Թերթերու հրապարակումները, յիշողութիւնները, Երուսաղէմի Պատրիարքութեան պահոցները մեղադրական եզրակացութեան հետ համեմատելով` տրիբունալի նիւթերու հաւաստիութիւնը ստուգելու նմանօրինակ հնարաւորութիւն Աքչամ կը տեսնէ բոլոր միւս դէպքերուն մէջ<ref name="Akcham">Taner Akcham. Review Essay: Guenter Lewy's The Armenian Massacres in Ottoman Turkey. // Genocide Studies and Prevention 3, 1 (April 2008): 111-145</ref>:

Թրքական կողմը կը պնդէ, որ անհաւատարիմ հայերը Օսմանեան կայսրութեան մէջ սպաննած են 1,1 միլիոն մուսուլմաններ եւ 100.000 հրեաներ:հրեաներ։ Եաիր Օրոնը կը նշէ, որ վերջին «սպանութիւնը» երբեք չէ յիշատակուած հրեայ հետազօտողներու կողմէ եւ կը հանդիսանայ թուրքերու կողմէն փորձ խաղալ հալածքներու հանդէպ հրեական զգացմունքայնութեան հետ, որ աւելի կը խոստանայ [[Հոլոքոստ (արեւմտահայերէն)|Հոլոքոստի]] պայմաններուն:պայմաններուն։ Համաձայն օսմանական պաշտօնական վիճակագրութեան` շրջաններուն, ուր հայերուն կը վերագրուի հակաօսմանեան չարագործութիւններ, հրեաներու թիւը չէ անցած 4000-ը:ը։ Այս փաստերու հանդէպ հրեական հակադարձութեան բացակայութիւնը եւ որոշակի աղբիւրներուն յղումը, ըստ Օրոնի, այս իրադարձութիւնները անհնարին կը դարձնեն:դարձնեն։ Ան կը նշէ, որ, հակառակը, անոր յայտնի են հրեական աղբիւրներ, ուր կը նշուին հայերու օգնութիւնը [[հրեական ջարդեր]]ու ժամանակ [[19-րդ դար]]ու վերջին եւ [[20-րդ դար]]ի առաջին տասնամեակներուն:տասնամեակներուն։

Ինքը` [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիան]], իր պահոցները բանալու մասին առաջին անգամ պաշտօնապէս յայտարարած է [[1989]] թուականին:թուականին։ Այս յայտարարութեան կապակցութեամբ [[Եաիր Օրոն]]ը կը նշէ, որ անոնցէ ետք թրքական կառավարութիւնը դեռեւս քանի մը անգամ յայտարարած է հերթական անգամ «պահոցներու բացման» մասին այն դէպքին, երբ իրականի մէջ փաստաթուղթերու հասանելիութիւնը սահմանափակուած է<ref name="Auron_259-260">Yair Auron "The banality of denial: Israel and the Armenian genocide", pages 259-260</ref>: Հիզեր Ռեյը նոյնպէս համաձայն է, որ գիտնականներուն վաղուց մերժուած է օսմանեան պահոցներու հասանելիութեան թոյլտուութիւնը. «1980-ականներու վերջերուն թրքական կառավարութեան կողմէն որոշ պահոցներ մուտք գործելու թոյլտուութիւն տրուեցաւ, բայց անոնցմէ էր այն նիւթը, որ սահմանափակուած էր, եւ կառավարութիւնը շատ կողմնակալ մօտեցում կը ցուցաբերէր անոնց հանդէպ, որոնց թոյլ կը տրուէր ուսումնասիրել նիւթը»<ref>Heather Rae. State Identities and the Homogenisation of Peoples. Cambridge: Cambridge University Press, 2002, p. 128. ISBN 0-521-79708-X. «Scholars have long been denied access to Ottoman archives. In the late 1980s access was granted to some archives by the Turkish government, but it appears that the material was limited and the government took a very selective approach to who was allowed to study the materialէ</ref><ref>Vahakn Dadrian. «Ottoman archives and Denial of the Armenian Genocideէ in The Armenian Genocide: History, Politics and Ethics. Richard G. Hovannisian (ed.) New York: Palgrave MacMillan, 1992.</ref>: Նմանատիպ տեսակէտ յայտնեց նաեւ Թաներ Աքչամը<ref>Taner Akcam. A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility. Macmillan, 2007, ISBN 1466832126, 9781466832121. Стр. 5 «While we are missing a significant portion of these papers, what remains in the Ottoman archives and in court records is sufficient to show that the CUP Central Committee, and the Special Organization it set up to carry out its plan, did deliberately attempt to destroy the Armenian populationէ</ref>: [[Հոկտեմբեր]] [[2000]] թուականին թրքական քաղաքական գործիչ Մուստաֆայ Շիւքրիի Էլեկդադագը նոյնպէս հաւաստեց, որ թրքական պահոցները բացուած չեն եղած ուսումնասիրութիւններու համար:համար։<ref name="Sukru" />

[[WikiLeaks]]-ի հրապարակած փաստաթուղթերուն մաս կը կազեն անոնք որոնք,արկայ էր [[Ստամպուլ]]ի մէջ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի գրագոյն հիւպատոսի հաղորդագրութիւնը, ուր գրառուած է անոր զրոյցը թրքական պատմաբան [[Հալիլ Բերքթա]]ի հետ [[Յունիս]] [[2004]] թուականին:թուականին։ Բերկթայը կը հաստատէ, որ թրքական պահոցները երկու անգամ ենթարկուած են «մաքրման» հայերու ցեղասպանութիւնը վկայող փաստաթուղթերէն` [[1919]] թուականին եւ [[20-րդ դար]]ու 90-ական թուականներուն<ref name="WikiLeaks">[http://www.mirrorspectator.com/2011/09/16/wikileaks-on-armenian-genocide-turkey-‘purged'-archives-to-destroy-evidence/ WikiLeaks on Armenian Genocide: Turkey ‘Purged' Archives to Destroy Evidence] // The Armenian Mirror Spectator, SEPTEMBER 16, 2011 ([http://web.archive.org/web/20110916220232/http://www.mirrorspectator.com/2011/09/16/wikileaks-on-armenian-genocide-turkey-‘purged'-archives-to-destroy-evidence/ պատճէն])</ref>:

[[1985]] թուականին Լոուրին այդ 69 գիտնականներէն մէկն էր, որոնք ստորագրած էին [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի նախագահին ուղղուած հայերու ցեղասպանութիւնը չճանաչելու առաջարկով նամակը:նամակը։

[[1990]] թուականին հոգեբան [[Ռոբերտ Լիֆթոն]]ը նամակ ստացաւ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի մէջ թրքական դեսպանէն` հայերու ցեղասպանութեան հարցի մեկնաբանութիւններով:մեկնաբանութիւններով։ Նամակին պատահաբար կցուած էր Լոուրիի տեքստը, որ կ՛ընդգրկէր խորհուրդներ ակադեմիական ուսումնասիրութիւններուն մէջ հայերու ցեղասպանութեան մասին յիշատակումները կանխելու համար:համար։ Կցուած յօդուածին մէջ շարադրուած յանձնարարականները [[Ռոբերտ Լիֆթոն]]ի եւ անոր կոլեգաներու կողմէն գնահատուեցին որպէս ակադեմիական էթիկայի կոպիտ խախտում եւ [[Վաշինգթօն]]ի թրքական դեսպանի կողմէն հայերու ցեղասպանութեան ժխտման փորձերու մեթոդներու օրինակներ<ref name="Smith">Smith, Roger W.; Markusen, Eric; Lifton, Robert Jay (Spring 1995). “Professional Ethics and the Denial of Armenian Genocide”. Holocaust and Genocide Studies 9 (1): 1-22</ref>: Փրինսթօնի համալսարան ուղարկուեցաւ «թրքական կառավարութեան կողմէն հայերու ցեղասպանութեան ժխտման եւ ակադեմիական միութեան գիտական կոռուպցիայի դէմ» հանրագիրը, ուր 150 մտաւորականներ կը պահանջէին Լոուրիին հեռացնել համալսարանէն:համալսարանէն։ Հանրագիրը այլ թիւերու մէջ ստորագրեցին [[Ռաուլ Հիլբերտ]]ը, [[Իեգուդայ Բաուեր]]ը, [[Իսրայէլ Չարնի]]ն, [[Ուիլեամ Սթայրոն]]ը, [[Սիւզէն Զոնթագ]]ը, [[Կուրթ Վոննեգուտ]]ը եւ [[Դերէք Ուոլքոթ]]ը: Լոուրիի հետ կապուած խայտառակ պատմութիւնը լուսաբանուեցաւ [[New York Times]], [[Boston Globe]] եւ այլ հանրայայտ Զլմ-ներուն մէջ:մէջ։ Չնայած Պրինսթօնեան համալսարանը հրաժարեցաւ ազատիլ Լոուրիին աշխատանքէն, այդ աղմուկը հայերու ցեղասպանութեան փաստերու եւ ցեղասպանութեան ժխտման վրայ ուշադրութիւն հրաւիրելու առիթ դարձաւ, տուժեց նաեւ համալսարանի հեղինակութիւնը<ref name="Encyclopedia of genocide 163-164">''Peter Balakian''. COMBATTING DENIALS OF THE ARMENIAN GENOCIDE IN ACADEMIA. // Israel W. Charny:Encyclopedia of genocide, pages 163-164</ref>:

[[Ռիչարդ Յովհաննիսեան]]ը կը նշէ, որ այդ հրապարակման մէջ կարեւոր դեր խաղաց Թրքական հետազօտութիւններու հիմնարկի տնօրէնը [[Հիթ Լոուրի]]ն: Այդ հիմնարկին մէջ նշուած յայտարարութիւնը ստորագրողներէն շատերը ստացան պատուոգրեր:պատուոգրեր։ Ըստ Փիթեր Սուրեանի` նամակը ստորագրողներէն շատերը, ըստ երեւոյթին, ունէին ուղղակի կամ անուղղակի շահեր թրքական կառավարութենէն:կառավարութենէն։ ԱՄՆ-ի Հայկական ասամբլէան վերլուծէն 69 ստորագրողներու ցուցակը եւ ցոյց տուաւ, որ անոնց մեծ մասը ցեղասպանութեան ժամանակաշրջանի մասնագէտ չէ, եւ որ աւելի կարեւոր է, որ ստորագրողներու մէջ մեծ թիւ կազմեն թրքական պաշտօնական աղբիւրներէն դրամաշնորհներ ստացողները<ref name="Lewis Affair">''Yves Ternon''. The “Lewis Affair” // {{Գիրք|հեղինակ=Richard G. Hovannisian|վերնագիր=Remembrance and denial: the case of the Armenian genocide|էջերի թիւ=241}}</ref><ref name="Hovannisian-227">{{Գիրք|հեղինակ=Richard G. Hovannisian|վերնագիր=Remembrance and denial: the case of the Armenian genocide|էջերի թիւ=227}}</ref>: Ցուցակը վերլուծած Սփերոս Վրիոնսը նոյնպէս կը յանգի այն եզրակացութեան, որ ստորագրողներու եւ անոնց հիմնարկներու զգալի մասը [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիայէն]] ուղղակի նիւթական ստացողներ էին<ref>մէջբերւում է ըսվ ''Kenneth S. Stern''-ի Holocaust Denial. Amer Jewish Committee, 1993. ISBN 0-87495-102-X. Р. 86-87. «''Academics have also been used to give a veneer of legitimacy to the denial of the Armenian genocide. Sixty-nine academics signed a New York Times ad in 1985, protesting a proposed day of remembrance for the victims of the Armenian genocide. According to Professor Peter Sourian, most of these academics „apparently benefited directly or indirectly from Turkish largess.“''է</ref><ref name=autogenerated1>The Psychological Satisfaction of Denials of the Holocaust or Other Genocides by Non-Extremists or Bigots, and Even by Known Scholars, by Israel Charny, «IDEAէ journal, July 17, 2001, Vol.6, no.1</ref>:

Ստորագրողները տարակուսանք կը յայտնէին «թուրքիա» եւ «ցեղասպանութիւն» բառերու կապակցութեամբ:կապակցութեամբ։ Այսպէս, նամակին մէջ կը նշուէր, որ ներկայիս Թուրքիոյ տարածքը կը հանդիսանայ [[Օսմանեան Թուրքիա|Օսմանեան Թուրքիոյ]] միայն մէկ մասը, եւ բանաձեւի մէջ «թուրքիա» եզրոյթի գործածումը անթոյլատրելի է:է։ [[Իւ Թերնոն]]ն այդ կապակցութեամբ կ՛ըսէ, որ նամակը ստորագրողները իրենց աշխատութիւններուն մէջ կ՛առաջնորդուին աւելի լիպերալ չափանիշներով. այսպէս` Պերնարտ Լուիսը «The Emergence of Modern Turkey» գիրքի միայն մէկ գլխուն մէջ «օսմանեան կայսրութիւն» եզրոյթի փոխարէն օգտագործած է «թուրքիա» եզրոյթը տասնմէկ անգամ:անգամ։ «ցեղասպանութիւն» որակումը գործածելուն դէմ նշուող փաստարկները Թերնոնը անընդունելի կը համարուի:համարուի։ Յայտարարութեան հրապարակումէն ետք Սորբոնի համալսարանի մասնագէտ [[Ժերար Շալեան]] իր հիասթափութիւնը յայտնեց, քանի որ ան ստորագրուած էր նաեւ իր կողմէն, եւ նամակ յղեց Պերնարտ Լուիսին:Լուիսին։ Լուիսը պատասխանեց անոր, որ այդ յայտարարութեան առիթը ամերիկա-թրքական յարաբերութիւնները չփչացնելն էր, եւ որ յայտարարութեան մէջ Թուրքիոյ կոչ կ՛ընէ բանալ իր պահոցները:պահոցները։ Շալեանը Լուիսին պատասխանեց, որ քաղաքավարի չէ (ազնիւ չ՛ըլլար ըսելու), որ Արեւմուտքի կողմէն ցեղասպանութիւնը չճանաչելու պատճառը [[Անատոլիա]]ի մէջ պատերազմի ժամանակ հայ ազգաբնակչութեան հանդէպ իրագործուած ցեղասպանութինը ապացուցող փաստերու ոչ բաւարար ըլլալն է, երբ իրականին մէջ պատճառը զգուշաւորութիւնն էր [[Հիւսիս-ատլանտեան դաշինք]]ի կայունութեան համար<ref name="Lewis Affair" />: [[2006]] թուականին [[Ժերար Շալեան]]ը եւ Թերնոնի համահեղինակութեամբ գիրք գրեց, որուն մէջ [[1915]] թուականի իրադարձութիւնները կը որակուին որպէս 1,5 միլիոն զոհերու պատճառ դարձած հայերու ցեղասպանութիւն<ref name="Chaliand">Gռrard Chaliand, Yves Ternon. 1915, Le gռnocide des Armռniens. Editions Complexe, 2006, ISBN 2804801020, 9782804801021</ref>:

[[Երուսաղէմի Հոլոքոստի եւ ցեղասպանութեան հիմնարկ]]ի տնօրէն [[Իսրայէլ Չարնի]]ն սեփական հետազօտութիւն անցկացուց ստորագրողներէն իւրաքանչիւրին մէկական հարցաթերթիկ ուղարկելով, որոնց մէջ տրուած էին շարք մը մանրամասն հարցեր. ի՞նչ կը մտածեն անոնք Թուրքիոյ հայերու մահուան մասին, կը գտնեն՞ արդէօք անոնք, որ հայերը կը խեղադիւրեն փաստերը եւ ի՞նչ կը մտածեն անոնք բաց նամակը ստորագրողներու մասին:մասին։ Հարցումներու արդիւնքները Չարնին կը նկարագրէ որպէս «տպաւորիչ ցուցանիշներ, որ նուազագոյնը որոշ հետազօտողներ խոստվանած էին, որ ըստ էութեան տեղի ոնեցած են հայերու ցեղասպանութեան փաստը կասկածի տակ չառնող հայերու զանգուածային սպանութիւններ, չնայած անոնցմէ ոչ մէկը չէր համաձայնած «ցեղասպանութիւն» եզրոյթի հետ, ոմանք խոստովանած էին, որ տեղի կ՛ունենայ հարցի նպատակաուղղուած խճճում եւ ժխտում թուրքերու կողմէն:կողմէն։ Հարցման նախյական տուեալները [[1990]] թուականին հրապարակուած են «Internet on the Holocaust and Genocide»-ի մէջ<ref>''Իսրայել Չարնի''. A Passion for Life and Rige at the Wasting of Life // ''Samuel Totten, Steven L. Jacobs''. Pioneers of genocide studies. Transaction Publishers, 2002. ISBN 0-7658-0151-5, 9780765801517. P. 456-464. «The results were impressive in conveying that at least several of the scholars acknowledged that major massacres of the Armenians had occurred, so that in effect there was no doubt about the Armenian Genocide, although none of them agreed to me word genocide, and several acknowledged that there was a pattern of obfuscation and denial by me Turks.»</ref>։

[[Հոկտեմբեր]] [[2000]] թուականին , երբ [[ԱՄՆ Ներկայացուցիչներու պալատ|ամն-ի Ներկայացուցիչներու պալատին մէջ]] կը քննարկուէր հայերու ցեղասպանութեան մասին հերթական բանաձեւը, «միլլիեթ» թերթին մէջ թրքական քաղաքական գործիչ Մուսթաֆայ Շիւքրիի Էլեքդաղը ({{lang-tr|Mustafa Şֆkrֆ Elekdağ}}) կը տրտնջէր, որ 69 գիտնականներու յայտարարութիւնը անօգուտ էր, քանի որ անոնցմէ ոչ մէկը, բացի Ջասթին Մաքքարտնիէն, չէր ցանկանար նոր յայտարարագիր լրացնել:լրացնել։ Էլեքդաղը այդ կը բացատրէ երկու դրդապատճառներով. .

69 ուղերձը ստորագրողներէն մէկը` [[Տանալտ Կուատաէրտ]]ը, [[դեկտեմբեր]] [[2006]] թուականին հրաժարական տուաւ Թրքական հետազօտութիւններու հիմնարկի ({{lang-en|Institute of Turkish Studies}}) տնօրէններու խորհուրդի ղեկավարի պաշտօնէն, որ այդ տեղը կը գրաւէր [[2001]] թուականէն:թուականէն։ Ան կը յայտարարէր, որ ստիպուած էր հրաժարական տալ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի մէջ [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]] դեսպան [[Նաբի Շէնսո]]յի ճնշման հետեւանքով այն բանէն ետք, երբ Թուրքիոյ մէջ հայերու սպանութիւնները բնորոշած էր որպէս ցեղասպանութիւն:ցեղասպանութիւն։ Շէնսոյը կը ժխտէր, որ ինքը ինչ-որ ազդեցութիւն ունեցած է հրաժարականի վրայ:վրայ։ Կուատաէրտի հրաժարականը սկանդալ առաջացրեց ակադեմիական միջավայրին մէջ:մէջ։ Ի նշան բողոքի` Թրքական հետազօտութիւններու հիմնարկի տնօրէններու խորհուրդի անդամներէն մի քանին եւս հրաժարականներ ներկայացրին:ներկայացրին։ Միջին Արեւելքի հետազօտութիւններու ասոցիացիայի ({{lang-en|Middle East Studies Association}}) տնօրէն Մերուաթ Հաթեմը ({{lang-en|Mervat Hatem}}) խիստ նամակ յղեց Թուրքիո՛ վարչապետ [[Էրդողան Ռեջեփ Թայիփ|էրդողան]]ին` իր մտահոգութիւնը յայտնելով թուրք պաշտօնեաներու կողմէն Թրքական հետազօտութիւններու հիմնարկի նիւթականացմանը հետ կանչելու մտադրութեան մասին յայտարարութիւններու կապակցութեամբ, եթէ Կուատաէրտը հրապարակայնօրէն չհրաժարի իր գնահատականներէն: Հաթեմը կը գտնէր նաեւ, որ հրաժարականը արմատապէս կը հակադրէ Թուրքիոյ կառավարութեան կողմէն առած [[1915]] թուականի իրադարձութիւններու քննարկումները գիտնականներուն թողնելու յայտարարութեանը: Կուատաէրտի յայտարարութեան համաձայն` Թրքական հետազօտութիւններու հիմնարկի տնօրէններու խորհուրդի անդամներուն զարմացուցած է, որ հիմնարկի նիւթականացումը ոչ թէ վստահութեան նշան է, այլ նուէր, որ ցանկացած պահուն կարող է չեղեալ համարուել:համարուել։<ref>''David Holthouse ''. [http://www.splcenter.org/blog/2008/06/06/institute-of-turkish-studies-chair-forced-out-for-rebuking-genocide-deniers/ Institute of Turkish Studies Chair Forced Out For Rebuking Genocide Deniers]. Southern Poverty Law Center, June 6, 2008</ref><ref>''Susan Kinzie''. [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/07/04/AR2008070402408.html Board Members Resign to Protest Chair’s Ousting]. The Washington Post. July 5, 2008 (պատճեն։ [http://www.peeep.us/80589db1 стр.1], [http://www.peeep.us/9f66a4f7 стр.2])</ref>:

Միաժամանակ շարք մը հետազօտողներ կը նշեն, որ խոշորագոյն հանրակրթական հանրագիտարաններուն մէջ հայերու ցեղասպանութեան մասին արտացոլուած են ռեւիզիոնիստական տեսակէտներ:տեսակէտներ։ «Collier's Encyclopediaէ, «Encyclopedia Americanaէ, «Encyclopedia of Islam New Editionէ, «Encyclopedia of the Modern Middle Eastէ եւ «The New Encyclopaedia Britannicaէ հանրագիտարաններէն միայն վերջինը կը հաղորդէ, որ այդ իրադարձութիւնները կարող են որակուիլ որպէս ցեղասպանութիւն: «Encyclopedia Americanaե-ի մէջ կը խօսուի «հայերու ոչնչացման փորձի» մասին, իսկ «Collier's Encyclopediaե-ն կը հաղորդէ միայն հայ ազգաբնակչութեան արտաքսման մասին<ref name="encarta" group="Ն">«Collier’s Encyclopedia» գնվել է Microsoft ընկերության կողմից, որը նրա մեջ ներառեց նաև «Encarta» հանրագիտարանը։ «Encarta»-ում 1915 թվականի իրադարձությունները որակվում են ցեղասպանություն. «The Armenian Genocide took place under cover of World War I and had four major stages.»</ref> Ռեւիզիոնիստական տեսակէտներ առկայ են նաեւ հայերու սպանութիւններու բացատրութիւններուն մէջ, որոնք վերագրւում են հայերու` ռուս զօրքերու հետ համագործակցութեանը:համագործակցութեանը։ [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիոյ]] եւ [[Օսմանեան կայսրութիւն|օսմանեան կայսրութեան]] մասին յօդուածներու բովանդակութեան մէջ գրեթէ չկան տեղեկութիւններ հայերու ոչնչացման մասին, իսկ [[երիտթուրքեր (արեւմտահայերէն)|երիտթուրքերու]] առաջնորդներու մասին յօդուածներուն մէջ ընդհանրապէս չէ խօսուած այդ գործընթացին մէջ անոնց դերի մասին:մասին։<ref>''Rouben Paul Adalian''. TREATMENT OF THE ARMENIAN GENOCIDE IN REPRESENTATIVE ENCYCLOPEDIAS // Israel W. Charny "Encyclopedia of genocide"</ref><ref name="Dolabjian">Dolabjian, Vartkes S.(2003) 'The Armenian Genocide as portrayed in the Encyclopaedia Brittanica' // Journal of Genocide Research, 5: 1, 103-115</ref>։

Հայերու ցեղասպանութեան հետ կապուած թրքական կառավարութեան ակադեմիական տեքստերու վրայ ազդեցութդան մեխանիզմը երեւան եկաւ «[[Էնկարտայ]]» հանրագիտարանի պատրաստման ժամանակ<ref>''John Shamsey''. 80 Years Too Late: The International Criminal Court and the 20th Century’s First Genocide // 11 Journal of Transnational Law & Policy 2001-2002. P.374</ref>։ Հանրագիտարանը մշակող [[Microsoft]] ընկերութիւնը դիմեց հանրայայտ հետազօտողներ [[Ռոնալդ Սիւնի]]ին եւ [[Հելեն Ֆեյն]]ին քանի մը, որոնցմէ են նաեւ հայերու ցեղասպանութեան հետ կապուած յօդուածներ գրելու առաջարկով:առաջարկով։ [[2000]] թուականի ամրանը [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]-ի մէջ Թուրքիոյ դեսպանը նամակ յղեց «էնկարտա»-ի խմբագրութիւն` բողոքելով հայերու սպանութիւնները նկարագրելիս «ցեղասպանութիւն» եզրոյթի գործածման դէմ:դէմ։ «էնկարտա»-ի խմբագիրն առաջարկեց Սիւնիին եւ Ֆեյնին փոփոխել յօդուածները, որպէսզի արտացոլուի կարծիքներու բազմազանութիւնը:բազմազանութիւնը։ Խմբագրի խօսքերով, թրքական կառավարութիւնը կ՛ըսպառնար ձերբակալել իրենց աշխատակիցներուն եւ արգիլել Microsoft ընկերութեան արտադրանքը, եթէ 1915 թուականի իրադարձութիւնները բնութագրեն որպէս ցեղասպանութիւն:ցեղասպանութիւն։ Սիւնին եւ Ֆեյնը հրաժարուեցան թրքական կառավարութեան ճնշումներու տակ փոփոխել յօդուածները, եւ արդիւնքը այն էր, որ «էնկարտա»-ն որոշեց յօդուածները թողնել նախնական տեսքով<ref>Ab Imperio, Ronald Grigor Suny "Dialogue on Genocide"</ref><ref>Helen Fein, "Chanfing minds at Microsoft: Armenian Genocide denial checked, " ISG Newsletter, No 25, Fall 2000, p 13.</ref>: [[1986]] թուականին հարաւային Անատոլիայի մէջ [[11-րդ դար]]ուն հայկական պետութեան գոյութիւնը հաստատող թրքական «[[Բրիտանիկայ հանրագիտարան]]ի» հրատարակութեանը մեղադրանք առաջադրուեցաւ թուրք ազգութեան հանդէպ քրէական յանցագործութիւն կատարելու համար:համար։ Պետական դատարանի անվտանգութեան գերագոյն դատախազը յայտարարեց, որ այդ «կը հակասէ պատմական փաստերուն» եւ հրատարակչութեան խմբագիր Պորտուրօղլուին ({{lang-en|Huya Porturoglu}}) սպառնաց 4,5 տարի բանտարկմամբ, որ կը նշանակէ, որ [[Բրիտանիկայ հանրագիտարան|բրիտանիկայ]]ն եւս հայերու ցեղասպանութեան հարցով ճնշումներու ենթարկուեցաւ<ref name="Dolabjian" />:

Ջարդերու մասին առաջին յիշատակումը «[[Բրիտանիկայ հանրագիտարան]]»-ին մէջ յայտնուեցաւ [[1922]] թուականին եւ ստորագրուած էր անգլիական հետախուզութեան գործակալ Չալդսի կողմէն ({{lang-en|W.J. Childs}}): Յօդուածին մէջ նկարագրուած էր անօգնական բնակչութեան տեղահանութիւնն ու սպանութիւնները:սպանութիւնները։ Տեղահանութիւնները կը որակուէին որպէս հայերու բնաջնջման ուղղակի միջոց, իսկ տեղահանութիւններու պաշտօնական պատճառը` զանգուածային սպանութիւններու առիթը:առիթը։ [[1926]] թուականի յաջորդ հրատարակութիւնը կը ներարէր իրադարձութիւններու նկարագրութիւններ` գրուած Պիթլիսի մէջ անգլիական նախկին փոխհիւպատոս Սաֆրաստեանի կողմէն, ըստ որուն հայերու օրինական ինքնապաշտպանութեան երեւոյթները օսմանական կառավարութեան կողմէն կը ներակայացուէին որպէս դաւաճանութիւն եւ բնաջնջման քաղաքականութեան համար շարժառիթ:շարժառիթ։ Բրիտանիկայի յաջորդ 14 հրատարակութիւններուն մէջ հէնց նոյն հեղինակէն ամփոփումներ կային, բայց [[1957]] թուականին հայ կանանց եւ երեխաներու անդատ սպանութիւններու մասին բաժինն անյայտ խմբագիրը ջնջուցեաւ:ջնջուցեաւ։ [[1968]] թուականէն Սաֆրաստեանի տեքստը փոխարինուեցաւ [[Չարլզ Դոուսէթ]]ի տեքստով, որ 600 000 հայերու ոչնչացման պատճառ կը նշէր անոնց համագործակցութիւնը [[ռուսեր]]ու հետ:հետ։ Դոուսէթի տեքստը ոչինչ չէր յայտնէր թրքական բանակի մէջ հայերու ծառայութիւններու եւ կանանց ու երեխաներու ոչնչացման մասին:մասին։ Որոշակի ձեւափոխութիւններով [[1985]] թուականէն տեքստը առկայ է Բրիտանիկայի յետագայ հրատարակութիւններուն մէջ:մէջ։

[[1974]] թուականի հրատարակութեան «Urartu and Armeniaէ («ուրարտու եւ Հայաստան») յօդուածին մէջ նոյն Չարլզ Դոուսէթը իրադարձութիւններու բոլորովին այլ մեկնաբանութիւն ներկայացուց` 1915 թուականի իրադարաձութիւնները անուանելով Հիտլերու «վերջնական որոշման» նմանօրինակը:նմանօրինակը։

Տեղեկատուութեան նմանօրինակ բացթողումներ կան նաեւ հայերու ցեղասպանութեան կազմակերպիչներու մասին յօդուածներուն մէջ:մէջ։ Այսպէս, Թալէաթի եւ Էնուէրի մասին յօդուածներուն մէջ կը բացակայի տեղեկատուութիւնը այն մասին, որ թրքական [[Երիտթուրքերու դատավարութիւն (1919-1920)|ռազմական դատարանի]] կողմէն դատապարտուած են մահապատիժի, որոնցմէ են` հայերու կոտորածներուն մասնակցութեան համար:համար։ Էնուէրի մասին յօդուածին մէչ ոչ մի յիշատակութիւն չկայ անոր` հայերու սպանութիւններուն մասնակցութեան մասին:մասին։ Մինչ 1969 թուականը ներառեալ Բրիտանիկայի հրատարակութիւններուն Թալէաթի մասին յօդուածին մէջ կը բացակայէր անոր` որպէս ներքին գործերու նախարարի` հայերու տեղահանութիւններու եւ անոնցմէ շատերու մահուան պատասխանատուութեան մասին տեքստը:տեքստը։ Յետագայ խմբագրումները բացառեցին այս բառերը եւ Թալէաթին կը ներկայացնեն որպէս «քաւութեան նոխազ», որուն վերագրուած են յանցագործութիւններ, որոնք ան չէր կարող կանխել<ref name="Dolabjian" />:

Թուրքիոյ Հանրապետութիւնը պաշտօնապէս եւ համակողմանիօրէն կը պաշտպանէ հայերու ցեղասպանութեան ժխտումը, ինչպէս նաեւ կը դիմէ էական միջոցներու՝ հայերու ցեղասպանութեան ժխտման լուսաբանման եւ [[քարոզչութիւն|քարոզչութեան]] համար, կ՛աջակցի եւ կը հովանաւորէ թրքական դիրքորոշման ճշմարտացիութիւնը ապահովող համալսարաններուն:համալսարաններուն։ Պետական մարմիններու կամ գիտական համակազմերու կողմէն Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանաչելու քննարկումներու ժամանակ Թուրքիա կ՛ըսպառնայ դիւանագիտական եւ առեւտրային պատժամիջոցներով եւ սեփական փոքրամասնութիւններու հանդէպ ճնշումներով:ճնշումներով։ Որպէսզի Թուրքիոյ մէջ վերացուի հայերու ներկայութեան հետքերը, երկրին մէջ պարբերաբար կ՛աւիրուին [[Հայկական ճարտարապետութիւն|հայկական ճարտարապետութեան]] յուշարձանները:յուշարձանները։<ref name="Totten 21" /><ref name="Bloxham-221, 228"/><ref name="Jones-157">''Adam Jones''. Genocide : a comprehensive introduction - 2nd ed. Routledge, 2011. ISBN 0-203-84696-6. P. 157 «Looting and pillaging were accompanied by a concerted campaign to destroy the Armenian cultural heritage.»</ref><ref name="Charny_561-562">{{Գիրք|հեղինակ =Israel W. Charny|վերնագիր=Encyclopedia of genocide|հատոր=1|մեջբերվող էջեր=561-562}} «Indicative of the destructive dimension of denial and the uninterrupted policy of erasing even the record of the once-Armenian presence in Turkey, historical Armenian structures ranging from thousand-year-old churches to entire ancient cities have been subjected to willful vandalism and in numerous instances to complete obliteration. Despite the three-thousand-year existence of the Armenians and their continuous construction of civilization in their historic homeland, no archeological site in Turkey is permitted designation as historically Armenian. While Ottoman Turkey persecuted and sought to destroy the living Armenian population, Republican Turkey has been methodically erasing the physical record of an extinguished civilization with the goal of blotting out even the memory of its existence.»</ref><ref name="Robert Bevan">[http://www.press.uchicago.edu/Misc/Chicago/1861892055.html Robert Bevan «The Destruction of Memory» pages 56-59. 2006, 240 pages ISBN 1-86189-205-5] «In contrast to Kristallnacht, where the destruction of architecture offered a warning of worse to come, the Turks have continued to remove, stone by stone, the evidence of millennia of Armenian architectural and art history following the mass murder and exile of the Armenian people.»</ref><ref name="UgurUmitUngor">{{Գիրք|հեղինակ=[[:en:Uğur Ümit Üngör|Ugur Ümit Üngör]]|վերնագիր=The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913-1950|հրատարկչություն=Oxford University Press|թվական=2012|isbn=978-0-19-965522-9|մեջբերվող էջեր=219|էջերի քանակ=328}}{{oq|en|The Kemalist regime continued on all fronts the preceding Young Turk policies of effacing physical traces of Armenian existence: churches were defaced and buildings rid of their Armenian inscriptions. Although the Armenians were gone, in a sense they were still deemed too visible. In Diyarbekir city, a landmark event that marked the decay of Armenian existence was the collapse of the church, Surp Giragos. Another important stage was the razing of the local Armenian cemeteries.}}</ref>։ Թեսայ Հոֆման կը նշէ, որ [[1970]]-[[1990]]-ական թուականներու դիտումնաւոր աւերածութիւններէն ետք հնագիտական պեղումներու եւ չորակաւորուած վերակագնման քօղի տակ ի յայտ եկաւ «կործանարար վերականգնումը», մասնաւորապէս` [[Անի (արեւմտահայերէն)|Անի]] քաղաքի պեղումներուն մէջ<ref name="TessaHofmann">Dr. Tessa Hofmann. [http://www.armenian.ch/gsa/Docs/faae02.pdf ARMENIANS IN TURKEY TODAY. A CRITICAL ASSESSMENT OF THE SITUATION OF THE ARMENIAN MINORITY IN THE TURKISH REPUBLIC] // ([http://web.archive.org/web/20140125020824/http://www.armenian.ch/gsa/Docs/faae02.pdf պատճէն])</ref>: Վերջին ժամանակներուն հայերու եւ այլ փոքրամասնութիւններու հանդէպ կը նկատուի դրական փոփոխութիւններ, մասնաւորապէս վերականգնուեցին քանի մը պատմական յուշարձաններ` [[Աղթամար կը ղզի (արեւմտահայերէն)|աղթամար կղզիի]] [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Աղթամար) (արեւմտահայերէն)|սուրբ Խաչ եկեղեցին]], [[Տիարբեքիր]]ի [[Սուրբ Կիրակոս եկեղեցի (Դիարբեքիր) (արեւմտահայերէն)|սուրբ Կիրակոս եկեղեցին]], «ցեղասպանութիւն» բառը կը դադարի արգելուած բառ ըլլալէ եւ այլն<ref>Cengiz AKTAR, Hrant Dink Foundation, Istanbul, TURKEY and Richard GIRAGOSIAN, Regional Studies Center, Yerevan, ARMENIA. [http://www.iris-france.org/docs/kfm_docs/docs/observatoire-pol-etrangere-europe/1-expo-afetnt-2013-433710en.pdf TURKEY-ARMENIA RELATIONS] // EP/EXPO/B/AFET/FWC/2009-01/Lot1/49</ref>:

[[301-րդ յօդուած (Թուրքիոյ քրէական օրէնսդրութիւն)|թուրքիոյ քրէական օրէնսգիրքի 301-րդ յօդուածը]] երկու տարուայ պատիժ կը նախատեսէ «թուրք ազգին վարկաբեկելու» համար (2008 թուականի խմբագրման մէջ` «թուրքականութիւնը» վիրաւորելու համար` 3 տարի): Այս յօդուածով կ՛անցնէին քանի մը աղմկահարոյց գործեր, որոնց մէջը ներգրաւուածները կը մեղադրէին 1915 թուականին հայերու զանգուածային սպանութիւններու փաստը հաստատելու մէջ:մէջ։ [[2005]] թուականին դատական հետապնդման ենթարկուեցաւ [[Նոբելեան մրցանակ]]ակիր [[Օրհան Փամուկ]]ը, 2006 թուականին` 6 ամիս կալանքի դատապարտուած [[Հրանտ Տինք]]ը: [[19 Յունուար]] [[2007]] թուականին Հրանտ Տինքը սպանուեցաւ 17-ամեայ թուրք ազգայնականի կողմէն, որ ըմբոստացած էր Տինքի` հայերու ցեղասպանութեան հարցերով ելոյթներու դէմ:դէմ։ Տինքի սպանութենէն եւ իսլամական ծայրահեղականներու կողմէն իր հասցէին սպառնալիքներէն ետք Օրհան Փամուկը լքեց Թուրքիան<ref name="Denial_History_Betrayed_1-4">Tony Taylor. Denial: History Betrayed. Melbourne Univ. Publishing, 2008. ISBN 0522859070, 9780522859072. էջ` 1-4</ref>:

Թուրքիոյ մէջ հայերու ցեղասպանութեան ժխտումը [[Օսմանեան կայսրութիւն|օսմանեան կայսրութեան]] քաղաքականութեան շարունակութիւնն է, որ կը մերժէր 19-րդ դարու վերջի [[Արեւմտահայերու զանգուածային կոտորածնէր (1894-1896)|հայերու զանգուածային սպանութիւնները]]: Զանգուածային սպանութիւններու դրոշմը ծանր բեռ էր Օսմանեան կայսրութեան յետնորդի համար, իսկ ժամանակակից [[Քեմալական շարժում|քեմալական]] վարչակարգը չափէն աւելի զգայուն էր շահարկուող թրքական «աւանդական» բարբարոսութեան հանդէպ:հանդէպ։ Ժխտումը նաեւ էական նշանակութիւն ունեցաւ Թուրքիոյ ստեղծման մասին առասպելներու ստեղծման եւ ազգային նոյնականացման ձեւաւորման գործընթացին մէջ:մէջ։ Թրքական վերնախաւէմ շատերը ունէին սեփական հետաքրքրութիւնները իրենց կողմէն հողերու եւ հայերու ունեցուածքի բռնազաւթման աղբիւրները կորսնցնելու գործին մէջ:մէջ։ [[Իթթիհաթ]]ի շատ յանցագործներ իրենց ազդեցութիւնը պահպանեցին նաեւ Թուրքիոյ Հանրապետութեան:Հանրապետութեան։ Երկրորդ համանխարհային պատերազմէն ետք [[Հոլոքոստ (արեւմտահայերէն)|Հոլոքոստի]] ճանաչման յետամասին Թուրքիա կը վախնար նացիստական Գերմանիոյ հետ համեմատուելէ:համեմատուելէ։ Թուրքիոյ փորձը խաբէութեան ճանապարհով քչացնել Օսմանեան կայսրութեան բնակուող հայերու թիւը, 1915 թուականի տեղահանութեան որոշման պատճառահետեւանքային խեղաթիւրումները յանգեցրին Թուրքիոյ կողմէ հովանաւորուող եւ պարբերական պատմութեան վերաձեւակերպմանը:վերաձեւակերպմանը։ Թրքական պատմագրութիւնը իր մէջ կը ներառէ նաեւ Անատոլիայի հազարամեակներ առաջ թրքական բնակչութեան, բոլոր [[եւրասիա]]կան մշակոյթներու հիմք հանդիսացող թրքական մշակոյթի վերաբերեալ քեմալական առասպելներ, կը մերժէ [[Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութիւն|կիլիկիոյ միջնադարեան հայկական թագաւորութեան]] <nowiki/>գոյութիւնը<ref name="Bloxham-207-209" />:

[[Դեկտեմբեր]] [[2008]] թուականին Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայերու ցեղասպանութեան համար ներողութիւն խնդրող թրքական մտաւորականութեան քանի մը ներկայացուցիչներու կողմէն կազմակերպուած համացանցային միջոցառման հասցէին Էրտողանը քննադատութեամբ հանդէս եկաւ:եկաւ։ Ան մասնաւորապէս նշեց.{{քաղուածք|մենք չենք կատարած այդ յանցագործութիւնը եւ խնդիր չունինք ներողութիւն խնդրելու: Ով մեղաւոր է, ան կարող է ներողութիւն հայցել: Բայց Թուրքիոյ Հանրապետութիւնն ու թուրք ժողովուրդը նման խնդիր չունին<ref>[https://archive.is/20120904032144/www.izvestia.ru/news/news194533 Премьер Турции не собирается извиняться за геноцид армян] // Известия. 18 декабря 2008 ([http://web.archive.org/web/20140618233601/http://izvestia.ru/news/441416 պատճէն])</ref>:|}}

[[Մարտ]] [[2010]] թուականին Էրտողանը յայտարարեց, որ առաջուայ պէս կը սպասէ հայկական իշխանութիւններու` համատեղ պատմաբաններու խումբ ձեւաւորելու նամակի պատասխանին<ref>[http://ru.trend.az/regions/met/turkey/1660001.html Турция ждет ответа от Армении на письмо о проведении совместного исследования - премьер-министр] // Trend.Az, 29 марта 2010 ([http://web.archive.org/web/20140618233745/http://www.trend.az/regions/met/turkey/1660001.html պատճէն])</ref>: [[Թաներ Աքչամ]]ը [[Յունիս]] [[2011]] թուականին [[Գլենդել]]ի մէջ կայացած գիտաժողովի ժամանակ յայտարարեց, որ իրեն գաղտնիութիւնը պահպանելու պայմանով [[Ստամպուլ]]էն յայտնած են, որ գիտնականներուն, որոնք պատրաստ են հայերու ցեղասպանութեան փաստը մերժել, վճարուած են ահռելի գումարներ:գումարներ։ {{քաղուածք|եթէ դուք աշխատէիք հայերու ցեղասպանութեան թեմայի շուրջ եւ օգտագործէիք այդ եզրոյթը, դուք միանգամից կը կորցնէիք աշխատանքը: Այս ալ այն հիմնական պատճառն է, որ ոչ մէկ թուրք գիտնական չի օգտագործեր «ցեղասպանութիւն» եզրոյթը, չնայած կան այդ եզրոյթը օգտագործող բազմաթիւ լրագրողներ եւ հասարակական գործիչներ: Եթէ ես ցանկանայի աշխատած Թուրքիոյ, ապա չէի կարողանար աշխատանք գտնել թրքական ոչ մէկ համալսարանի մէջ: Անոնցմէ ոչ մէկը ինձ աշխատանքի չէր ընդունէր, որովհետեւ անկէ ետք կը սկսէին «ահաբեկել» կառավարութիւնը, հասարակութիւնը եւ լրատուամիջոցները:<ref>[http://www.regnum.ru/news/fd-abroad/armenia/1448296.html МИД Турции покупает отрицание Геноцида армян у своих академиков - Times Higher Education] // Регнум. 23.09.2011 ([http://web.archive.org/web/20111228041107/http://www.regnum.ru/news/fd-abroad/armenia/1448296.html պատճէն])</ref>|}}

[[Ադրբեջանական Հանրապետութիւն|ադրբեջանը]] պետական մակարդակով կը ժխտէ 1915 թուականի հայերու ցեղասպանութիւնը:ցեղասպանութիւնը։ [[Հէյդար Ալիեւ]]ի կողմէն ձեւակերպուած պետական գաղափարախօսութեան համաձայն` հայերու ցեղասպանութիւնը կեղծիք է, իսկ այդ ժամանակ իրականին մէջ տեղի ունեցած է հայերու եւ ռուսերու կողմէն [[Գիւլիստանի պայմանագիր|1813 թուականէն]] տեւող ադրբեջանցիներու ցեղասպանութիւնը:ցեղասպանութիւնը։

[[1985]] եւ [[1987]] թուականներուն ԱՄՆ-ի մէջ ձեռնարկուեցան առաջին քայլերը [[Սենատ]]ի միջոցով ընդունած հայերու ցեղասպանութիւնը դատապարտող փաստաթուղթ:փաստաթուղթ։ [[1989]] թուականին [[Սենատ (արեւմտահայերէն)|Սենատի]] մէջ առաջարկուեցաւ 24 ապրիլը հայերու ցեղասպանութեան օր յայտարարելու հռչակագիր` նման Հոլոքոստի զոհերու օրուայ հռչակագրին:հռչակագրին։ Թուրքիա այս հռչակագիրի պատրաստման գործին մէջ մեղադրեց «վաշինգտօնի հրէական լոբբիին»: Սենատի մէջ քննարկումներու ժամանակ Թուրքիոյ հրէական կազմակերպութիւններն ու իսրայէլական դիւանագէտները փորձեր ըրին օտարացում մտցնելու հայերու ու հրէաներու միջեւ` այդպիսով թոյլ չտալով հռչակագրի ընդունումը, որ ԱՄՆ հրէական կազմակերպութիւններուն տհաճ իրավիճակի մէջ դրաւ:դրաւ։ Թուրքիոյ գլխաւոր րաբունին Սենատի իւրաքանչիւր անդամին անձնական նամակ յղեց, որուն մէջ կը ճանչնար «հայերու եւ թուրքերու հետ տեղի ունեցած ողբերգութիւնը», բայց կը ժխտէր ցեղասպանութիւնը:ցեղասպանութիւնը։ Ամն-ի մէջ Իսրայէլի դեսպանատան դերը քննադատուեցաւ քանի մը հրէական կազմակերպութիւններու եւ ԱՄՆ առաջնորդներու կողմէն, որոնք կողմ էին հայերու ցեղասպանութեան մասին հռչակագրին:հռչակագրին։ Թուրքիոյ արտաքին գործերու նախարարը հանդիպեցաւ «հակաանուանարկման լիգա»-յի առաջնորդներու հետ, բայց անոնք հրաժարուեցան աջակցել թուրքերուն:թուրքերուն։ Այնուամենայնիւ, հրէական համայնքի ներկայացուցիչները լուռ օգնում էին թուրքերուն<ref name="Auron_103-106">{{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր=The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =103-106}}</ref>:

Իսրայէլի մէջ հայկական հռչակագիրի կանխման գործին մէջ պետութեան դերը մամուլին մէջ առաջացուց խիստ քննադատութեան ալիք:ալիք։ Արտաքին գործերու նախարարի տեղակալ [[Բենիամին Նաթանեահոյ]]ւն ժխտեց Իսրայէլի կամ Հասարակայնութեան հետ կապերու ամերիկա-իսրայէլական յանձնախումբի որեւէ գործողութիւն` կապուած հայկական հռչակագրի հետ ([[Եաիր Օրոն]]ն այս յայտարարութիւնը կը գնահատէ որպէս ակնառու սուտ)<ref name="Auron_107-110">{{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր=The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =107-110}}</ref>:

Հերթական հռչակագիրը [[2000]] թուականին մուտք գործեց արդէն [[Կոնգրէս|ամն Կոնգրէս]] եւ աջակցութիւն ստացաւ միջազգային յարաբերութիւններու յանձնախումբի կողմէն:կողմէն։ Հռչակագրի ընդունման պարագային Թուրքիա սպառնաց փակել Ինջիրլիկում Նատօ-ի ռազմական կայանը, որ կ՛օգտագործուէր [[Իրաք (արեւմտահայերէն)|Իրաքի]] դէմ պատերազմի ընթաձքին:ընթաձքին։ ԱՄՆ նախագահ [[Բիլ Քլինթոն|քլինթօնի]] կողմէն Կոնգրէսի վրայ ճնշում գործադրելէ ետք հռչակագիրը քննարկելու ժամանակ քանի մը ժամ առաջ հանուեցաւ օրակարգէն` Իրաքի մէջ ամերիկացիներու կեանքին հնարաւոր սպառնալիքի մեղադրանքով:մեղադրանքով։ Ըստ Նիցան Հորովիցի` թուրքերը նորէն կը փորձէին օգտագործել ԱՄՆ հրէական կազմակերպութիւնները, բայց անոնք հրաժարեցան, քանի որ հարցը առնչութիւն չունէր Իսրայէլի հետ եւ դուրս էր հրէական լոբբիի հնարաւորութիւններէն:հնարաւորութիւններէն։ Այնուամենայնիւ, հրէական կազմակերպութիւններու չէզոք պահուածքը քննադատութիւն առաջացուց<ref name="Auron_Press_2">Տե՛ս օրինակ Ha'aretz October 25, 2000 // Զտմ-ների ցուցակը տրւում է ըստ {{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր =The banality of denial: Israel and the Armenian genocide}} գրքի</ref>: Հարկ է նշել, որ չնայած հռչակագրին հակազդելուն` տարբեր տարիներին Քլինթոնը, ելոյթ ունենալով ապրիլի 24-ին, նշել էր Օսմանեան կայսրութիւնում հայերի զանգուածային սպանութիւնների մասին, բայց խուսափել էր «ցեղասպանութիւնէ բառից<ref name="Auron_111-115">{{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր =The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =111-115}}</ref>:

Ճանաչման կողմնակիցներու փաստարկները հիմնականին կը հիմնուին հարցի բարոյա-էթիկական կողմի վրայ:վրայ։ Իսրայէլա-թրքական յարաբերութիւններու սառեցումէն ետք սկսաւ շրջանառուիլ այն տեսակէտը, որ հայերու ցեղասպանութեան ճանաչումը համարժէք պատասխան կ՛ըլլայ իսլամամէտ դիրքորոշման եւ պաղեստինցիներուն մէջ սատարող Թուրքիոյ նոր իշխանութիւններուն:իշխանութիւններուն։ Ճանաչման հակառակորդները կը հիմնուին իրական քաղաքականութեան վրայ. Իսրայէլի հայ համայնքը փոքր է եւ հետաքրքրութիւն չի ներկայացնէր, հաշուի առնելով նոյնիսկ իսրայէլա-թրքական յարաբերութիւններու սառեցումը` ցեղասպանութեան ճանաչումը կարող է վերջնականապէս խզել անոնց, եւ հաշուի առնելով Իսրայէլի մերձակայքին մէջ թշնամիներու փանակը` Իսրայէլը չի կրնար ստեղծել եւս հզօր թշնամի մը:մը։ Իսրայէլի համար կարեւոր հանգամանք է նաեւ հայ համայնքներու խոցելիութիւնը արաբական երկրներուն մէջ եւ անոնց կախուածութիւնը տիրող վարչակարգերէն` այդ համայնքները դարձնելով Իսրայէլի թշնամիներ<ref name="Satanovsky">Евгений Сатановский (президент Института Ближнего Востока). [http://www.newswe.com/index.php?go=Pages&in=view&id=4410 Израиль и геноцид армян] // Интернет-газета «Мы здесьէ ([http://web.archive.org/web/20140614171758/http://www.newswe.com/index.php?go=Pages&in=view&id=4410 պատճէն])</ref>:

[[Յունիս]] [[1982]] թուականին [[Երուսաղէմ (արեւմտահայերէն)|Երուսաղէմի]] մէջ կը նախատեսուէր անցկացնել Հոլոքոստի եւ ցեղասպանութեան հարցերով առաջին միջազգային համաժողովը, որուն բացումը պէտք է կայանար [[Եադ վա-շեմ]] յուշակոթողին:յուշակոթողին։ Համաժողովի ծրագրին մէջ նախատեսուած էր 150 զեկուցում, որոնցմէ հինգը նուիրուած էին հայերու ցեղասպանութեանը:ցեղասպանութեանը։ Թուրքիան խիստ ճնշում գործադրեց Իսրայէլի վրայ, եւ Իսրայէլի Ագն-ն պահանջեց, որպէսզի համաժողովի կազմակերպիչները ծրագրերէն հանէին Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ յօդուածները:յօդուածները։ Արդիւնքը այն էր, որ հայկական զեկոյցները մնացին ծրագրին մէջ, բայց Եադ վա-շեմ յուշակոթողը համաժողովի կազմակերպիչներուն մերժեց, եւ ան տեղափոխուեցաւ Թել-աւիւ:աւիւ։ Համաժողովի շարք մը կազմակերպիչներ հրաժարական տուին` յայտարարելով թրքական հրէաներու վտանգի մասին:մասին։ Իսրայէլի Ագն-ը եւ Թուրքիան կը ժխտէին կազմակերպիչներու եւ մասնակիցներու վրայ ճնշում գործադրելը<ref name="Auron_217-226">{{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր =The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =217-226}}</ref>: Համաժողովը աջակցութիւն ստացաւ իսրայէլական մամուլի կողմէն եւ յաջողութիւն ունեցաւ<ref name="Fifty_Key_Thinkers_on_the_Holocaust_and_Genocide">{{Գիրք|վերնագիր =Fifty Key Thinkers on the Holocaust and Genocide|մէջբերուող էջեր =67-72}}</ref><ref name="Totten">{{Книга|հեղինակ =Samuel Totten|վերնագիր =Dictionary of Genocide|մէջբերուող էջեր =66-67}}</ref>:

[[1915]] թուականի իրադարձութիւններու մասին վաւերագրական ֆիլմը` նկարահանուած Եակով Ահիմէիրի կողմէն, առաջին անգամ ցուցադրուեցաւ նորութիւններու ճանաչուած «շաբաթուայ օրացոյց» հաղորդման ժամանակ [[22 ապրիլ]] [[1994]] թուականին, եւ այդ ժամանակէն սկսած ամէն տարի` 24 ապրիլին նախաշեմին, գոնէ մէկ իսրայէլական հեռուստաալիք կը յայտնէ սպասուող տարեդարձի մասին<ref name="Auron_199-211">{{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր =The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =199-211}}</ref>: Տեսանիւթը քննադատուեցաւ Թուրքիոյ դեսպանի կողմէն` յայտարարելով, որ Իսրայէլի վերաբերմունքը հայկական հարցին կի հակասէ Թուրքիոյ եւ Իսրայէլի համատեղ հետաքրքրութիւններուն:հետաքրքրութիւններուն։ Թուրքիոյ դեսպանի յայտարարութեան վերաբերեալ [[Քնեսէթ]]ի մէջ բանավէճերու ժամանակ արտաքին գործերու նախարարի տեղակալ [[Եօսի Բէյլի]]ն յայտարարեց, որ 1915 թուականի իրադարձութիւնները անկասկած ցեղասպանութիւն են, այլ ոչ թէ քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ մարդկանց ուղղակի մահ:մահ։ Պէյլինի յայտարարութիւնը որոշ Զտմ-ներու կողմէն դիտարկուեցաւ որպէս Իսրայէլի կողմէն Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչում<ref name="Auron_118-119">{{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր =The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =118-119}}</ref>: Յետագային Իսրայէլի պաշտօնական դիրքորոշումը Թուրքիոյ ճնշման ազդեցութեամբ սկսաւ փոփոխուիլ:փոփոխուիլ։ Թուրքիա միակ մուսուլմանական երկիրը կը հանդիսանար, որ դիւանագիտական յարաբերութիւններ ունէր Իսրայէլի հետ, Հրէական պետութեան խոշորագոյն գործընկերն էր եւ լուրջ ազդեցութիւն կարող էր ունենալ ինթիֆադայ վարող [[Պաղեստինեան ազգային վարչութիւն|պաղեստինեան ազգային վարչութեան]] վրայ:վրայ։ [[2000]] թուականին Իսրայէլի փոխարտգործնախարար Ալօն Լիելը փաստացի հրաժարուեցաւ Պէյլինի խօսքերէն:խօսքերէն։ [[2001]] թուականին արտաքին գործերու նախարար Շիմոն Պերեսը յայտարարեց, որ հայերու ցեղասպանութիւնն ու Հոլոքոստը համեմատելը անհնար է, որ առաջին դէպքին ընթացին դերակատարում ունեցաւ ողբերգութիւն, բայց ոչ ցեղասպանութիւն:ցեղասպանութիւն։ Շարք մը հրէական առաջնորդներ դատապարտեցին Պերեսի յայտարարութիւնը:յայտարարութիւնը։ Իսրայէլի Ագն-ը յայտարարեց, որ 1915 թուականի վերաբերեալ պնդումները Պերեսի կողմէն չեն ըսուած, այլ ան սխալ մէջբերուած է թրքական մամուլէն:մամուլէն։ [[2002]] թուականին Հհ-ի մէջ Իսրայէլի դեսպան Ռիւկայ Կոենը կրկնեց Պերեսի թեզիսը Հոլոքոստի եւ «հայկական ողբերգութեան» համեմատութեան անհնարինութեան վերաբերեալ, որ առաջացուց ՀՀ ԱԳՆ բողոքը:բողոքը։ Այդ բողոքին ի պատասխան` Իսրայէլի Ագն-ը յայտարարեց, որ հայերու զոհերու վիթխարի չափսերը կը ճանչնայ, բայց կը կարծէ, որ Հոլոքոստը հայկական իրադարձութիւններու հետ չհամեմատուող բացառիկ երեւոյթ է<ref name="Auron_119-133">{{Գիրք|հեղինակ =Yair Auron|վերնագիր =The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =119-133}}</ref>:

[[13 մայիս]] [[2014]] թուականին Քնեսէթի մէջ յատուկ նիստ տեղի ունեցաւ, ուր կը քննարկուէր Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման հաւանականութիւնը, մինչ [[2015]] թուականին այդ իրադարձութեան 100-րդ տարելիցի նշումը:նշումը։ Շարք մը խորհրդարանականներ կողմ հանդէս եկան այդ նախաձեռնութեանը:նախաձեռնութեանը։ Նիստի ժամանակ Քնեսէթի խօսնակ [[Իւլի Էդելշտեյն]]ը յայտարարեց.

[[8 Յունիս]] [[2000]] թուականին [[The New York Times]] եւ [[The Jerusalem Post]] թերթերուն մէջ հրապարակուեցաւ Հոլոքոստի 126 ուսումնասիրողներու (այդ թիւն մէջ են` [[Եղուդ Պաուէր]]ի, [[Իսրայէլ Չարնի]]ի եւ [[Էլի Վիզէլ]]ի) յայտարարութիւնը, որ կը հաստատէր [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ (արեւմտահայերէն)|Առաջին համաշխարհային պատերազմի]] ժամանակ հայերու ցեղասպանութեան անհերքելիութիւնը:անհերքելիութիւնը։

[[Օգոստոս]] [[2001]] թուականին հրատարակուեցաւ «հրէական ծագում ունեցող հետազօտողներու, րաբունիներու, ուսուցիչներու, հասարակական գործիչներու եւ ուսանողներու յայտարարութիւնը», որուն մէջ կը պնդէին հայոց ցեղասպանութեան փաստը:փաստը։ Ստորագրողներու թիւին մէջ էին [[Լէոն Բօթստէյն]]ը, [[Ռութ Մեսինճեր]]ը, [[Եփրայիմ Քարշ]]ը, [[Ռոբերտ Ջեյ Լիֆթոն|ջեյ Լիֆթոնը]], [[Դեբորայ Լիփշթադթ]]ը, [[Ռոբերտ Մելսոն]]ը եւ այլք<ref name="Auron_315-320">{{Գիրք|հեղինակ=Yair Auron|վերնագիր=The banality of denial: Israel and the Armenian genocide|մէջբերուող էջեր =315-320}}</ref>:

[[2006]] թուականին [[Ֆրանսայի ազգային ժողով|ֆրանսայի Ազգային ժողովը]] օրինագիծ ընդունեց<ref name="assembleenationale">[http://www.assembleenationale.fr/12/propositions/pion3030.asp Proposition de loi complռtant la loi n՛ 2001-70 du 29 janvier 2001 relative ՈՅ la reconnaissance du gռnocide armռnien de 1915]{{ref-fr}}</ref>, որ հայերու ցեղասպանութեան ժխտումը կը դիտէր որպէս յանցագործութիւն:յանցագործութիւն։ Օրինագիծը, որ կը նախատեսէր մինչեւ 1 տարի ազատազրկում եւ 45 000 [[եւրոյ]] տուգանք<ref>[http://en.rian.ru/society/20111222/170430019.html France makes denial of Armenian genocide illegal]</ref>, կրկնակի ընդունուեց [[22 դեկտեմբեր]] [[2011]] թուականին , իսկ [[23 Յունուար]] [[2012]] թուականին Սենատը հաստատեց այդ որոշումը<ref>NTV.RU. 24.01.2012, 11:21. [http://www.ntv.ru/novosti/263754/ Отношения Франции с Арменией расцвели, а вот связи Парижа с Турцией, напротив, грозят охладеть вплоть до разрыва]</ref>: Բայց օրինագիծը ուժի մէջ չմտաւ, քանի որ [[28 փետրուար]] [[2012]] թուականին [[Ֆրանսայի Սահմանադրական խորհուրդ]]ը որոշում ընդունեց, ըստ որուն 1915 թուականին Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայերու ցեղասպանութեան ժխտումը պատժող օրէնքը հակասող համարուեցաւ Ֆրանսայի Սահմանադրութեանը, քանի որ կը ոտնձգէ կարծիքի ազատ արտայայտմանն ու շփմանը<ref>[http://www.gazeta.ru/politics/2012/02/29_a_4016413.shtml Отрицание геноцида армян не является преступлением, решил конституционный совет Франции: "«Пресекая оспаривание факта или юридической квалификации преступлений, (…) которые им самим признаются и квалифицируются как таковые, законодатель совершил неконституционное покушение на свободу выражения мнений и общенияէ]</ref><ref>[http://www.russian.rfi.fr/frantsiya/20120228-zakon-ob-armyanskom-genotside-protivorechit-konstitutsii-frantsii Закон об армянском геноциде противоречит Конституции Франции] ([http://web.archive.org/web/20120301203014/http://www.russian.rfi.fr/frantsiya/20120228-zakon-ob-armyanskom-genotside-protivorechit-konstitutsii-frantsii պատճէն])</ref>:

[[Մարտ]] [[2007]] թուականին թուրք քաղաքական գործիչ Դողու Փէրինչէքը հայերու ցեղասպանութեան ժխտման համար ռասսայական տարբերակման մեղադրանքով մեղաւոր ճանչցուեցաւ շուէյցարական Լոզանի շրջանային դատարանի կողմէն:կողմէն։ Փէրինչէքը բողոքարկեց որոշումը, բայց [[դեկտեմբեր]] [[2007]] թուականին շուեէցարական դաշնային դատարանը դատավճիռը անփոփոխ ձգեց<ref>[http://www.swissinfo.org/eng/front/Court_confirms_verdict_against_Perin_ek.html?siteSect=104&sid=8549273&cKey=1198071731000&ty=nd Court confirms verdict against Perinջek], SwissInfo, December 19, 2007</ref>: [[Դեկտեմբեր]] [[2013]] թուականին Եւրոպական դատարանը արդարացրեց Փէրինչէքին` իր որոշումը հիմնաւորելով խօսքի ազատութեան սկզբունքով<ref name="News.Am_17_12_2013">[http://news.am/arm/news/185817.html Եւրադատարանն արդարացրել է Ցեղասպանութիւնը ժխտող Դողու Փէրինչէքին], Նիւզ.ամ, Դեկտեմբերի 17, 2013</ref>: [[12 մարտ]] [[2014]] թուականին [[շուէյցարիա]]յի արդարադատութեան դաշնային նախարարութիւնը բողոքարկեց վճիռը<ref>[http://www.armtimes.com/hy/read/54413 Փէրինչէքի գործով Միեդ-ում կայանալիք դատը վճռորոշ է լինելու]</ref>: Որպէս երրորդ կողմեր ներգրաւուած են նաեւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը եւ Թուրքիան:Թուրքիան։ 15 հոկտեմբեր 2015 թուականին Միեդ-ը մերժեց Շուէցարիայի հայցը` վճիռ կայացնելով օգուտ Փէրիչէքի<ref>{{Cite web|title = Միեդ-ը վճիռ կայացրեց յօգուտ Փէրինչէքի|url = http://armtimes.com/hy/read/72014|website = Armtimes.com|publisher = https://plus.google.com/+ArmtimesNewspaper|accessdate = 2015-10-21}}</ref>: Հայկական կողմը եւ Հայաստանը ներկայացնող փաստաբանները այդ վճիռը յաղթանակ համարեցին Հայաստանի Հանրապետութեան համար, քանի որ դատաւորներէն 10-ը նշած են, որ այդ հարցը պէտք չէ քննուի, իսկ 7-ը արձանագրել, որ «հայոց ցեղասպանութիւնը յստակօրէն ամրագրուած պատմական փաստ է»<ref>{{Cite web|title = Ռոբերթսոն եւ Քլունի. ՄԻԵԴ որոշումը յաղթանակ է Հայաստանի համար|url = http://news.am/arm/news/291082.html|website = news.am|accessdate = 2015-10-21}}</ref>:

[[2008]] թուականին շուէյցարական դատարանը երեք թուրքերու մեղադրեց ռասսայական խտրականութեան մէջ, քանի որ անոնք կը պնդէին, որ Հայոց ցեղասպանութիւնը «միջազգային սուտ» է:է։ Պետական գործիչ Ալի Մերչանը տուգանուեց 4500 շուէյցարական ֆրանքով, իսկ մնացածները` 3600 շուէյցարական ֆրանքով<ref>[http://www.regnum.ru/news/1072740.html Суд в Швейцарии осудил трех турок за отрицание геноцида армян]</ref><ref>[http://www.canada.com/topics/news/world/story.html?id=2c674032-c444-414c-a17a-9f3a23e0fc59 Swiss court finds Turks guilty for denying Armenian genocide, AFP, October 21, 2008]</ref>: