|
=== Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ Միջազգային Հանրութիւնը ===
[[File:The Genocide Word by Raphael Lemkin.ogv||thumb|360px|«Ցեղասպանութիւն» եզրոյթի ծագումը. [[Ռաֆայէլ Լեմկին]] (CBS News)]]
Օսմանեան Թուրքիոյ հայաջինջ քաղաքականութեան մշակման ու իրականացման հովանաւորն ու աշխուժ գործակից եղած էր կայսերական Գերմանիան։ Կ. Պոլսոյ մէջ, Գերմանոյ դեսպան Հանս Վանգենհայմը եթէ 1915 թուականի Փետրուարին կը յաղորդէր իր կառավարութեան «չարգելակելչարգիլել հայերու դէմ ձեռնարկող քայլերուն», ապա Յուլիս 7-ին հեռագրեց կանցլեր Բետման Հոլվեգին, որ կեանքի կը կոչուի «թրքական պետութեան մէջ հայ ազգի ոչնչացման նպատակը»<ref>«Deutshlandund Armenien», 1914-1918․ Sammlung Diplomatischer Aktenstucke․ Herausgegeben und eingeleitet von Dr․ Johannes Lepsius, Potsdam, 1919, էջ 94</ref>։ Արեւմտեան մեծ տէրութիւնները, մասնաւորապէս՝ [[ԱնգլիանԱնգլիա (արեւմտահայերէն)|Անգլիա]]ն, [[Ֆրանսան]], [[Իտալիան]], [[ԱՄՆ (արեւմտահայրէն)|ԱՄՆ]], ապա անոնք ի վիճակի չեղան ձեռնարկել գործնական միջոցներ հայերու բնաջնջման գործընթացը կանգնեցնելու ուղղութեամբ։ [[Տէյվիտ Լլոյդ ՋորջՃորճ|Լլոյդ ՋորջՃորճ]]ը, մասնաւորապէս խօսելով անգլիական քաղաքականութեան մասին, գրած է․
{{քաղվածք|«Հայաստանը զոհ բերաւ մեր կողմէն բարձրացած յաղթական զոհասեղանին․․․ Բրիտանական կառավարութեան քաղաքականութիւնը ճակատագրական անխուսափելիութեամբ հասցուց 1895-1897 թուականներու, սարսափելի սպանդներուն եւ 1915 թուականի ահաւոր կոտորածին» <ref>[[Տէյվիտ Լլոյդ ՋորջՃորճ]], Правда о мирных договорах, հատոր․ 2, 1957, էջ 390</ref>։ |}}
Անգամ [[Ժորժ Կլեմանսո]]ն ըսած է, որ «եւրոպական դիւանագիտութեան վրայ կը ծանրանէ հայկական արիւնը»<ref>ՀՍՍՀ ՊԿՊԱ, ֆ․ 57, գ․ 2, գ․ 709, թ․ 40</ref>։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին աշխարհամարտը]] սկսաւ ու վերջացաւ որպէս անարդարացի, զաւթողական պատերազմ, ուստի եւ չպատժուեցան անոր հանցաւորները, այդ թիւին մէջ՝ թուրք ջարդարարները։ Թէեւ դեռ [[1915]], [[Մայիս 24]]-ին [[Ռուսական կայսրութիւն|Ռուսական կայսրութեան]], Անգլիոյ ու [[Ֆրանսա]]յի կառավարութիւնները Թուրքիոյ ներկայացուցին հռչակագիր՝ նախազգուշացնելով, որ անոր կառավարողները պատասխանատուութիւն կը կրեն կատարած հանցագործութիւններու համար, բայց այն մնաց թուղթի վրայ։
Անկատար էր նաեւ «դաշնակիցներիդաշնակիցներու» [[Երիտթուրքերու դատավարութիւն (1919-1920)|1919 թուականին Կոստանդնուպոլսոյ մէջ, կազմակերպած դատավարութիւնը]], եւ միայն հեռակայ կարգով մահուան դատապարտուեցան մի քանի երիտթուրքականերիտթրքական գործիչներ, որոնք փախած ու թաքնուած էին Գերմանիոյ մէջ ու այլ երկիրներու մէջ։ Ճիշտ է, [[Նեմեսիս գործողութիւն|Նեմեսիս գործողութեան]] միջոցով հայ ժողովուրդի վրիժառուներու ձեռքով սպաննուեցան Թալէաթը, էնվերը, Ճեմալը, Պեհայէտտին Շաքիրը, Սայիտ Հալիմը, Ճեմալ Ազմին եւ ուրիշներ, բայց, դժբախտաբար, տեղի չունեցաւ ժողովուրդներու դատ, հանցագործները հրապարակայնօրէն չպատժուեցան, եւ պատմական անարդարութիւնն ալ չուղղուեցաւ։ Այդ ևս ինչ-որ տեղ ոգեշնչեց [[Ադոլֆ ՀիտլերՀիթլեր]]ին, որ, հետագային մէջ իր հրոսակախմուբերուն մղելով հրեշաւոր սպանութիւններու, ըսաւ․ «Այսօր ալ ո՞վ խօսի հայերու բնաջնջման մասին»<ref>Guttmann Joseph, The Beginnings of Genocide, N․ У․, 1948, p․ 18</ref>։ [[ԽՍՀՄ (արեւմտահայերէն)|Խորհրդային Միութեան]] յաղթանակը [[Հայրենական Մեծ Պատերազմ]]ին ([[1941]]-[[1945]] թուականներ) եւ աշխարհին մէջ ոյժերուուժերու յարաբերակցութեան փոփոխութիւնը օգուտ սոցիալիզմիընկերային ու դեմոկրատիայի հասցրինհասցուցին նաեւ [[Նիւրնբերգեան դատավարութիւն|Նիւրնբերգեան դատավարութեան]]ը, եւ մահուան դատապարտուեցան հիփլերեանհիթլերեան հանցագործները։
Հայերու ցեղասպանութեան դէմ վճռական բողոքի խոսք ասացին միջազգային ականաւոր շարք մը գործիչներ։ [[Գարլ Լիբկնեխտ]]ը, դատապարտելով Օսմանեան կայսրութեան մէջ կազմակերպուած հրեշաւոր սպանդը, շեշտեց, որ ատոր յանցաւորները գերմանա-թրքական կառավարողներն են, որոնց ձեռքերը թաթախուած են «հայերու արեան մէջ»<ref>Либкнехт К․, Мой процесс по документам, П․, 1918, с․ 54</ref>։ Բողոքի հուժկու ելոյթներ ունեցան նշանաւոր գրողներ ու գիտնականներ [[Մաքսիմ Գորկի]]ն, [[Վալերի Բրիւսով (արեւմտահայերէն)|Վալերի Բրիւսովը]]ը, [[Յան Ռայնիս]]ը, [[Անատոլ Ֆրանս]]ը, [[Ռոմեն Ռոլան]]ը, [[էմիլ Վերհարն]]ը, [[Ճոն ՌիդՌիտ]]ը, [[ՅոզեֆԺոզեֆ Մարկուարտ]]ը, [[Յովհաննէս Լեփսիուս]]ը, [[Ժան դըՏը Մորգան]]ը, [[Անտուան Մեյէ]]ն, [[Ֆրիտյոֆ ՆանսենՆանսԷն]]ը, [[Հերբերտ Ադամս Գիբբոնս]]ը, [[Արմին Վեգներ]]ը, ինչպէս նաեւ [[ՃեյմսՃԷյմս Պրայս]]ը, [[Առնոլդ Թոյնբի (արեւմտահայերէն)|Առնոլդ Թոյնբին]]ն, [[Հենրի Մորգենթաու (արեւմտահայերէն)|Հենրի Մորգենթաուն]]ն, [[Ֆայեզ Ղոսեյն (արեւմտահայերէն)|Ֆայեզ Ղոսեյնը]]ը եւ շատ ուրիշներ։ Հետագային ալ, երբեք չլռեց առաջադէմ մարդկութեան խղճի ու մտքիմիտքի ձայնը Մեծ Եղեռնի առթիւ։
ԽՄԿԿ Կեդկոմի կեդրոնական օրգան «Պրաւդա»-ն [[1965]], [[Ապրիլ 24]]-ին գրեց, որ «յիսուն տարի առաջ երիտթուրքերու կառավարութիւնը ոչնչացուց մօտ մէկուկէս միլիոն հայերուհայեր», եւ այդ կատարուեցաւ իմպերիալիստական Գերմանիոյ աջակցութեամբ ու հովանաւորութեամբ։ Ֆրանսայի կոմկուսի կեդրոնական օրգան «Յումանիտե»-ն նոյն թուականի Ապրիլ 23-ին նշեց. {{քաղվածք|Հայերու զանգուածային ցեղասպանութիւնը առաջին ոճիրն էր [[20-րդ դար]]ուն սկիզբէն՝ [[1914]]-[[1918]] թուականներու պատերազմի ընթացքին։ Եւ այդ ոճիրը երբեք չդատուեցաւ ու չդատապարտուեցաւ։ Այդ պատճառով է, որ հայերը, բոլորէն աւելի գնահատելով խաղաղութիւնը, չեն կրնար մոռանալ այդ իրողութիւնը, որ սովորական յուշ մը չէ, այլ պատմական տարեթիւ մը եւ կրնար ամբողջ ազգի մը վախճանը դառնալ։ |}}
Մեծ Եղեռնը ցեղասպանութեան կատաղի դրսեւորումն էր առաջին աշխարհամարտի ժամանակ։ Արաբ իրաւաբան՝ Մեթր Մուսա Պրենսն այն անուանաղանուանած է «արմենոցիդ»՝ բառացի «հայասպանութիւն»։
=== Միջազգային Ճանաչում ===
|
