«Հայոց Ցեղասպանութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

[[ԻթթիհաթԻթթիհատ]]ի յեղափոխութենէն ետք՝ [[1908]] թուականին, թուրքերու առջեւ ինքնահաստատուելու եւ ազգային ինքնութիւնը դիրքորոշելու նոր խնդիր առաջացաւ։ Կայսրութեան օսմանեան ինքնութեան ձեւաւերումը աւարտեց սահմանադրութեամբ, որ հաւասարեցուց Օսմանեան կայսրութեան բնակչութեան տարբեր խումբերը եւ թուրքերուն զրկեց կայսրութեան կարգավիճակէն։ Բացի այդ, այս գաղափարախոսութիւնը կ'ընկրկէր [[պանթիւրքիզմ]]ի ագրեսիւզայրացուցիչ գաղափարախոսութեանգաղափարախօսութեան եւ իսլամական դոկտրինի առջեւ։ Իր հերթին իսլամական գաղափարախոսութեանգաղափարախօսութեան դիրքերը կը խարխլէին [[Շիիզմ (արեւմտահայերէն)|շիիթականշիիտական]] [[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|Պարսկաստան]]ի առկայութիւնը եւ ԻթթիհաթիԻթթիհատի ղեկավարներու [[ԱթեիզմԱթէիզմ|աթեիստական]] աշխարհաեացքները։աշխարհայացքները։ Երիտթուրքերու ամենակարկառուն գաղափարախոսը սոցիոլոգհոգեբան եւ բանաստեղծ [[Զիա Գյոքալփ (արեւմտահայերէն)|Զիա Գյոքալփն]]ն էր, որ ձեւակերպեց սկզբունքներ, որոնցմով [[Օսմանեան կայսրութիւն]]ը մասնակցեցաւ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ին։պատերազմին։ Այս սկզբունքները, կը ներառէին թրքախօս մուսուլմաններով բնակեցած [[Թուրան (արեւմտահայերէն)|Թուրան]] երկիրը, ընդ որուն, Թուրանի տարածքը պէտք է ընդգրկեր թրքական էթնոսի ողջ արեալը։ Փաստացի ոչ թուրքերուն ոչ միայն իշխանութենէն, այլեւ քաղաքացիական հասարակութենէն բացառող այս ըմբռնումը ընդունելի չէր [[հայերՀայեր (արեւմտահայերէն)|հայերու]]ու եւ Օսմանեան կայսրութեան այլ ազգային փոքրամասնութիւններու համար։ Կայսրութեան հիմնական բնակչութեան համար ամէնէն հարմար պանթիւրքիզմը՝ որպէս հիմնական գաղափարախօսութիւն, մի քանի տարիներու ընթացքին ընդունուեցաւ ԻթթիհաթիԻթթիհատի բոլոր ղեկավարներու կողմէն։ Առաջին հերթին կրոնապէսկրօնապէս ինքնորոշուած հայերը թիւրիմացաբար կը գտնէին թիւրքիզմը որպէս չարեաց փոքրագոյն, քան իսլամը<ref name="ref1915" group="Ն">Այսպէս, 1915 թուականի սպանութիւննեուիսպանութիւններու ժամանակ հայերուն երբեմն օգնութիւն կը ցուցաբերէին մուսուլմանական այն առաջնորդները, որոնք քրիստոնեաներուն կ'ընդունէին ինչպէս «գիրքի մարդիկ» եւ ի տարբերութիւն ռասիստական գաղափարախօսութեան՝ կ'առաջնորդուէին խիղճով։</ref>։ [[1912]] թուականի, պալքանեան պատերազմի ժամանակ հայերը մեծամասնութեամբ հակուած էին օսմանիզմի գաղափարախօսութեան կողմը, իսկ հայ զինուորները, աւելի քան 8 000 կամաւորներ, որոշիչ դեր կը խաղային թրքական զորքերուն մէջ։ Ըստ անգլիական դեսպանի վկայութիւններու՝ բազմաթիւ հայ զինուորներ կը ցուցաբերէին բացարձակ խիզախութիւն։ Հայկական կուսակցութիւնները՝ [[Հնչակեան կուսակցութիւն|Հնչակեանն]] ու [[Դաշնակցութիւն]]ը, զբաղեցուցին հակաօսմանեանհակա-օսմանեան դիրքորոշում։դիրքորոշման մէջ։ Դաշնակներու ներկայացուցչութիւնը [[Թիֆլիս]]ի մէջ, կազմակերպեց հայամետ ջոկատներ Թուրքիոյ դէմ գործողութիւններու համար, իսկ հնչակեաններու ներկայացուցիչները իրենց ռազմական օգնութիւնը կ'առաջարկէին [[Կովկաս]]իԿովկասի ռուսական շտաբին։

[[1914]], [[Օգոստոս 2]]-ին [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիա]]ն [[Գերմանիան եւ Հայկական հարցը# Գերմանաթուրքական ռազմական դաշինք (արեւմտահայերէն)|գաղտնի պայմանագիր]] կնքեց Գերմանիոյ հետ, որիորուն կետերիցկէտերէն մէկը Օսմանեան կայսրութեան արեւելեան սահմաններու փոփոխումն էր դէպի [[Ռուսական կայսրութիւն|Ռուսական կայսրութեան]] մուսուլմանական ազգերը տանող միջանցք ստեղծելու նպատակով, որ կ'ենթադրէր փոփոխուած տարածքներուն մէջ, հայերիուհայերու բնաջնջում։ Այս քաղաքականութիւնը օսմանեան կառավարութեան կողմէն բարձրաձայնուեցաւ [[1914]], [[Հոկտեմբեր 30]]-ին՝ պատերազմի մէջ մտնելէն ետք։ Յայտարարութեան մէջ պնդում կար թրքական ռասայի բոլոր ներկայացուցիչներու «բնական» միաւորման մասին<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-239-245">{{Գիրք|հեղինակ=Richard G. Hovannisian|վերնագիր=The Armenian People from Ancient to Modern Times|վայր=Մեծ Բրիտանիա|հատոր=2|մեջբերվողմէջբերուող էջեր=239-245}}</ref><ref name="Astourian 68-69">''Stephan H. Astourian''. Genocidal Process: Reflections on the Armeno-Turkish Polarization // {{Գիրք|հեղինակ=Richard G. Hovannisian|վերնագիր=The Armenian genocide: history, politics, ethics|մեջբերվողմէջբերուող էջեր=68-69}}</ref>։

Գերմանիոյ հետ պայմանագիր կնքելէն անմիջապէս ետք, Օսմանեան կայսրութեան մէջ սկսաւ քրիստոնեաներու հանդէպ ոչ համաչափ կիրառուող ունեցուածքի բռնագրաւում։ 1914, Նոյեմբերին յայտարարուեցաւ [[ջիհադժիհատ]], որ բոցավառեցբոցավարեց մուսուլման բնակչութեան հակաքրիստոնէական ազգայնամոլութիւնը։ Էնվերի ու Ճեմալի հրամանով Իսթամպուլի անգլիական եւ ֆրանսական բնակչութիւնը որպէս կենդանի վահան կ'օգտագործուէր ճակատին մէջ, յարձակումներու ժամանակ։ Լայն տարածում գտաւ թշնամական տարածքներուն մէջ, խռովարար էթնիկական համայնքներու օգտագործման ռազմավարութիւնը. այսպէս՝ [[Թուրքիա]]նԹուրքիան դիմեց [[Ռուսական կայսրութիւն|Ռուսական կայսրութեան]] մուսուլմաններուն՝ կոչ ընելով անոնց միանալ ջիհադինժիհատին, [[Մեծ Բրիտանիա]]նԲրիտանիան աշխուժօրէն կ'աջակցէր արաբական խռովութիւններուն, իսկ [[Գերմանիա (արեւմտահայերէն)|Գերմանիան՝]]ն՝ ուքրանական ազգայնականներուն։ Օսմանական կառավարութիւնը փորձեց Դաշնակցութեան օգտագործել ռուսական [[Անդրկովկաս]]ի մէջ, բնակող հայերու ապստամբութիւնը կազմակերպելու համար՝ յաղթանակի դէպքին մէջ, խոստանալով թրքական իշխանութեան ներքոյ ստեղծել հայկական շրջան, բայց [[Դաշնակցութիւն|Դաշնակցութեան]] ներկայացուցիչները յայտարարեցին, որ իւրաքանչիւր կողմի հայ պէտք է հաւատարիմ մնայ իր կառավարութեան<ref name="The Armenian Genocide: An Interpretation" />։ Այս մերժումէն կատաղած [[Թեշքիլաթ-ը մահսուսէ|«Յատուկ կազմակերպութեան»]] ղեկավար [[Պեհայէտտին Շաքիր]]ը հրամայեց գնդակահարել դաշնակներու քանի մը ղեկավարներու։ղեկավարներ։ Ճակատի միւս կողմէն Ռուսական կայսրութեան արտաքին գործերու նախարարը կ'առաջարկէր հայերուն եւ քիւրտերուն օգտագործել Թուրքիոյ մէջ, խռովութիւն բարձրացնելու համար։ Կովկասի փոխարքայ [[Իլլարիոն Վորոնցով-ԴաշկովԴաշքով|Վորոնցով-ԴաշկովըԴաշքովը]] հայերուն կոչ ըրաւ սատարել Ռուսական կայսրութեան եւ խոստացաւ, որ Ռուսական կայսրութիւնը հաւատարիմ կը մնայ Թուրքիոյ հայկական շրջաններու ինքնավարութեան նախագծին, բայց այս խոստումները կանխամտածուած խաբկանք էին։ Վորոնցով-ԴաշկովիԴաշքովի նախագիծը կ'ենթադրէր [[Կովկաս]]իԿովկասի, [[Թուրքահայաստան]]իԹուրքահայաստանի եւ [[Պարսկաստան]]իՊարսկաստանի մէջ, ստեղծել ռուսերու կողմէն ղեկավարվող զորաջոկատներ։ Ձեւաւորուեցաւ հինգ գումարտակ՝ համալրուած [[1878]] թուականին, Թուրքիայէն գրաւած տարածքներու եւ Թուրքիայէն փախած հայերէն։ Հայկական ստորաբաժանումները տեղակայուեցան Թուրքիոյ սահմանին այն նկատառումով, որ սահմանի այն կողմին մէջ գտնուող հայերը ընդդիմությիւնընդդիմութիւն կը բարձրացնեն։ Անատոլիայի հայերը կը պատրաստուէին ինքնապաշտպանութեան՝ օգնութիւն ստանալով Ռուսական կայսրութեան կամաւորներէն։ Նմանատիպ ինքնակազմակերպում տեղի ունեցաւ Թուրքիոյ կողմէն հրահրուող Կովկասի մուսուլմաններու մօտ։ Ընդհարումներ տեղի ունեցան հայերու եւ թուրքերու միջեւ, օրինակ՝ [[Վան]]իՎանի հեռագրագծիհեռագրագիծի դիվերսիանդիւերսիան եւ [[1914]] թուականի վերջին եւ [[1915]] թուականի սկզբներուն [[Պիթլիս]]ի բախումները, բայց ատոնք տեղային բնոյթ ունէին։ Հայկական հիմնական բնակչութիւնը կողմնակից չէր հակաօսմանեանհակա-օսմանեան քաղաքականութեան։ Ռուսական քարոզչութիւնը քիւրտերու շրջանին մէջ, դեռ քիչ յաջողութիւններ ունէր։ Հակամարտութեան կողմերու՝ «էթնիկ եղբայրներու» մասին ճարտարաբանութիւնը հակառակորդի տարածքին մէջ, կը քողարկէին այդ բնակչութեան որպէս թնդանոթի միս գործածելը<ref name="Bloxham 71-75">{{Գիրք|հեղինակ=Donald Bloxham|վերնագիր=The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians|վայր=Օքսֆորտ, Մեծ Բրիտանիա|մեջբերվողմէջբերուող էջեր=71-75}}</ref>։

Թուրքիոյ կողմէն Պարսկաստանի եւ ռուսական Անդրկովկասի մի քանի տարածքներու գրաւումէն ետք, մի քանի հազար մուսուլման կամաւորականներու միացումը օսմանեան զորքերուն պատճառ հանդիսացան ռուսական սահմաններէն ռուսական մուսուլմաններու արտաքսման, ինչպէս նաեւ ջարդի։ Նմանատիպ քաղաքականութիւնը կը տարուէր ընդդէմ Թուրքիոյ հայերու։ Ցուցադրական այս դաժան միջոցները ցոյց կու տան, որ զինուորականներու եւ արեւելեան Անատոլիայի ոչ կանոնաւոր ձեւաւորումներու համար այս արդենարդէն «կանոնաւոր խաղ» էր, անոնք չէին տատանուիր դաժան միջոցներ կիրառել ցանկացած միջադէպ զսպելու համար, որոնք ըստ անոնց չէին համարուիր տեղային։ Բայց մինչեւ [[1915]]ի Մարտի վերջը, հայերու ջարդերը կը կրէին հրապարակային եւ նախազգուշական բնոյթ ընդդէմ հնարաւոր հուզումներու, որը որակապէս կը տարբերուէր Իթթիհաթի ղեկավարներու կողմէն քողարկուող աւելի ուշ տեղի ունեցած արտաքսումներէն եւ սպաննութիւններէն<ref name="Bloxham 71-75" />։

| նկարագրություն2 = Շուրջ 5.000 երեխաերեխայ աւանակներու մեջքինմէջքին եւ ոտքով Խարբերդէն ճանապարհ իյնկածինկած

[[Առաջին աշխարհամարտ (արեւմտահայերէն)|Առաջին աշխարհամարտը]]ը հնարաւորութիւն կ'ընձեռէ երիտթուրքերուն հաշուէհարդարհաշուեհարդար ըլլալ կայսրութեան հպատակ հայերու հետ՝ իրականացնելով դեռեւս 1911 թուականին [[Սալոնիկ]] քաղաքին մէջ, տեղի ունեցած գաղտնի ժողովի որոշումը։ Ան կը նախատեսէր, որ կայսրութեան տարածքին մէջ բնակող մուսուլմանները պէտք է թրքանան, իսկ քրիստոնյեները՝քրիստոնեաները՝ բնաջնջուին։ Համագումարին մէջ, որոշուած էր.

{{քաղվածք|Վաղ թէ ուշ պէտք է իրագործուի Թուրքիոյ բոլոր հպատակներու օսմանականացումը, բայց մէկ բան պարզ է, որ այդ երբեք չի կատարուիր համոզելով, այլ պետք է իրականացուի զէնքի ոյժովուժով<ref>[https://books.google.am/books?id=qpH0f-ToJT8C&pg=PA230&lpg=PA230&dq=Lepsius+J%E2%80%A4,+Der+Todesgang+des+Armenischen+Volkes&source=bl&ots=Inbz51paLL&sig=-REwEJfcGowy2MJYbj3vu4ysaxk&hl=en&sa=X&ei=2G0QVeHXK8evU4ifg7AP&ved=0CDIQ6AEwAw#v=onepage&q=Lepsius%20J%E2%80%A4%2C%20Der%20Todesgang%20des%20Armenischen%20Volkes&f=false Lepsius J․, Der Todesgang des Armenischen Volkes, Potsdam, 1930, S․ 222]</ref>։|}}

Ծրագիրի հեղինակներն էին [[Թալէաթ փաշա]]ն (ներքին գործերու նախարար), [[էնվեր փաշա (արեւմտահայերէն)|էնվեր փաշան]]ն (ռազմական գործերու նախարար), [[Ճեմալ փաշա (արեւմտահայերէն)|Ճեմալ փաշան]]ն ([[Պաղեստին (արեւմտահայերէն)|Պաղեստին]]եան ճակատի հրամանատար), [[Պեհայէտտին Շաքիր]] բէկը (երիտթուրքականերիտթրքական կեդրոնական կոմիտէի անդամ) եւ ուրիշներ։ Մտադրուելով ոչնչացնել հայերը՝ անոնք կը ցանկանային վերացնել [[Հայկական հարց (արեւմտահայերէն)|Հայկական հարցը]]ը։։ Հայերը եւ [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]ը արգելք կը հանդիսանային Երիտթրքական ծրագրի ճանապարհին։ Անոնց երազած «[[Մեծ Թուրան (արեւմտահայերէն)|Մեծ Թուրան]]»-ը պէտք է ձգուէր [[Պոսֆոր]]էն մինչեւ [[Ալթայ (արեւմտահայերէն)|Ալթայ]]։ Առաջին աշխարհամարտի տարիներուն երիտթուրքերը ջարդեր կը կազմակերպէին նաեւ կայսրութեան տիրապետութեան տակ գտնուող [[ասորիներ]]ուասորիներու, [[յոյներ]]ու եւ [[արաբներ (արեւմտահայերէն)|արաբներ]]ու նկատմամբ։