«Հայոց Ցեղասպանութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

| style="text-align: left;" | Օսմանեան կայսրութեան ներքին գործերու նախարար [[Թալէաթ փաշա|Թալէաթը]] ԱՄՆ դեսպան [[Հենրի Մորգենթաու (արեւմտահայերէն)|Մորգենթաուի]] հետ զրոյցին մէջ<ref name="Morgenthau 221">{{Գիրք|32|հեղինակ=Suny, Göçek, Naimark|վերնագիր=A Question of Genocide. Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire}}. տես նաեւ Henry Morgenthau. Ambassador Morgenthau’s Story. Kessinger Publishing, 2004, ISBN 1-4191-0572-8, 9781419105722. էջ 221</ref>.<br />

«…մենք արդենարդէն ազատած ենք հայերուհայերուն երեք քառորդէնքառորդը, անոնք այլեւս չկան Պիթլիսի, Վանի եւ Էրզրումի մէջ։ Հայերու եւ թուրքերու միջեւ հիմա ատելութիւնը այնքան զորաւոր է, որ մենք պետք է վերջ տանք ատոր։ Եթէ մենք չընենք այդ, անոնք վրեժ կը լուծեն»։

Թուրք-գերմանական գաղտնի համաձայնագրի կնքումէն արդեն մի քանի ժամ անց [[ԻթթիհաթԻթթիհատ]]ը յայտարարեց համընդհանուր զորակոչ, որ արդիւնքին մէջ, գրեթէ բոլոր առողջ հայ տղամարդիկ զորականչւեցան բանակ։ Առաջին զորակոչը կը վերաբերէր 20-45 տարեկաններուն, յաջորդ երկուքը՝ 18-20 եւ 45-60 տարեկաններուն։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]իպատերազմի մէջ մտելէն ետք, Օսմանեան կայսրութիւնը մի քանի ճակատներով ներգրաւեց ռազմական գործողութիւններուն մէջ։ Օսմանեան զորքերու ներխուժումը Ռուսական կայսրութեան եւ [[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|Պարսկաստան]]ի տարածք մեծցուց հայերու հանդէպ բռնութիւններու շրջանները. [[1914]] թուականի Նոյեմբերէն [[1915]] թուականի Ապրիլը, իյնկածինկած ժամանակահատուածին մէջ կողոպտուեցան 4 000-5 000 հայկական գիւղեր եւ ընդհանուր առմամբ սպաննուեցան 27 000 հայեր եւ բազմաթիւ [[ասորիներ (արեւմտահայերէն)|ասորիներ]]<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-245-249">{{Գիրք|հեղինակ=Richard G. Hovannisian|վերնագիր=The Armenian People from Ancient to Modern Times|հատոր=2|վայր=Մեծ Բրիտանիա|մեջբերվողմէջբերուող էջեր=245-249}}</ref><ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 62-68">{{Գիրք|հեղինակ=Jay Winter|վերնագիր=America and the Armenian Genocide of 1915|մեջբերվողմէջբերուող էջեր=62-68|մաս=The Armenian Genocide: an interpretation}}</ref>։

Արեւելեան ռազմաճակատին՝ [[Սարիղամիշ (արեւմտահայերէն)|Սարիղամիշի]]ի մօտ, [[1915]] թուականին [[Էնվեր փաշա (արեւմտահայերէն)|Էնվերի]] զորքերը [[Սարիղամիշի ճակատամարտ (արեւմտահայերէն)|պարտութիւն կրեցին]] ռուսական զորքերու կողմէն։ Արդիւնքին մէջ, օսմանյենօսմանյեան բանակը հետ շպրտուեցաւ [[Թաւրիզ]]էն եւ [[Խոյ (քաղաք) (արեւմտահայերէն)|Խոյէն]]։ Ռուսական բանակի յաղթանակին էականօրէն օգնեցին Ռուսական կայսրութեան մէջ բնակող հայ կամաւորականներու գործողութիւնները, որ ազդեց [[ԻթթիհաթԻթթիհատ]]ի մէջ հայերու մասին ընդհանուր պատկերացում կազմելուն<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-245-249" /><ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 62-68" />։

Էնվերը հրապարակայնօրէն շնորհակալութիւն յայտնեց Թուրքիոյ հայերուն [[Սարիղամիշի ճակատամարտ]]ինճակատամարտին ընթացքին, հաւատարմութեան համար՝ նամակ հղելովյղելով [[Գոնիա]]յի արքեպիսկոպոսին։ Էրզրումէն Կոստանդնուպոլսոյ ճանապարհին, ան նոյնպէս երախտագիտութիւն յայտնեց հայերուն «օսմանական կառավարութեան ամբողջական նուիրուածութեան» համար։ Բայց Կոստանդնուպոլսոյ մէջ, Էնվերը «Թանին» թերթի խմբագրին եւ օսմանեան խորհրդարանի փոխնախագահին յայտարարեց, որ պարտութիւնը հայերու դաւաճանութեան արդիւնքն էր, եւ եկած է ժամանակը արեւելեան շրջաններէն հայերուն արտաքսել։ Պատմագետ Ստ. Աստուրեանը դիրքորոշման նմանատիպ փոփոխութիւնը, կը դիտարկէ որպէս Էնվերի՝ սեփական հեղինակութիւնը փրկելու փորձ եւ պարտութեան համար արդարացում<ref name="The Armenian Genocide: An Interpretation" />։արդարացում։ Փետրուարին, օսմանեան հայերու դէմ ձեռնարկուեցան արտակարգ միջոցներ։ Մինչեւ ցեղասպանութիւնը երիտթուրքերը սկսան հայերու եւ կայսրութեան տարածքին մէջ գտնուող այլ քրիստոնեաներու զինաթափումն ու ոչնչացումը։ Օսմանեան կայսրութեան մէջ, ծառայող քրիստոնեաները պարտադրաբար կը կատարէին ամենադաժան, հիւծալի աշխատանքները։ Այնուհետեւ կը տանէին հեռու եւ կը գնդակահարէին։ Օսմանեան բանակի մօտաւորապէս 100 000 հայ զինուորներ զինաթափուեցան, քաղաքացիական հայ բնակչութենէն առգրաւուոեցառգրաւուեց [[1908]] թուականէն թոյլատրուած զէնքը։ Ըստ ականատեսներու՝ զինաթափման հետեւեց հայ զինծառայողներու դաժան սպանութիւնը. անոնց վիզերը կը կտրէին եւ կենդանի թաղին մէջ։

Թուրքիոյ մէջ, ԱՄՆ դեսպան [[Հենրի Մորգենթաու]]նՄորգենթաուն այս զինաթափումը բնորոշեց որպէս հայերու բնաջնջման նախերգանք<ref name="Morgenthau 302-304">Henry Morgenthau, Ambassador Morgenthau’s Story. Garden City, N.Y. 1918, էջեր 302-304. «Before Armenia could be slaughtered, Armenia must be made defenseless.»</ref>։ Ֆրանսացի հրապարակախօս ՌենեՌենէ Պինոն գրած է.