Ուիքիփետիա

«Հըզպալլա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ խմբագրումՅաջորդ խմբագրում →
Content deleted Content added
ՏեսողականԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{ԱՀ}}[[Պատկեր:Hizbollah flag.jpg|250px|մինի|աջից|'''Հըզպ Ալլահի դրօշը''']]▼
[[Պատկեր:Hassan Nasrallah grafitti.jpg|250px|մինի|աջից|Հըզպ Ալլահի գլխաւոր քարտուղար՝ Սէյիտ Հասան Նասրալլահ]]
▲{{ԱՀ}}[[Պատկեր:Hizbollah flag.jpg|250px|մինի|աջից|'''Հըզպ Ալլահի դրօշը''']]
 
'''Հըզպ Ալլահ''' ([[արաբերէն]]՝ حزب الله, բառացի «Աստուծոյ կուսակցութիւն»), [[շիա]] իսլամական կուսակցութիւն եւ կազմակերպութիւն [[Լիբանան]]ի մէջ։<ref name="HG20Ak02">{{cite web |url=http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/HG20Ak02.html |title=Hezbollah's transformation |first=Dahr |last=Jamail |publisher=Asia Times |date=2006-07-20 |accessdate=2007 թ․ հոկտեմբերի 23–ին}}</ref> Հեզբոլլահը կը մատուցէ հասարակական ծառայութիւններ՝ գործակցելով [[դպրոց]]ներ, [[հիվանդանոց]]ներ, ինչպես նաեւ՝ հողագործական ծառայութիւններ հազարավոր լիբանանցի շիաների համար, եւ զորավոր ու կարեւոր դեր կը խաղա լիբանանեան քաղաքականութիւնում։<ref name="CFR">{{cite web|url=http://www.cfr.org/publication/9155/hezbollah.html?breadcrumb=%2F |title=Hezbollah (a.k.a. Hizbollah, Hizbu'llah) |first=|last=|publisher=[[Council on Foreign Relations]]|date=2008-09-13|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 15–ին}}</ref> Հեզբոլլահն [[արաբ]]ական եւ իսլամական աշխարհում կը համարուի դիմադրական շարժում։<ref name="HG20Ak02" /> Սակայն մի քանի արեւմտեան երկրներ, ամբողջութեամբ կամ մասամբ, Հեզբոլլահը կը դիտէն որպես ահաբեկչական կազմակերպութիւն։<ref>{{cite news|first=Renata|last=Goldirova|title=MEPs call on EU states to list Hezbollah as terrorist group |work=[[EUobserver]]|date=սեպտեմբերի 17, 2008|accessdate=օգոստոսի 6, 2009}}</ref>
Տող 9 ⟶ 11՝
Հեզբոլլահը ֆինանսական օգնութիւն կը ստանա [[Իրան]]ից, [[Սուրիա]]ից եւ նւիրատւութիւններ լիբանանցիներից եւ այլ շիաներից։<ref name="irinnews52494">{{cite web|url=http://www.irinnews.org/report.asp?ReportID=52494&SelectRegion=Middle_East|title=LEBANON: The many hands and faces of Hezbollah |author=UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs|date=2006-03-29|accessdate=2006 թ․ օգոստոսի 17–ին}}</ref> Կազմակերպութեան ռազմական ուժը նաեւ զորացած է [[2000]] թուականներին։<ref name="met">{{cite news |first= MelL |last= Frykberg |authorlink= |coauthors= |title=Mideast Powers, Proxies and Paymasters Bluster and Rearm |url= http://www.metimes.com/International/2008/08/29/mideast_powers_proxies_and_paymasters_bluster_and_rearm/5485/ |work= [[Middle East Times]] |publisher= |date=2008-08-29 |accessdate=2008 թ․ օգոստոսի 29–ին |quote= And if there is one thing that ideologically and diametrically opposed Hezbollah and Israel agree on, it is Hezbollah's growing military strength.}}</ref> [[1992]] թուականից ի վեր, Հեզբոլլահի ղեկավարն է [[Հասան Նասրալլահ]]ն։
 
== Ծանօթագրութիւններ ==
== Պատմութիւն ==
{{ծանցանկ}}
[[Պատկեր:BlueLine.jpg|մինի|350px|Հարավաին Լիբանանի քարտեզը, [[կապույտ գիծ]]ի եւ [[Լիտանի գետ]]ը ցուցադրուած։]]
 
[[Կատեգորիա:Իսլամական կուսակցութիւններ]]
=== Հիմնադրում ===
Գիտնականները տարբեր կարծիք ունեն, թե երբ է Հեզբոլլահը հիմնւած։ Մի քանի կազմակերպութիւններ թուարկում են պաշտոնական հիմնումը [[1982]] թուականին<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/world/para/hizballah.htm GlobalSecurity.org, 2005]</ref> ի դեմ [[Լիբանան]]ի [[իսրայել]]եան ներխուժման։<ref name="CFR">{{cite web|url=http://www.cfr.org/publication/9155/hezbollah.html?breadcrumb=%2F |title=Hezbollah (a.k.a. Hizbollah, Hizbu'llah) |first=|last=|publisher=[[Council on Foreign Relations]]|date=2008-09-13|accessdate=2009 թ․ մայիսի 11}}</ref> այլ աղբիւրներ թւում են թե Հեզբոլլահն մինչեւ [[1985]] թուականը խառնուրդ էր տարբեր [[շիա]] ակտիվիստների<ref>Diaz & Newman, 2005, p. 55</ref> կամ որ կազմակերպութիւնը հիմնւած էր [[շեյխ]] [[Ռաղեբ Հարբ]]ի կողմէն, ղեկավար հարավաին շիա դիմադրական ուժերի, որը սպանւած էր իսրաելցիների կողմէն [[1984]] թուականին։<ref name="cobbanBR30_2">[[Հելենա Կոբբան|Կոբբան Հելենա]], [http://bostonreview.net/BR30.2/cobban.html "Hizbullah’s New Face."] ''Boston Review''. Վերստածվ է փետրվարի 2, 2007։ Առաջին անգան հրատարակուած ապրիլ/մայիս 2005-ի ''Boston Review''-ի մէջ։</ref>
 
=== 1980-ական թուականներ ===
 
Հիմնական նպատակը Հեզբոլլահի սկզբնական գործողութիւնների Իսրաելի գրաւման վերջ բերելն էր։<ref name="bbc-hi-me"/> Իսրաելը ռազմականորեն կը ներգրաւէ Լիբանանում պատերազմելու ժամանակ [[Պաղեստին Ազատություն Կազմակերպություն|Պաղեստին Ազատություն Կազմակերպութեան]] (ՊԱԿ) հէտ, որը հրաւիրուած էր Լիբանան [[Հորդանան]]ի [[Սեւ Սեպտեմբեր]]ից ետք։ Իսրաելի հարձակումները ՊԱԿ-ի վրա հարավաին Լիբանանում սկիզբ տուած են [[1982 Լիբանանի պատերազմ]]ին երբ նա կը ներխուժէ եւ կը գրաւէ հարավաին Լիբանանը եւ կը պաշարէ [[Բեյրութ]]ը։<ref>Avi Shlaim (2001) ''The Iron Wall: Israel and the Arab World'' W.W. Norton, ISBN 0-393-32112-6 Chapter 10; The lebanese Quagmire 1981-1984 pp 384-423</ref>
 
Հեզբոլլահն [[անհամաչափ]] [[պարտիզան]]ական պատերազմ մղած է Իսրաելի դէմ։ Սկզբում, [[անձնասպան]]ական հարձակումներ կ՛օգտագործէ [[Իսրայելի պաշտնապության ուժեր]]ի (ԻՊՈւ) եւ Լիբանանից դուրս այլ իսրաելեան թիրախների դէմ։<ref name="pape">{{cite book |last=Pape |first=Robert |authorlink=Robert Pape |title=Dying to win: the strategic logic of suicide terrorism |loc=New York |publisher=Random House |isbn=1-4000-6317-5 |year=2005 }} Specifically: "Suicide Terrorist Campaigns, 1980-2003", Appendix 1. (Page 253 of Australian paperback edition, published by Scribe Publications)</ref> Հեզբոլլահն եղած է առաջին օգտագործողներից մէկը՝ մարտաւարական անձնասպան ռմբակոծումների, սպաննութիւնների եւ գերի բռնութեան օտար զինւորների իսլամական դիմադրութեան խումբերից [[Միջին Արեւելք]]ում։<ref name=nybooks/> Աստիճանաբար, Հեզբոլլահն դարձած է ռազմական կազմակերպութիւն եւ օգտագործած է [[հռթիր]]ներ, [[Կատյուշա]]ներ եւ այլ հռթիր արձակողներ գերի բռնութեան<ref name="HCR190">{{cite web |url=http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c101:H.CON.RES.190:|publisher=[[The Library of Congress]]|date=1989-08-04 |accessdate=2006 թ․ օգոստոսի 8–ին |title=Expressing the sense of the Congress over the reported murder of Lieutenant Colonel William Higgins and Hezbollah-sponsored terrorism.|author=H. CON. RES. 190, 1st session, 101st congress}}</ref><ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2004/02/21/whizb21.xml&sSheet=/news/2004/02/21/ixworld.html Telegraph, 2004/2/21]</ref>, սպաննութիւնների<ref name="HCR190" /> եւ ռմբակոծումների փոխարէն։<ref name="Timeline: Lebanon">{{cite web|title=Timeline: Lebanon|date=2008-07-19|accessdate=2008 թ․ սեպտեմբերի 15–ին|publisher=[[BBC News]]|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/country_profiles/819200.stm}}</ref><ref>[http://library.nps.navy.mil/home/tgp/hizbalah.htm United States Department of State, April 2005.]</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/low/dates/stories/July/26/newsid_2499000/2499619.stm| title=On this day|publisher=BBC News|date=1994-07-26|accessdate=2006 թ․ հուլիսի 26}}</ref> Հեզբոլլահն եւս սպաննութիւնների եւ գերի բռնութեան վտանքի տակ եղած է Իսրաելի կողմէն։<ref name="Timeline: Lebanon" />
 
[[Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմ]]ի ժամանակ, Հեզբոլլահն կռուած է [[Ամալ]] շարժումին դէմ կառավարման համար շիա շրջանների եւ անդադար հարձակած է [[Հարավային Լիբանան Բանակ]]ի (ՀԼԲ) վրա որը Իսրաելի դաշնակից էր։ Նաեւ, հակառակ այլ ոստիկանների պատերազմին ժամանակ, Հեզբոլլահն երբեք չէ մասնակցած հերձվածող կռիւների կամ [[Լիբանանի բանակ]]ի դէմ կռիւների։ Քաղաքացիական պատերազմի վերջերին [[1990]] թուականին, [[Սուրիա]]ն, որը կ՛իշխէր Լիբանանը այդ ժամանակին, կ՛արտոնէ Հեզբոլլահին որ պահի իր զենքերը եւ իշխի հարավաին Լիբանանում, հակառակ [[Տաիֆ համաձայնություն|Տաիֆ համաձայնութեան]] որը խնդրած էր ցրուէլ բոլոր լիբանանեան եւ ոչ-լիբանանեան ոստիկաններին։<ref name=Goldberg>{{cite news | author = Jeffrey Goldberg | url=http://www.jeffreygoldberg.net/articles/tny/a_reporter_at_large_in_the_par.php | title = IN THE PARTY OF GOD Are terrorists in Lebanon preparing for a larger war? | publisher = [[The New Yorker]]|date = հոկտեմբերի 14, 2002 | accessdate = 2006-08-21 }}</ref>
 
=== 1990-ական թվականներ ===
Այս դարում, Հեզբոլլահն դարձած է [[հեղափոխություն|հեղափոխական]] խմբից քաղաքական խումբ, մի ընթացք որ կոչուած է Հեզբոլլահի «լիբանանցիականութիւնը»։ Ի տարբեր չփոխզիջական հեղափոխական վերաբերման 1980-ական թուականներուն, Հեզբոլլահն աւելի զիջող վերաբերմունք ունեցած է Լիբանանի պետութեան հետ։<ref>{{cite web|url=http://www.informaworld.com/smpp/content~content=a784386222~db=all |publisher=Mediterranean Politics, Volume 3, Issue 1 Summer 1998 , pages 103 - 134 |date=|title=The strategy and tactics of Hizballah's current 'Lebanonization process|format=}}</ref> Ընթացքը սկսել է [[Աբաս ալ-Մուսավի]]ի քարտուղար ընտրութեան հէտ եւ շարունակուած է [[Հասան Նասրալլահ]]ի ղեկավարութեան տակ։ Հեզբոլլահն փոխած է իր քննախոսութիւնը եւ դարձուցած է նա հոգնակիութիւն։ [[1991]] թուականին, [[Ալ Մանար]] հեռուստատեսութեան կայանը հռչակած է։
 
[[1992]] թուականին, Հեզբոլլահն որոշած է մասնակցել Լիբանանի ընտրութիւններին։ Նախկին քարտուղարը կազմակերպութեան, [[Սուբհի ալ-Տուֆայլի]], դէմ է եղած այս որոշման որը վիճաբանութիւն ստեղծած է Հեզբոլլահի միջեւ։ Սրանից վէրջ, կազմակերպութիւնը հրատարակած է նրա քաղաքական ծրագիրը կոչ ուղղելով ազատագրումը լիբանանեան հողերի [[սիոնիստ]]ական գրաւումից, ոչընչացումը քաղաքական հերձւածողութեան, հետեւել քաղաքական եւ մեդիայի ազատութիւն, ուղղում մտցնելով ընտրական օրենքում որպէսզի աւելի ժողովրդին ներկայացուցիչ երեւի։ Ծրագրին պատճառով, Հեզբոլլահն շահած է տասներկու աթոր։ Տարւան վէրջին, նա մոտեցած է լիբանանցի [[քրիստոնյա]]ների։ Նա կը համարէ մշակութաին, քաղաքական եւ կրոնաին ազատութիւնները Լիբանանում որպես սրբագործուած։ Այս մոտեցումը տարածուած է բոլոր խմբերի որոնք Իսրաելի հէտ հարաբերութիւն չունէն։<ref>Alagha (2006), pp.41-44</ref>
Հեզբոլլահն եւ Իսրաելը, որ 1982 թուականից ի վեր գրաւած էր Լիբանանը, 1990-ական թուականներին շարունակած են կռուել։ [[Ապրիլ]]ի [[1996]] թուականին, Իսրաելը օդաին ռմբակոծում կը կատարէ [[ՄԱԿ]]-ի շտաբի վրա [[Քանա]]ում, սպանելով 106 փախստական քաղաքացիներ։<ref>{{cite web|publisher=BBC News|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/72493.stm|title=History of Israel's role in Lebanon |date=1998-04-01|accessdate=2007 թ․ հոկտեմբերի 24–ին}}</ref> Ժողովրդաւար զգացումը լինելով որ Իսրաելը կանխամտածւած է ռմբակոծել քաղաքացիները, իսկ մեծ թիւով էվակուացիաներ քաղաքացիների կռիւների պատճառով, Հեզբոլլահի աջակցութիւնը աճած է։<ref name="norton324">Augustus Richard Norton [http://almashriq.hiof.no/lebanon/300/320/324/324.2/hizballah/norton.html Hizballah: From Radicalism to Pragmatism?] Ստացվել է [[օգոստոսի 11]] 2006</ref>
 
== Քաղաքական գործողութիւններ ==
[[Պատկեր:Lebanon Jul06.png|մինի|ձախից|200px|Կանաչը ցույց է տալիս Լիբանանի շիա մեծամասնութեամբ շրջանները ուր Հեզբոլլահն զորավոր է։]]
[[Պատկեր:Dec 10 2006 anti-government rally Beirut.jpg|մինի|ձախից|Դեկտեմբերի 10, 2006 Հեզբոլլահի կողմնակիցների ցույց Բեյրութիւմ։]]
 
Հեզբոլլահն, Ամալի հետ, մէկն է երկու գլխաւոր քաղաքական կուսակցութիւններէն Լիբանանում որոնք կը ներկայացնէն շիա մուսուլմանների։ Նա կը տիրէ 14 աթոռ 128-ի վրա Լիբանանի խորհրդարաննում եւ անդամ է [[Դիմադրություն եւ Զարգացում բլոկ]]ին։ Ըստ Դանիէլ Լ. Բայմանի, Հեզբոլլահն «մի ամենազորաւոր քաղաքական շարժումն է Լիբանանում։»<ref>{{cite web|url=http://www.cfr.org/publication/16378/powerful_movement.html?breadcrumb=%2F|title=Hezbollah: Most Powerful Political Movement in Lebanon |first=|last=|publisher=[[Council on Foreign Relations]]|date=2008-05-29|accessdate=2006 թ․ սեպտեմբերի 15–ին}}</ref> Հեզբոլլահն եւ Ամալը կը ներկայացնէն գրեթէ բոլոր լիբանանցի շիաները։<ref>{{cite web|url=http://www.pbs.org/frontlineworld/dispatches/lebanon.syria/seelye2.html|title=Lebanon's religious mix|first=Kate|last=Seelye|publisher=[[PBS]] [[PBS Frontline World|Frontline World]]|date=2005-04-01|accessdate=2006 թ․ հուլիսի 28}}</ref> Սակայն, հակառակ Ամալի, Հեզբոլլահն չէ զինաթափված։ Նա կը մասնակցէ Լիբանանի խորհրդարանին։ 2005-ի Լիբանանի ընդհանուր ընտրութիւններին, նա շահած է 10.9% խորհրդարանի աթոռների։ Դիմադրութիւն եւ Զարգացում բլոկը, որի Հեզբոլլահն անդամ է, շահած է բոլոր 23 աթոռները Հարավային Լիբանանում եւ ընդհանուրով 35 աթոռ, կամ 27.3% խորհրդարանի աթոռների ընդհանուր Լիբանանի։<ref>Lebanon: Angus Reid Global Monitor</ref> Երբ մունիցիպալ ընտրութիւնները տեղի են ունեցած առաջին կեսին 2004-ի, Հեզբոլլահն շահել է 21% բոլոր շրջանների։<ref name="cobbanBR30_2"/>
 
Հեզբոլլահն եղած է [[Մարտի 8 Միություն|մարտի 8 միութեան]] գլխաւոր կուսակցութիւններէն մէկը, մարտ 2005 թթւականի քաղաքական մթնոլորտի հակադրութիւնից իվեր։ Չնայած որ Հեզբոլլահն կը միանա նոր կառաւարութիւննը 2005 թուականին, նա կը մնա խստորեն դէմ [[Մարտի 14 Միություն|մարտի 14 միութեան]]։<ref>[http://www.mideastmonitor.org/issues/0604/0604_1.htm The Counter-revolution of the Cedars]</ref> Նոյեմբեր 2006 թուականին, Հեզբոլլահն, [[Ազատ Հայրենասիրական Շարժում]]ը (ԱՀՇ) եւ Ամալը միասնաբար պահանջած են հաստատումը ազգաին միութեան կառավարութեան<ref>[http://www.naharnet.com/domino/tn/NewsDesk.nsf/0/A96138992550D16AC2257219001A2043?OpenDocument "Nasrallah Warns of 'Street Demonstrations' if National Unity Government is not Formed"]</ref><ref>[http://archive.gulfnews.com/articles/06/10/15/10075244.html "Aoun calls for national unity government"]</ref> ուր պահանջած են վաղ ընտրութիւններ եւ մէկ երրորդը նախարարների կաբինետի աթոռների որը նրանց կը տար վետոյի իրավունք։<ref name="siniora_resistance">San Francisco Chronicle (դեկտեմբերի 15, 2006). [http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2006/12/15/MNGS4MVTCT1.DTL&type=politics "In Lebanon, Saniora stiffens his resistance"]. Ստացուած է դեկտեմբերի 18, 2006.</ref><ref>Reuters (դեկտեմբերի 18, 2006). [http://today.reuters.com/news/articlenews.aspx?type=worldNews&storyID=2006-12-18T164109Z_01_L1885284_RTRUKOC_0_US-LEBANON-GOVERNMENT-OPPOSITION.xml&WTmodLoc=IntNewsHome_C2_worldNews-9 "Lebanon opposition demands early elections"]. Ստացուած է դեկտեմբերի 18, 2006.</ref> Երբ բանակցութիւնները կառաւարող կոալիցիային հէտ անհաջողութիւն են ունեցած, հինգ կաբինետի նախարարներ Հեզբոլլահից եւ Ամալից կը հրաժարւէն։ [[Դեկտեմբերի 1]], 2006 թուականին, այս խումբերը սկսած են [[2006–2008 լիբանանյան քաղաքական ցույցեր]]ը, անդադար ցույցեր ընդդիմությամբ վարչապետ [[Ֆուադ Սինիորա]]յի կառավարութեան։<ref name="Ghattas"/><ref>[http://www.moqawama.org/english/_amenspeeches.php?filename=20061130180624048 The full text of Nasrallah's speech on the invitation to participate in an open sit-in in Beirut]</ref> Վէրջապես, [[մայիսի 7]], 2008 թուականին, Լիբանանի 17-ամսվա քաղաքական ճգնաժամը արագ աճած է ինքնազսպումից դուրս։ Կռիւներ տեղի կ՛ունենան երբ կառավարութիւննը կ՛անջատէ Հեզբոլլահի հաղորդակցութեան ուղին եւ կը հեռացնէ է Բեյրութի օդանաւակայանի ապահովութեան պետին վկայակոչուած Հեզբոլլահի կապերի պատճառով։ Հեզբոլլահի առաջնորդ [[Հասան Նասրալլահ]]ն կը հայտարարէ թե կառաւարութեան որոշումը անջատման Հեզբոլլահի հաղորդակցութեան ուղիին «պատերազմի հայտարարութիւն» էր կազմակերպութեան դէմ եւ կը պահանջէ շրջումը կառավարութեան որոշման։<ref>{{citeweb|title= Hezbollah takes over west Beirut |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7391600.stm |publisher=''[[BBC news]]''|accessdate=2008 թ․ մայիսի 10}}</ref><ref>{{citeweb|title= Lebanon tensions rise in clash with Hezbollah |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/981937.html |publisher=''[[Haaretz]]''|accessdate=2008 թ․ մայիսի 10}}</ref> Հեզբոլլահից ղեկավարված ընդդիմադիր կողմի կռվողներ կը գրաւէն մի քանի [[Արեւմտեան Բեյրութ]]ի շրջակայքեր [[Ապագա շարժում]]ի կռւողներից որոնք հավատարիմ էին Ամերիկաի կողմնակցութիւնը ստացած կառավարութեանը։ Այս կռիւների ընթացքում, 11 անձ սպանւած են եւ 30 հատ վիրավոր։ Ընդդիմադիր կողմից գրավված շրջանները՝ վէրջը կը հանձնւէն [[Լիբանանի բանակ]]ին։<ref name="Haaretz1">{{citeweb|title= Lebanese army moves into W. Beirut after Hezbollah takeover |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/981696.html |publisher=''[[Haaretz]]''|accessdate=2008 թ․ մայիսի 10|archiveurl=http://web.archive.org/web/20080509040842/http://www.haaretz.com/hasen/spages/981696.html|archivedate=2008-05-09}}</ref> Բանակը նաեւ կը խոստանա լուծել վեճը եւ շրջել է կառավարութեան որոշումները։<ref>{{citeweb|title= Hezbollah Pledges Pullout From Beirut as Army Makes Concession|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aqf3zxx_..5I&refer=home|publisher=''Bloomberg''|accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 5–ին}}</ref><ref>{{citeweb|title=Hezbollah to Withdraw Gunmen in Lebanon|url=http://www.nytimes.com/2008/05/11/world/middleeast/11lebanon.html?hp|publisher=''New York Times''|accessdate=2008 թ․ հոկտեմբերի 5–ին}}</ref> Լիբանանի մրցակից առաջնորդները [[Դոհայի համաձայնություն|համաձայնութեան հասած են Դոհա]]յում մայիսի 21, 2008 թուականին որը վէրջ է տուած 18 ամսվա քաղաքական ճգնաժամին որը կարող էր վերածուել նոր քաղաքացիական պատերազմի։<ref name="france24">{{citeweb|title=Lebanese leaders 'expect to elect a president' in 24 hours|url=http://www.france24.com/en/20080521-lebanon-hezbollah-doha-election-presidential&navi=MONDE|publisher=''[[France 24]]''|accessdate=2008 թ․ մայիսի 31|archiveurl=http://web.archive.org/web/20110520122706/http://www.france24.com/en/20080521-lebanon-hezbollah-doha-election-presidential&navi=MONDE|archivedate=2011-05-20}}</ref> Ըստ համաձայնութեան, Հեզբոլլահն վետոյի ուժ է ստացած Լիբանանի խորհրդարանում։ Կռիւներից ետք, նոր ազգային միութեան կառավարութիւն կը կազմւի Ֆուադ Սինիորայից [[հուլիսի 11]], 2008 թուականին ուր Հեզբոլլահն ունէր մեկ նախարար եւ կ՛իշխէր 11 աթոռ 30-ի վրա կաբինետում։<ref name="CFR"/><ref name="tayyar"/>
 
== Ռազմական գործողութիւններ ==
 
Հեզբոլլահն ունի մի ռազմական ճիւղ ճանաչված «Ալ-Մուքավամա ալ-Իսլամիյա» («Իսլամական դիմադրութիւնը») անունով եւ հաւանաբար երաշխաւորն է մի քանի աւելի փոքր ռազմական կազմակերպութիւնների՝ ներառեալ «Ընկճւածների կազմակերպութիւնը», «Հեղափոխական արդարութեան կազմակերպութիւնը», «Արդարութիւն սխալի դեմ կազմակերպութիւնը» եւ «[[Մարգարե]] [[Մուհամեդ]]ի հետեւորդները»։<ref name='USDbackground2801'>{{cite web|url=http://www.state.gov/s/ct/rls/rpt/fto/2801.htm|title=Background Information on Foreign Terrorist Organizations|author=US Department of State|date=1999-10-08|accessdate=2007 թ․ փետրվարի 5|archiveurl=http://web.archive.org/web/20020327121139/http://www.state.gov/s/ct/rls/rpt/fto/2801.htm|archivedate=2002-03-27}}</ref><ref name="canadag20030213-137">{{cite web|url=http://canadagazette.gc.ca/partII/2003/20030213-x/html/sor53-e.html|author=Canada Gazette|title=Canada Gazette Vol. 137, no 1|date=2003-02-12|accessdate=2006 թ․ հուլիսի 25}}</ref>
 
ՄԱԿ-ի 1559 որոշում -ը կոչ կ՛ուղղէ Հեզբոլլահի զինաթափման<ref>{{cite web|url=http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=S/RES/1559%20(2004)&Lang=E&Area=UNDOC|title=Resolution 1559 (2004)|author=[[United Nations Security Council]]|date=2004-09-02|accessdate=2007 թ․ մայիսի 1|quote=3. Calls for the disbanding and disarmament of all Lebanese and non-Lebanese militias}}</ref> [[Տաիֆի համաձայնություն|Տաիֆի համաձայնութեան]]ը Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի վերջաւորութեան հէտ։ Հեզբոլլահն դատապարտել եւ չեղյալ հայտարարած է ՄԱԿ-ի որոշումը։<ref>{{cite web|url=http://www.terrorism-info.org.il/malam_multimedia/html/final/eng/eng_n/hez_e0905.htm|title=Hezbollah has no intention to disarm|author=Intelligence and Terrorism Information Center at the Center for Special Studies (Israeli)|date=2005-09-07|accessdate=2007 թ․ մայիսի 1}}</ref> Խնդիրը աճեցված է 2006 թուականի ռազմական հակամարտութիւնից ետք Իսրաելի հէտ։ Հեզբոլլահի որոշումը չզինաթափվելու կը տեսնուի իբրեւ խախտում ՄԱԿ-ի որոշումների (ներառյալ ՄԱԿ-ի որոշում 1701-ը որը հաջորդած է որոշում 1559-ի) եւ Տաիֆի համաձայնութիւնին։<ref name="UN1701">[http://www.un.org/News/Press/docs/2006/sc8808.doc.htm]</ref><ref name="ADL">[http://www.adl.org/main_terrorism/hezbollah_overview.htm "Hezbollah: Hezbollah and the Recent Conflict."] ''[[Anti-Defamation League|ADL]]''. Սեպտեմբերի 29 2006։ Հունիսի 26 2007.</ref> Հակամարտությունից իվեր, Հեզբոլլահն եւ Իսրաելը հաստատած են որ կազմակերպութիւնը ռազմականորեն զորացած է։<ref name="met"/> Լիբանանական կաբինետը, Նախագահ [[Միշել Սլեյման]]ի եւ Վարչապետ Ֆուադ Սինիորայի տակ, տուած է Հեզբոլլահին իրավունքը «ազատագրելու [Լիբանանի] գրաւուած հողերը»։<ref>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1011868.html Ha'aretz] 14 August 2008, ''UN: We've cleared half the cluster bombs Israel dropped on Lebanon'' Շլոմո Շամիլից</ref> 2009 թուականին, մէկը Հեզբոլլահի հրամանատարներէն (խոսելով անանունութեան պայմանի տակ) ասած է, «Մենք ունենք ավելի [[հրթիռ]] այսօր քան ունեինք 2006 թուականին։»<ref>[http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?pagename=JPost/JPArticle/ShowFull&cid=1257455206498 "Hizbullah says it's getting ready for a new war with Israel."] ''[[Jerusalem Post]]''։ Նոյեմբերի 8 2009.</ref>
 
=== Մահապարտ յարձակումներ եւ յափշտակումներ ===
 
1982-ից 1986 թուական, 36 մահապարտ յարձակումներ տեղի ունեցած են Լիբանանում ամերիկեան, ֆրանսիական եւ իսրաելեան զորքերի դէմ 41 անձերի կողմէն ձախական քաղաքական հավատքներով եւ երկու գլխաւոր կրոնքներից՝<ref>[http://amconmag.com/2005_07_18/article.html "... eight were Islamic fundamentalists. Twenty-seven were Communists and Socialists. Three were Christians]. The American Conservative, July 18, 2005. Verified 22nd June 2008.</ref> սպանելով 659 անձ։<ref name="pape"/> Հեզբոլլահն կը մեղադրւէ կազմակերպելով այս յարձակումների մի քանիսն բայց կը ժխտէ որեւէ մասնակցութիւն։<ref>Sites, Kevin (Scripps Howard News Services). "[http://www.redding.com/redd/nw_columnists/article/0,2232, REDD_17528_4389698,00.html Hezbollah denies terrorist ties, increases role in government]" 2006-01-15</ref><ref>"[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/target/etc/cron.html Frontline: Target America: Terrorist attacks on Americans, 1979-1988]", PBS News, 2001. Վերցված է Փետրվարի 4 2007</ref><ref name="leb1">[http://www.lebanon.com/news/local/2003/3/20.htm Hezbollah again denies involvement in deadly Buenos Aires bombing BEIRUT, Մարտի 19 (AFP)]</ref> Այս յարձակումների ներառած են [[1983 թվականի ամերիկեան դեսպանատան պայթիւն]]ը ([[Իսլամական Ջիհադ Կազմակերպութիւն]]ից),<ref name="Ini">[http://camera.org/index.asp?x_context=2&x_outlet=118&x_article=1148 "Timeline of Hezbollah Violence."] ''[[Committee for Accuracy in Middle East Reporting in America|CAMERA: Committee for Accuracy in Middle East Reporting in America]]''. Հուլիսի 17 2006. Նոյեմբերի 18 2006. Later reprinted in ''On Campus'' magazine's Fall 2006 issue and attributed the article to author Gilead Ini.</ref> [[1983 թվականի Բեյրութի զորանոցի պայթիւն]]ը (Իսլամական Ջիհադ Կազմակերպութիւնից),<ref name="Ini"/><ref name="c">[http://www.cfr.org/publication/9155/#6 Hezbollah] CFR. org Staff, the US [[Council on Foreign Relations]], 2006-07-17</ref><ref name="cd">[http://web.archive.org/web/20020616122328/http://www.cdi.org/terrorism/hezbollah.cfm Terrorism - In the Spotlight: Hezbollah (Party of God)] Michael Donovan, [[Center for Defense Information]] cdi.org, 2002-02-25</ref><ref name="NRO">[http://article.nationalreview.com/?q=ZDczZDYxYTE2MDAxYWU3ODc1ZjEwZTVkMTcyMDhlYmE= "an official with the Iranian Intelligence Service in Tehran phoned the Iranian ambassador in Damascus and issued an order to have them killed...We know about the phone call because it was intercepted by the National Security Agency.....The Hezbollah operative in charge was [[Imad Fayez Mughniyeh]]"] National Review Online, Clifford D. May, Iran’s War.</ref> եւ զանազան յարձակումներ [[Իսրաել Պաշտպանություն Զորքեր]]ի (ԻՊԶ) եւ Հարավաին Լիբանան Բանակի (ՀԼԲ) վրա հարավաին Լիբանանում։<ref name="pape"/> Այս ժամանակաշրջանում նաեւ տեղի է ունեցած [[TWA չվերթ 847-ի գրաւում]]ը 1985 թուականին,<ref name="c"/> եւ [[Լիբանանի պատանդի ճգնաժամ]]ը 1982-ից 1992 թուականներին։<ref name="cd"/> Առայժմ, Հեզբոլլահն կը մեղադրւի [[հունվարի 15]], 2008 թուականի պայթիւնին ամերիկեան դեսպանատան մէկ ինքնաշարժի Բեյրութում։<ref name="Stratfor">[http://www.stratfor.com/analysis/lebanon_hezbollah_and_jan_15_bombing ''Lebanon: Hezbollah and the Jan. 15 Bombing'' ] Stratfor, Հունվարի 15, 2008</ref>
 
Լիբանանից արտասահման, Հեզբոլլահն կը մեղադրւի [[Բուենոս Այրեսի իսրայելյան դեսպանատան հարձակում (1992)|1992 թուականի իսրաելեան դեսպանատան յարձակումին Բուենոս Այրեսում]],<ref name="c"/><ref name="cd"/> եւ 1994 թուականի ԱՄԻԱ-ի պայթիւնին մէկ հրեական մշակութաին կենտրոնի [[Արգենտինա]]յում։<ref name="c"/> Սակայն, ըստ Նասրալլահի, Հեզբոլլահն կը մերժէ բոլոր մասնակցութիւն գործողութիւնների Լիբանանից եւ Իսրաելից դուրս 2008 թուականից առաջ։<ref>[http://english.hizbollah.tv/essaydetails.php?eid=2366&cid=214 H.E. Sayyed Nasrallah Speech in Full: History will mark martyr Moghnieh blood as the start of the fall of "Israel"]</ref>
 
== Արտաքին հարաբերութիւններ ==
 
Հեզբոլլահի արտաքին հարաբերութիւնները բարդ են։ Լիբանանեան կաբինետը Նախագահ Միշել Սուլեյմանի եւ Վարչապես Ֆուադ Սինիորայի տակ ընդունած է Հեզբոլլահի գոյութիւնը եւ ռազմական գործողութիւնները հակառակ մի քանի ՄԱԿ-ի որոշումների որոնք պահանջած են կազմակերպութեան ցրումը։<ref name="Security">{{cite web|url=http://www.un.org/News/Press/docs/2006/sc8616.doc.htm|author=Security Council (Press Release)|title=SECURITY COUNCIL NOTES SIGNIFICANT PROGRESS IN LEBANON|date=2006-01-23|accessdate = 2006-07-26}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1011868.html Ha'aretz] Օգոստոսի 14 2008, ''UN: We've cleared half the cluster bombs Israel dropped on Lebanon'' Շլոմո Շամիրից</ref> Չորս երկրներ ճանաչած են Հեզբոլլահն որպես ահաբեկչական կազմակերպութիւն՝ ԱՄՆ-ը, Իսրաելը, [[Կանադա]]ն եւ [[Նիդեռլանդներ]]ը։ Իսկ երկու երկիր ճանաչած են միայն կազմակերպութեան անվտանգութեան ճիւղի որպես ահաբեկչական՝ [[Միավորված Թագավորություն]]ը եւ [[Ավստրալիա]]ն։<ref>[http://www.isn.ethz.ch/news/sw/details.cfm?id=10923 EU lawmakers label Hizbollah 'terrorist’ group]</ref> Մեծամասնութիւնը ՄԱԿ-ի եւ [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական Միութեան]] անդամների չեն նկարագրած Հեզբոլլահն որպես ահաբեկչական կազմակերպութիւն։<ref>[http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1154525833380&pagename=JPost%2FJPArticle%2FPrinter Jpost]</ref>
 
Հեզբոլլահն ունի մոտ հարաբերութիւններ Իրանի հէտ։<ref>[http://www.opendemocracy.net/globalization/hizbollah_3757.jsp A Lebanese fragment: two days with Hizbollah]</ref> Նա նաեւ հարաբերութիւններ ունի [[Ալաուի]] ղեկավարութեան հէտ Սուրիայում, հատուկորեն Նախագահ [[Հաֆեզ ալ-Ասադ]]ի (մինչեւ իր մահը [[2000]] թուականին) եւ իր զավակին ու ժառանգորդին [[Բաշար ալ-Ասադ]]ի հէտ։<ref>[http://www.mideastmonitor.org/gambill/050304.htm Syria and Hezbollah: A Loveless Alliance]</ref> Հեզբոլլահն նաեւ հայտարարած է իր կողմնակցութիւնը [[ալ-Աքսա ինտիֆադա]]յի համար։
 
Շատ փաստ չիկա որ Հեզբոլլահն կապ է հաստատած կամ համագործած է ալ-Քաիդաի հէտ։<ref name=autogenerated7>[http://meria.idc.ac.il/journal/2002/issue3/jv6n3a5.html Tehran, Washington, And Terror: No Agreement To Differ] by A. W. Samii, ''[[Middle East Review of International Affairs]]'', Volume 6, No. 3, Սեպտեմբերի 2002 - citing Al-Majallah, Մարտի 24-Մարտի 30, 2002 եւ Al-Watan Մարտի 19, 2002</ref> Հեզբոլլահի ղեկավարները կը ժխտէն որեւէ հարաբերութիւն ալ-Քաիդաի հէտ որեւէ ժամանակի ընթացքում։<ref name=autogenerated3>[http://www.usatoday.com/news/world/2006-07-28-lebanon-hezbollah_x.htm USATODAY.com - Minister: Hezbollah doesn't need al-Qaeda's help fighting Israel in Lebanon']</ref> Նաեւ, մի քանի ալ-Քաիդայի առաջնորդներ [[Աբու Մուսաբ ալ-Զարքավի]]ի նման<ref name=autogenerated5>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/5040974.stm|author=[[BBC News]]|title='Zarqawi tape' urges Sunni unrest|date=2006-06-02|accessdate = 2006-07-26}}</ref> եւ [[Վահաբի]] կրոնապետներ կը համարէն Հեզբոլլահն [[ուրացող]] Իսլամի։<ref name=autogenerated6>Jerusalem Post, Օգոստոսի 5, 2006 [http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?pagename=JPost/JPArticle/ShowFull&cid=1154525810323 Saudi religious leader blasts Hizbullah] Ստացվել է օգոստոսի 6, 2006</ref><ref name=autogenerated1>[http://195.224.230.11/english/saudi/?id=17190]</ref>
Հակառակ ասոր, ԱՄՆ-ի հետախուզական պաշտոնեաներ ենթադրութիւն արած են որ շփում է եղած Հեզբոլլահի եւ Քաիդայի անդամների միջեւ որոնք փախած են [[Աֆղանստան]]ից Լիբանան։.<ref>{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/stories/2002/07/26/attack/main516585.shtml|author=CBS News|title=Terrorism Alliance?|date=2002-07-26|accessdate = 2006-07-26}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/08/13/iraq.terror/|publisher=CNN World News|author=Mike Boettcher, Henry Schuster|title=New terror alliance suspected in Iraq|date=2003-08-13|accessdate = 2006-07-26}}</ref>
 
== Մեդիաի գործողութիւններ ==
 
Հեզբոլլահն կը վարէ մէկ [[արբանեակ]]ային հեռուստատեսութեան կայան՝ [[ալ-Մանար]] («Փարոսը») եւ մի ռադիոի կայան [[ալ-Նուր]] («Լույսը»)։<ref name="CNN">{{cite web| year=2006| publisher=cnn.com| author=Elise Labott and Henry Schuster| url=http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/03/23/hezbollah.tv/index.html| title=Lebanese media outlets' assets blocked}}</ref> Ալ-Մանարը հաղորդվուած է Բեյրութից, Լիբանանում։<ref name="CNN"/> Կայանը գործի դրուած է Հեզբոլլահից 1991 թուականին։<ref name="natrev812">{{cite news | url =http://www.nationalreview.com/comment/jorisch200412220812.asp | title = Terrorist Television Hezbollah has a worldwide reach | publisher = [[National Review Online]] | date = December 22, 2004 | accessdate = 2007-03-31 }}</ref> իրանական ֆոնդերի օգնութեամբ։<ref name="meforum583">{{cite web|url=http://www.meforum.org/article/583|title=Al-Manar: Hizbullah TV, 24/7|author=Avi Jorisch|publisher=Middle East Quarterly|date=Ձմեռ 2004|accessdate=2006 թ․ սեպտեմբերի 3–ին}}</ref> Ալ-Մանարը, ինքնահռչակուած «Դիմադրութեան կայանը», բանալի դեր կը խաղա Հեզբոլլահի «[[հոգեբանական պատերազմ]]ում սիոնիստ թշնամիին դէմ»<ref name="meforum583"/><ref>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20030410115717/http://web.manartv.org/html/about.html|title=Al-Manar Television|accessdate=2007 թ․ մարտի 27}}</ref> եւ անբաժանելի մաս Հեզբոլլահի պլանի տարածելու նրա հաղորդագրութիւնը ամբողջ [[արաբական աշխարհ]]ին։.<ref name="meforum583"/>
 
Հեզբոլլահի հեռուստատեսութեան կայան ալ-Մանար ծրագիրներ կը՛ հաղորդէ որոնց նպատակն է ներշնչելու անձնասպանական յարձակումներ [[Գազա]]յում, [[Արեւմտեան Ափ]]ում եւ [[Իրաք]]ում։<ref name="In the Party of God">{{cite news |url=http://www.jeffreygoldberg.net/articles/tny/a_reporter_at_large_in_the_par.php | title = IN THE PARTY OF GOD Are terrorists in Lebanon preparing for a larger war? by Jeffrey Goldberg | publisher = [[The New Yorker]] | date = Հոկտեմբերի 14, 2002 | accessdate = 2007-03-03 }}</ref><ref>{{cite news | url =http://www.nationalreview.com/comment/jorisch200412220812.asp | title = Terrorist Television Hezbollah has a worldwide reach | publisher = [[National Review Online]]|date = Դեկտեմբերի 22, 2004 | accessdate = 2006-08-22 }}</ref><ref>{{cite news | url =http://www.meib.org/articles/0304_l1.htm | title = Al-Manar and the War in Iraq | publisher = Middle East Intelligence Bulletin | month = Ապրիլ | year = 2003 | accessdate = 2006-08-24 }}</ref> Ալ-Մանարը արգելուած է [[Ֆրանսիա]]յում կայանին [[Հոլոքոստ]]ի [[Հոլոքոստի ժխտում|ժխտման]] պատճառով, ինչ որ Ֆրանսիաի օրենքի դէմ է։<ref>[http://www.conseil-etat.fr/ce/jurispd/index_ac_ld0460.shtml Ամբողոջութեամբ տեղեկութիւնները որոշումին (ֆրանսերեն)]</ref><ref>[http://www.conseil-etat.fr/ce/actual/index_ac_lc0418.shtml Press Release (ֆրանսերեն)]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4093579.stm France pulls plug on Arab network]</ref> [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]ը նկատում է ալ-Մանարը որպես ահաբեկչական կազմակերպութիւն։<ref>Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State (Դեկտեմբերի 14, 2004). [http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-english&y=2004&m=December&x=20041217125030sjhtrop0.2467462 "United States Adds Al-Manar TV Network to Terrorism List"]. Ստացուած է Փետրվարի 28, 2007.</ref>
 
Հեզբոլլահի մեդիաի գործողութիւնների մէկ տեսակետի նպատակն է ներշնչելու [[ազգայնականություն|ազգայնականութեան]] եւ իսլամի հիմքերը երեխաների։<ref>{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/7340, L-3297896,00.html|title=Hizbullah presents|author=Roee Nahmias|publisher=ynetnews.com|date=31 August 2006|accessdate=2007 թ․ փետրվարի 25}}</ref> Հեզբոլլահի կեդրոնական [[համացանց]]ի բիւրոն եռաչափ խաղ է ստեղծած [[2003]] թուականին՝ «[[Հատուկ զորքեր]]» ուր խաղացողները պայքարում են իսրաելցի ներխուժողների դէմ՝ շահողները ազգաին հերոս դառնալով [[Երկիր]]ի վրա եւ մարտիրոս [[դրախտ]]ում։<ref>[http://switchr.catchup.net/cunet/gm.asp?ai=214&ar=596wmv&ak=null Եռաչափ Խաղ]</ref>
 
== Աղբիւրներ ==
{{reflist|2}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.moqavemat.ir/?lang=en Իսլամական դիմադրութիւն Լիբանանում]
* [http://almashriq.hiof.no/lebanon/300/320/324/324.2/hizballah/ Հեզբոլլահ - Աստուծո կուսակցութիւն- Պաշտոնական կայքերի եւ փաստաթղթերի հղումների ցանկ]
 
[[Կատեգորիա:Հեզբոլլահ]]
[[Կատեգորիա:Լիբանանյան ազգայնականություն]]
[[Կատեգորիա:Վիքիպեդիա:Արևմտահայերեն հոդվածներ]]
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/wiki/Հըզպալլա» էջէն