«Հռոմէական Կայսրութիւն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

'''Հռոմէական կայսրութիւն''' (լատիներէն` Imperium Romanum, հին յունարէն` Βασιλεία Ῥωμαίων), Հին Հռոմի յետ-հանրապետական ժամանակաշրջան, որ կը բնութագրուի մէկանձնեայ իշխանութեամբ եւ [[Եւրոպա]]յի, [[Ասիա (արեւմտահայերէն)|Ասիոյ]] եւ [[Ափրիկէ]]ի մէջ հսկայական տարածքներ ընդգրկող պետութեան հաստատմամբ<ref>"Roman Empire", Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2008</ref>:։ Եզրոյթը կը գործածուի առաջին կայսր` Օգոստոսի կառավարումէն սկսած մինչեւ [[476]] թ. Հին Հռոմի պատմութիւնը բնութագրելու համար:համար։

Կայսրութեան նախորդած եւ 500-ամեայ պատմութիւն ունեցած Հռոմի Հանրապետութիւնը տկարացած էր բազմաթիւ [[քաղաքացիական պատերազմներ]]ու պատճառով (քաղաքացիական պատերազմներուն ժամանակ բազմաթիւ սենադորներ (ծերակուտականներ) սպանուած էին, եւ [[Սենադ]]ին ([[Ծերակոյտ]]ին) մէջ կը գերակշէին Առաջին կամ Երկրորդ եռապետութեան այս կամ այն մասնակիցներուն աջակիցները):։ Պատմաբանները կը մատնանշեն շարք մը իրադարձութիւններ, որոնք կը բնութագրեն հանրապետութենէն կայսրութիւն անցումը, ներառեալ [[Յուլիոս Կեսար]]ի հռչակումը որպէս ցմահ միապետ (Ք.Ա. 44 թ.), Ագդիումի ճակատամարտը (Ք.Ա. 31 թ., Սեպտեմբեր 2), եւ Սենադին (Ծերակոյտին) կողմէ [[Կայոս Օգդաւիանոս]]ին պատուաւոր «[[Օգոստոս]]» կոչման շնորհումը (Ք.Ա. 27 թ., Յունուար 4) (Օգդաւիանոսը, ըլլալով շատ զգուշաւոր եւ խորամանկ քաղաքական գործիչ, յայտարարեց, որ փրկած է Հռոմը, պահպանեց հանրապետական շրջանի որոշ տարրեր. գոնսուլները (խորհրդատուները) կը շարունակէին ընտրուիլ, Փլեպէյներու ատեանները կը շարունակէին առաջարկել օրինագծեր. սակայն իրականութեան մէջ Օգոստոսն էր, որուն ձեռքին մէջ կը գտնուէր ամբողջ իշխանութիւնը, վերջնական որոշում կայացնելու իրաւունքը եւ բանակը):։

Հռոմի ընդարձակումը սկսաւ հանրապետութեան ժամանակաշրջանին, սակայն հասաւ իր գագաթնակէտին [[Դրայանոս]] կայսեր գահակալման ընթացքին:ընթացքին։ Կայսրութիւնը իր առաւել ծաւալման շրջանին կը զբաղեցնէր 6.5 միլիոն քառակուսի քիլոմեթր տարածք<ref>Parker, Philip, "The Empire Stops Here". p.2.</ref>:։ Տուեալ պետական միաւորման երկարատեւ գոյատեւման շնորհիւ, հռոմէական մշակոյթը, օրէնքներն ու կառավարման համակարգը մեծ ազդեցութիւն ունեցան Հռոմէական կայսրութեան տարածքին մէջ ապրող ժողովուրդներուն վրայ:վրայ։

3-րդ դարու վերջաւորութեան, երկրի սահմաններուն պաշտպանութիւնն առաւել արդիւնաւէտ կազմակերպելու նպատակով [[Տիոգղեդիանոս]]ը հսկայ կայսրութեան տարածքը բաժնեց ենթակայսրերու միջեւ` այդպիսով վերջ դնելով 3-րդ դարու ճգնաժամին:ճգնաժամին։ Յաջորդ դարերուն ընթացքին կայսրութիւնը քանի մը անգամ կիսուեցաւ արեւմտեան եւ արեւելեան հատուածներու:հատուածներու։ Իսկ [[Թէոտոս Ա.]] Մեծ կայսեր մահէն յետոյ` 395 թ., կայսրութիւնը բաժնուեցաւ վերջնականապէս<ref>Chester G. Starr, ''A History of the Ancient World, Second Edition.'' Oxford University Press, 1974. pp. 670–678.</ref>:։

Արեւմտեան Հռոմէական կայսրութիւնը դադրեցաւ գոյութիւն ունենալէ 476 թ., երբ վերջին կայսր Հռումուլուս Աւկուսդուլուսը ստիպուած եղաւ գերմանացի վարձկաններու առաջնորդ Օտոագրին ճանչնալ որպէս կայսր:կայսր։ Արեւելեան հատուածը կամ [[Բիւզանդական կայսրութիւն]]ը շարունակեց գոյատեւել եւ նոյնիսկ պահ մը վերականգնած էր Հռոմէական կայսրութեան երբեմնի հզօրութիւնը:հզօրութիւնը։ Բիւզանդական կայսրութիւնը կործանեցաւ [[1453 թ.]], երբ մայրաքաղաք [[Կոստանդնուպոլիս]]ը գրաւուեցաւ օսմանեան-թուրքերուն կողմէ եւ սպանուեցաւ վերջին կայսր [[Կոստանդին ԺԱ]]-ը<ref>Asimov, p. 198.</ref>:։