«Հռոմկլա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

{{ԱՀ|1477613}}

'''Հռոմկլա''', Հռոմ-Քար, Կլան Հռոմեական։Հռոմէական։ Բերդաքաղաք Եփրատեսիա նահանգին մէջ, Եփրատ գետի աջ ափին, Փարզման (այժմ` Մերզումեն) վտակի միախառնման տեղին մէջ, սեպաձևսեպաձեւ հրուանդանի վրայ։ Շրջափակուած էր դժուարամատչելի ժայռերով, երեք կողմէն կ՛ողողուէր Եփրատի ու Փարզմանի ջուրերով, ուներ քառաշարք պարիսպ ու աշտարակաձև, երկհարկանի մաշիկուլներով 7 դարպաս։ Ժայռերուն խարսխուած բարձր պարիսպներն ամրացուած էին ուղղանկիւն կտրուածքի աշտարակներով։ Բերդի ներսը պահպանվուած են աշխարհիկ շենքերու աւերակներ։ Հռոմկլան հռչակաւոր էր ձիթենիի, թզենիի[[Թզենի (արեւմտահայերէն)|թզենի]]ի, պիստակենիի ծառերով, ձմերուկի, սեխի, դդումի մշակութեամբ։

ու11-րդ դարի 2-րդ կեսէն ենթարկուած է Փիլարտոս Վարաժնունիի, այնուհետև` Գող Վասիլի հայկական իշխանութիւններուն։ Մեծ իշխան Գող Վասիլի մահէն (1112) յետո Եդեսիայի դուքս Բոլդուինը Տղա Վասիլիէն Հռոմկլան գրաւուած և պարգեւած է իր ազգական Ջոսլին IIԲ․ Կուրնեին։ 1151-ին Ջոսլինի այրին` Բեատրիս դքսուհին, Հռոմկլան վաճառած է Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Գ Պահլավունիին։ Վերջինս վերակառուցած է Հռոմկլայի ամրութիւնները, հիմնած երկու հոյաշեն եկեղեցի (Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ, Ս. Աստուածածին) և հայոց կաթողիկոսական աթոռը Ծովք դղյակէն տեղափոխած է այստեղ։ Ավելի ուշ Հռոմկլայիի մէջ կառուցուեցաւ նաև Ս. Փրկիչ եկեղեցին։ 1178-ին և 1179-ին Հռոմկլայի մէջ գումարուած ժողովները, որոնց մասնակցած են գրեթէ բոլոր հայ արքեպիսկոպոսներն ու եպիսկոպոսները, քննարկած և մերժած են բիւզանդական եկեղեցւոյն միանալու Հռոմի պապի առաջարկը, ճանչած Հռոմկլայի կաթողիկոսութեան համահայկական ընդհանրական իրաւունքը։ Մինչև 13-րդ դարի սկիզբը Հռոմկլան եղել է Հայոց կաթողիկոսի կալվածքը։ Հայոց թագաւոր Լևոն Բ Մեծագործն այն միացուց արքունի տիրույթներին։ Մինչև 1292-ը Հռոմկլայի մէջ եղած է Հայոց կաթողիկոսական աթոռը։ Կաթողիկոս Ներսես[[Ներսէս ՇնորհալիիՇնորհալի]]ի օրով (1166-1173) Հռոմկլան դարձած է համահայկական մշակութային կենդրոն։ Այնտեղ հաւաքած, բազմացած և պատկերազարդուած են բազմաթիւ հին ձեռագրեր, ստեղծուած նորերը։ Հռոմկլան հռչակուած է իր ուրույնուրոյն ու բարձրարվեստ մանրանկարչական դպրոցով։ Հռոմկլայի մէջ գործած են կաթողիկոսներ ՆերսեսՆերսէս Դ Կլայեցին, Գրիգոր Դ Տղան, Կոստանդին Ա Բարձրբերդցին, մանրանկարիչներ Կիրակոսը, Հովհաննեսը և ուրիշներ։

[[1292]] Մայիսին Եգիպտոսի[[Եգիպտոս (արեւմտահայերէն)|Եգիպտոս]]ի սուլթան Մելիք Աշրաֆը խոշոր ուժերով պաշարեց Հռոմկլան, որու բնակչութիւնը և պահակազորքը 33 օր հերոսաբար կը դիմադրէին թշնամիին։ Դուրսի օգնութիւնէն զրկուած պաշտպանները Յունիսի 28-ին քաղաքը հանձնեցին թշնամիին։ Պահակազորքը սուրէ քաշուեց, քաղաքը կողոպտուեցաւ, բնակչութեան զգալի մասը, ինչպէս` Ստեփանոս Դ Հռոմկլայեցի կաթողիկոսը, գերուեցին։ Հռոմկլայի անկումը ժամանակակից պատմիչները համարած են հայ կեանքի մեծագոյն աղետ։ Այնուհետև կաթողիկոսական աթոռը հաստատուած է մայրաքաղաք Սիս։ 16-րդ դարէն յետոյ` օսմանեան

թուրքերու տիրապետութեան ժամանակ, Հռոմկլայի Ս. Աստվածածին եկեղեցին փոխուեցաւ մզկիթի, միւսներն աուիրուեցան։ Հռոմկլան վերջնականապէս աուերվուեցաւ 1839-ին` Եգիպտոսի Իպրահիմ փաշայի ռմբակոծութիւնէն։ Հռոմկլայի Ս. [[Գրիգոր Լուսաւորիչ]] եկեղեցւոյն մէջ ամփոփուած են Գրիգոր Գ. Պահլավունիի ևեւ ՆերսեսՆերսէս ԴԴ․ Կլայեցիի աճիւնները։ Մինչև ու20-րդ դարի սկիզբը կիսաւեր այդ եկեղեցին հայերու ու եզդիներուեզիտիներու համար ուխտատեղի էր (եզդիներն այն կ՛անուանէին Տէր Ներսէս)։